آرامش: به طور کلی، خواب ناکافی و کمبود خواب می تواند بسیاری از این اختلالات را تشدید سازد.

1. کابوس شبانه

در حدود نیمی از افراد بالغ گهگاه دچار کابوس شبانه می شوند. این رویاهای ترساننده اغلب از طریق افزایش اضطراب فرد موجب می شود تا وی با هراس از خواب بیدار شود. البته پس از بیدار شدن فرد، برخلاف وحشت شبانه یا بعضی انواع صرع، کاملاً هوشیار است و سریعا‌ً نسبت به شرایط زمانی و مکانی خود آگاهی پیدا می کند. کابوس های شبانه در مرحله رویا دیدن و معمولاً‌ در اواخر شب اتفاق می افتند. هرچند گاه در طی یک چرت کوتاه روزانه هم کابوس دیدن گزارش شده است. اکثراً فرد جزئیات کابوس ها را به یاد می آورد. محتوای کابوس ها معمولاً‌ موضوعاتی مثل تهدید زندگی،‌ امنیت یا اعتماد به نفس فرد است. متاسفانه برخی افراد در تمام طول زندگی خود درگیر کابوس های شبانه دائمی هستند اما خوشبختانه سایرین به طور موقت و فقط در هنگام استرس یا بیماری (چه جسمانی و چه روانی) کابوس می بینند. البته داروهای نسخه شده و بدون نسخه متعددی هم هستند که بروز کابوس را در پی دارند. به طور معمول کابوس های شبانه به درمان خاصی احتیاج ندارند. با این وجود، برخی داروهای اعصاب و روان قادرند از وقوع کابوس ها جلوگیری کنند. چرا که گاه کابوس دیدن برای فرد، ناراحتی زیادی ایجاد می کند یا با کاهش کمیت و کیفیت خواب شبانه وی در کارکردهای اجتماعی ـ شغلی اش اختلال ایجاد می کند. برخلاف باور عمومی، بیدار کردن فرد در حین کابوس شبانه از نظر علمی به هیچ وجه آسیب زننده نیست!

2. وحشت شبانه

حملات خالص وحشت شبانه در کودکان بسیار شایع است. چنان که تخمین زده می شود در حدود یک تا شش درصد کودکان به این اختلال مبتلا هستند. وحشت شبانه بیشتر در پسرها دیده شده و اغلب سایر اعضای خانواده هم به این مشکل مبتلا هستند.

حملات مکرر این اختلال در ثلث اول شب (معمولاً‌ حدود یک و دو بامداد) و در طی مرحله عمیق خواب اتفاق می افتد. وحشت شبانه تقریباً همیشه با جیغی کر کننده یا گریه آغاز شده و رفتار اضطراب آمیز فرد به حدی شدید است که گاه به مرز حمله هراس (شدیدترین اختلال اضطرابی) می رسد.

به طول معمول، فرد در بستر خود نشسته، چهره ای وحشت زده دارد، خیس عرق است و تند تند نفس می کشد و قلبش به سرعت و شدت می کوبد. ممکن است بیمار در حالتی که به اطرافیان، زمان و مکان خود آگاهی ندارد، بیدار بماند اما اغلب به خواب فرو می رود. البته گاه فرد بلافاصله با یک احساس ترس شدید از خواب بر می خیزد. متاسفانه تلاش اطرافیان برای آرام کردن بیمار در طی حمله هم چندان موثر نیست. همانند خوابگردی، فرد حمله را فراموش می کند. برخلاف کابوس شبانه، فرد هیچ رویایی ذکر نمی کند و گاه فقط یک تصویر وحشت آور را به یاد می آورد. وحشت شبانه اغلب پس از فریاد اولیه به حمله خوابگردی تبدیل می شود و گاهی اوقات نیز با شب ادراری همراه است. وحشت شبانه می تواند نشان دهنده یک اختلال جزئی در ساختار مغز باشد. چنان که معلوم شده بروز اولین وحشت شبانه در دوره نوجوانی یا اوایل بزرگسالی می تواند نشان دهنده اولین علامت تشنج بخش گیجگاهی مغز باشد. البته این نکته به صورت معمول در اغلب موارد صدق نمی کند! همانند کابوس شبانه در این مورد هم درمان اختصاصی به ندرت ضروری می گردد. در صورت لزوم، برای درمان علاوه بر دارو درمانی انواع روان درمانی های فردی یا خانوادگی نیز می توانند مفید باشند. این گونه روان درمانی ها فرصتی پدید می آورند، تا موقعیت های خانوادگی تنش زای فرد مورد تحقیق و بررسی قرار بگیرند.

3. خوابگردی

خوابگردی معمولاً در سنین چهار تا هشت سالگی شروع شده و سپس با شروع دوره نوجوانی خود به خود برطرف می شود. اوج شیوع آن در حدود 12 سالگی است. این اختلال بیشتر در پسرها دیده شده و حدود 15 درصد کودکان گهگاه دچار حمله خوابگردی می شوند. اغلب سایر اعضای خانواده هم به این مشکل مبتلا هستند. البته خوابگردی در افراد بزرگسال نادر بوده و بروز اولین حمله در این سنین ارزیابی دقیقی را می طلبد.

