در منظومه فکری اسلام، مسیر دستیابی به سعادت و رضایت الهی، از گذرگاه‌هایی می‌گذرد که با دشواری، ابهام و فشارهای سنگین روحی و روانی همراه است. انتظار دستیابی به قله‌های رشد و تعالی، بی‌آنکه انسان از فراز و نشیب‌های سخت و پرفشار عبور کند، نوعی خوش‌خیالی و ساده‌انگاری است که نه با منطق وحی سازگار است و نه با تجربه‌های عینی بشر همخوانی دارد.
خداوند متعال در آیه ۲۱۴ سوره بقره، به‌روشنی و بی‌پرده با انسان سخن می‌گوید. نه در قالب توصیه‌ای اخلاقی یا وعده‌ای عاطفی، بلکه با لحنی هشداردهنده و تحلیلی:
«أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا یَأْتِکُمْ مَثَلُ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ...»
در این آیه، مسئله اصلی این نیست که انسان با بحران مواجه می‌شود یا خیر؛ بلکه مسئله این است که آیا خود را برای چنین مواجهه‌ای آماده کرده است یا نه؟ قرآن تصریح می‌کند که امت‌های پیشین، نه‌تنها با ناملایمات سطحی، بلکه با بحران‌های عمیق اقتصادی، امنیتی، اجتماعی، روانی و حتی اعتقادی مواجه شده‌اند. آن‌ها چنان تحت فشار قرار گرفتند که پیامبر و مؤمنان همراه او، در نهایت اضطرار فریاد زدند: «متی نصر الله؟» و خداوند پاسخ داد: «ألا إنّ نصر الله قریب».
این ساختار بیانی، حامل پیامی بنیادین برای انسان معاصر است؛ انسانِ درگیر با ناپایداری‌ها، شوک‌ها، فقدان‌ها و بحران‌های درونی و بیرونی. آموزه‌ قرآن آن است که ورود به مسیر رشد معنوی و انسانی، بی‌برنامه‌ریزی و بدون پیش‌بینی موانع، نه‌تنها امکان‌پذیر نیست بلکه آسیب‌زا نیز هست. مواجهه با رنج و فقدان، نه یک استثنا، بلکه بخشی از فرایند سیر طبیعی انسان در مسیر ایمان و زندگی است.
در چنین بستری، بیش از هر چیز، آرامش ذهنی و سامان‌یافتگی روانی اهمیت می‌یابد. زیرا آن‌چه در نهایت انسان را از طوفان نجات می‌دهد، پایداری روانی و انسجام درونی اوست. کسی که در دل تلاطم، تعادل خود را از دست ندهد، توان تحلیل صحیح خواهد داشت؛ تصمیم‌گیری درست خواهد کرد؛ و فرصت‌های در دل بحران را تشخیص خواهد داد.
از منظر روان‌شناسی نیز، این نوع آرامش، محصول فرایندهای خودآگاه، برنامه‌ریزی ذهنی، و تربیت هیجانی بلندمدت و اتکای به یک قدرت بی‌انتها است. هیچ‌کس با توصیه‌ای لحظه‌ای، در برابر زلزله‌های روحی مقاوم نمی‌ماند. آن‌چه انسان را در برابر آزمون‌های غیرمنتظره ایمن می‌سازد، عادت به بازنگری مستمر در نگرش‌ها، تربیت هیجانی مبتنی بر معنویت، و آمادگی برای تصمیم‌گیری در شرایط عدم قطعیت است.
بی‌گمان، افرادی که در بحران‌ها، پیش از هر واکنشی، نخست وضعیت روانی و معنوی خود را مدیریت می‌کنند و از ورود به حلقه‌های هیجانی پرهیز دارند، از احتمال بالاتری برای عبور موفق برخوردارند.