در این اختلال به طور مکرر حرکات پیچیده ای در ثلث اول شب (معمولاً حدود یک و دو بامداد) و در طی مرحله عمیق خواب آغاز می شوند که اغلب و نه همیشه، به خروج از بستر و راه رفتن فرد منجر می گردند. البته فرد در این حالت چهره ای بی روح و نگاهی خیره داشته و هوشیار نیست. پس، تلاش اطرافیان برای برقراری ارتباط با وی چندان کارساز نبوده و فردا صبح نیز خاطره ای در این مورد نخواهد داشت. گاهی در پایان حرکات، فرد بدون هیچ خاطره ای از حمله، کاملاً‌ بیدار و هوشیار می شود هر چند ممکن است تا چند دقیقه گیج و سردرگم بماند. اما اکثراً‌ فرد پس از حمله به خواب فرو می رود. حرکاتی که تاکنون گزارش شده شامل راه رفتن، لباس پوشیدن، دستشویی رفتن، صحبت کردن، فریاد زدن و حتی رانندگی کردن بوده است. این اختلال موجب ناراحتی فرد و نابسامانی های مختلف در زندگی وی من جمله مشکلات تحصیلی شغلی و... می گردد. البته، خوابگردی به دلیل احتمال آسیب دیدگی ناشی از حملات گاه حتی خطرناک هم محسوب می شود.
این احتمال وجود دارد که یک ناهنجاری عصب شناختی جزئی زمینه ساز این اختلال بشد. هر چند که در دوره های پرتنش زندگی افراد مبتلا معمولاً حملات بیشتری را تجربه می کنند. خستگی مفرط و خواب ناکافی نیز حملات را تشدید می سازد. با این همه، این حملات به ویژه در دوران کودکی نبایستی حملات خالص روان شناختی در نظر گرفته شوند.

درمان عمدتاً شامل آموزش فرد مبتلا و اطمینان بخشی به وی است. اقدامات جهت پیشگیری از آسیب دیدگی فرد نیز معقولانه به نظر می رسند. گاه استفاده از برخی داروها از طریق تغییر مراحل عمیق خواب وضعیت فرد را بهبود می بخشند. علاوه بر این، بیدار کردن فرد خوابگرد در طی حمله توسط اطرافیان مشکلی برای وی پیش نخواهد آورد، هر چند که ممکن است تلاش بسیاری برای بیدار کردن فرد در طی حمله لازم شود!

4. حرف زدن در حین خواب

این اختلال هم در کودکان و هم در بزرگسالان شایع است اگر چه به ندرت شناسایی می شود (مگر اینکه اطرافیان را آزرده نماید). این اختلال در کلیه مراحل خواب اتفاق می افتد. تب، تنش و صحبت با فرد خوابیده می تواند باعث بروز این اختلال شود. به طور معمول، فرد چند کلمه نامفهوم به زبان می آورد. اگر هم صحبت فرد طولانی شود، موضوع آن بی تردید زندگی و نگرانی های وی خواهد بود. افرادی که در حین خواب صحبت می کنند، هیچ گاه نه رویاهایی را که می بینند، توضیح می دهند و نه اسرار زندگی خود فاش می سازند. گاهی اوقات این اختلال با وحشت شبانه و خوابگردی همراه می شود و به تنهایی به درمان نیاز ندارد.

5. فلج خواب یا بختک

حملات فلج خواب در 7 تا 8 درصد بزرگسالان رخ می دهد، البته اگر فقط یک بار حمله در طول عمر مورد نظر باشد، این آمار به 25 تا 50 درصد خواهد رسید. فلج خواب به صورت خانوادگی بروز می کند. این اختلال با ناتوانی ناگهانی در انجام حرکات ارادی درست در شروع خواب، در هنگام بیداری در طی شب یا صبح هنگام مشخص می شود. این ناتوانی در حرکت، فوق العاده ناخوشایند و آزاردهنده است، به ویژه اگر با احساس حضور یک غریبه در منزل یا برخی توهمات شنوایی یا بینایی در حین به خواب رفتن همراه شود. این اختلال نتیجه نفوذ کوتاه و گذرای مرحله رویا در حالت بیداری فرد است. فلج خواب ممکن است از یک تا چندین دقیقه طول بکشد. خواب نامنظم، کمبود خواب، تنش روان شناختی و تغییر شیفت کاری احتمال بروز فلج خواب را افزایش می دهند. پس خط اول درمان، رعایت اصول بهداشت خواب و خواب کافی است. گاه لمس فرد مبتلا یا حرکات ارادی و سریع چشم های وی باعث خاتمه حمله فلجی خواهد شد.

6. دندان قروچه

ساییدگی دندان ها در سراسر طول شب و در طی مرحله خواب عمیق اتفاق می افتد. بیش از 85 درصد افراد جامعه حداقل یک بار یا بیشتر دچار دندان قروچه شده اند. بنا به نظر دندانپزشکان، 5 تا 10 درصد افراد جامعه به حدی شدید دچار دندان قروچه می شوند که دندان ها به طور جدی آسیب می بینند. دندان قروچه می تواند به ندرت (ماهانه)، منظم (هفتگی) یا به طور شایع (هر شب) بروز کند. اغلب فرد متوجه دندان قروچه خود نشده و فقط گاهی از درد صبحگاهی در فک ها شاکی است. البته دندان درد و سردرد هم در مواردی گزارش شده اند. برعکس،‌ اطرافیان همواره از صدای بلند دندان قروچه فرد مبتلا از خواب می پرند. گاه علت دندان قروچه، برخی داروها یا مواد هستند. دندان قروچه در طی دوره های تنش بار زندگی تشدید می شود. جهت پیشگیری از تخریب دندان ها می توان از نوعی پوشش دندانپزشکی که به محافظ شبانه موسوم است، استفاده کرد. البته برخی روش های کاهش استرس و داروها هم جهت رهایی فرد از دندان قروچه به کار رفته و موفق بوده اند.