از این منظر، وعده‌ی «نصر قریب» نیز، صرفاً یک وعده‌ی آینده‌نگر نیست. بلکه هشداری است به انسان که اگر اکنون درون خود را سامان ندهد، اگر آمادگی روانی و فکری برای تحمل فشارهای نظام‌مند نداشته باشد و شرایط را برای پاسخی مناسب به وقایع فراهم نیاورد، نه تنها به یاری نخواهد رسید، بلکه اساساً امکان درک لحظه‌ی یاری را نیز از دست خواهد داد.
آزمون‌های الهی –همان‌گونه که در متن آیه به آن اشاره شده– نه فقط بر بُعد جسمی یا اقتصادی تمرکز دارند، بلکه زلزله‌ای در لایه‌های عمیق‌ روانی انسان پدید می‌آورند. بنابراین، نیازمند آمادگی‌هایی ورای منابع مادی باید بود.
از این منظر، ایمان بدون آمادگی روانی و بی‌آنکه انسان بتواند افکار خود را بازتنظیم کند، و آرامش نسبی خود را حفظ نماید، به‌راحتی به ورطه‌ی تردید و فرسایش می‌افتد. یکی از خطرهای شایع در لحظات فشار، این است که انسان با پرسش‌هایی از جنس «چرا من؟»، «چه وقت تمام می‌شود؟» و «چه معنایی دارد؟» درگیر می‌شود، بدون آن‌که سازوکاری برای پاسخ‌گویی در اختیار داشته باشد. در چنین شرایطی، تنها آرامش ساخت‌یافته و عقلانی است که می‌تواند از انسان حفاظت کند.
آرامشی که در مواجهه با بحران‌ها، نه محصول اتفاقی زودگذر، بلکه نتیجه‌ی پیوندی مستحکم میان ایمان و شناخت خویشتن است. آرامشی که ریشه در باور دارد اما در رفتار متبلور می‌شود. رفتاری که در آن انسان، به‌جای گرفتار شدن در چرخه‌ی واکنش‌های خام، به تحلیل می‌پردازد، مسئله را تشخیص می‌دهد، راهکار می‌چیند و سپس عمل می‌کند.
بنابراین، اگر ایمان و معنویت را به‌عنوان بُعدی جدی از زندگی در نظر بگیریم، باید بپذیریم که بدون تقویت مهارت‌های درونی مدیریت بحران، این ایمان در برابر نخستین موج دچار لغزش خواهد شد. برنامه‌ریزی برای مواجهه با آزمون‌ها، نیازمند تربیت مستمر ذهن برای حفظ آرامش، شناخت محرک‌های درونی، تفسیر معقول شرایط و تصمیم‌گیری در سایه‌ی خرد است.
در نهایت، تأکید قرآن بر «قریب‌ بودن نصر الهی» نه‌تنها بشارت، بلکه یادآوری یک وظیفه است: این‌که انسان باید ذهن خود را به‌گونه‌ای تربیت کند که پیش از رسیدن نصر، در جایگاه دریافت آن قرار گرفته باشد. انسان‌هایی که در میانه‌ی بحران، مدیریت خویشتن را از دست می‌دهند و درگیر ورطه ناامیدی می‌شوند، نه‌تنها به نصرت نمی‌رسند، بلکه نشانه‌های آن را نیز نادیده می‌گیرند.
نتیجه آن‌که، آزمون‌های الهی، در عمق خود، نه برای شکستن انسان، بلکه برای سنجش میزان ثبات درونی اوست. و این ثبات، تنها از طریق آرامشی به‌دست می‌آید که زاییده‌ی آمادگی، تربیت، تأمل و بینش است. اگر قرار است نصرت خداوند نزدیک باشد، این نزدیکی باید در ما نیز بازتاب عملی و فکری داشته باشد؛ در نوع زیستن ما، در تصمیم‌هایی که در بحران می‌گیریم، و در کیفیت واکنش و تحلیل‌ ما در میانه‌ی آشوب در این صورت بیشک یاری خدا و تحقق پیروزی نزدیک خواهد بود.