عملیات ویژه روسیه در اوکراین که از فوریه ۲۰۲۲ آغاز شد، نه فقط امنیت اروپا را متحول کرده، بلکه اقتصاد جهانی صنایع دفاعی را نیز با رشدی بنیادین روبه‌رو کرده است. براساس گزارش مؤسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم (SIPRI)، درآمد فروش تسلیحات و خدمات نظامی توسط ۱۰۰ شرکت برتر تسلیحاتی جهان در سال ۲۰۲۴ با افزایش ۵.۹درصدی به ۶۷۹ میلیارد دلار (معادل حدود ۵۸۳ میلیارد یورو) رسید؛ بالاترین رقم تاریخی ثبت‌شده برای این صنعت!

اروپا و آمریکا بیشترین مصرف‌کننده سلاح

این رشد بی‌سابقه عمدتاً ناشی از افزایش تقاضا در اروپا و ایالات متحده است، جایی که شرکت‌های تولیدکننده سلاح در واکنش به تنش‌های ژئوپلیتیک و نیاز به تقویت ظرفیت‌های دفاعی، بخش‌های تولیدی خود را توسعه داده‌اند. دست‌کم ۶۵درصد از شرکت‌های اروپایی حاضر در فهرست ۱۰۰شرکت برتر، در سال ۲۰۲۴ ظرفیت تولید خود را برای پاسخ به تقاضای فزاینده افزایش دادند و این نشانگر واکنش سریع بخش خصوصی به فشارهای بازار است.
در میان شرکت‌های اروپایی، شرکت چکسلواک گروپ از جمهوری چک برجسته‌ترین رشد را تجربه کرد؛ درآمد این شرکت با جهشی چشمگیر ۱۹۳درصد افزایش یافت و به ۳.۶میلیارد دلار رسید. این رشد عمدتاً به پروژه دولتی «ابتکار مهمات جمهوری چک» مربوط می‌شود که تأمین پوکه‌های توپخانه برای اوکراین را بر عهده دارد و بیش از نیمی از درآمد این شرکت را مستقیماً به جنگ اوکراین ارتباط داده است.

سود سرشار فرانسه از جنگ اوکراین

در فرانسه نیز چهار شرکت بزرگ تسلیحاتی حضور چشمگیری داشته‌اند، به‌طوری‌که کل درآمد این شرکت‌ها در سال ۲۰۲۴ به۲۶.۱میلیارد دلار رسید و نسبت به سال قبل ۱۲درصد رشد کرد. ازجمله این شرکت‌ها، تالس، سفران و داسو هستند که همگی رشد دو رقمی در درآمدهای تسلیحاتی خود ثبت کردند. شرکت تالس همچنین در سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۵ اعلام کرد فروش کل آن به حدود ۵میلیارد یورو رسیده که این رقم نسبت به دوره مشابه سال گذشته حدود ۹.۹درصد افزایش داشته است.
در ایتالیا هم دو شرکت بزرگ، از جمله لئوناردو، شاهد رشد درآمد تسلیحاتی بودند؛ درآمد این شرکت‌ها در سال ۲۰۲۴ نسبت به سال پیش ۹.۱درصد افزایش یافت و به مجموع ۱۶.۸میلیارد دلار رسید. لئوناردو که دومین شرکت بزرگ تسلیحاتی اروپا محسوب می‌شود، درآمد خود را ۱۰درصد افزایش داد و به ۱۳.۸میلیارد دلار رساند. این شرکت همچنین با همکاری شرکت آلمانی راین‌متال سرمایه‌گذاری مشترکی را برای توسعه تانک‌های میدان نبرد و خودروهای رزمی جدید آغاز کرده است.

۴ شرکت پردرآمد آلمانی

در آلمان نیز چهار شرکت در میان ۱۰۰ شرکت برتر جهان قرار دارند و مجموع درآمد تسلیحاتی این کشور در سال ۲۰۲۴ با رشد چشمگیر ۳۶درصدی به ۱۴.۹میلیارد دلار رسیده است. شرکت آلمانی دایل با افزایش ۵۳درصدی در این فهرست برجسته شده و درآمد ۲.۱میلیارد دلاری را ثبت کرده است. این شرکت نقش مهمی در ارسال سامانه‌های دفاع هوایی زمینی به اوکراین ایفا کرده که بخشی از تلاش گسترده آلمان برای پشتیبانی نظامی از کی‌یف است.
با وجود این نتایج مالی قابل توجه برای صنایع دفاعی، گزارش SIPRI همچنین به چالش‌های ساختاری بلندمدت اشاره می‌کند. اروپا به‌شدت به مواد معدنی حیاتی مانند کبالت، لیتیوم و تیتانیوم وابسته است؛ موادی که بخش مهمی از زنجیره تأمین صنایع دفاعی را تشکیل می‌دهند. پیش از جنگ، شرکت‌هایی مانند ایرباس و سفران تا نصف تیتانیوم مورد نیاز خود را از روسیه وارد می‌کردند؛ اما تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری، تأمین این مواد اولیه را پیچیده‌تر کرده است.
به گفته جِید گیبرته‌او ریکارد، پژوهشگر SIPRI، شرکت‌های اروپایی در تلاش‌اند با سرمایه‌گذاری در ظرفیت‌های جدید تولید، پاسخ به تقاضای فزاینده را ممکن کنند، اما وابستگی به موادخام خارجی همچنان یک نقطه ضعف مهم است که می‌تواند برنامه‌های تسلیح مجدد اروپا را دشوارتر کند.
در پاسخ به این چالش، اتحادیه اروپا طرحی را آغاز کرده که تا سال ۲۰۲۹ وابستگی خود به مواد معدنی استراتژیک را تا ۵۰درصد کاهش دهد. این طرح شامل سرمایه‌گذاری در استخراج لیتیوم در آلمان (پروژه ولکان) و توسعه پروژه‌های معدنی در بخش‌هایی از گرینلند و حوزه مدیترانه است. همچنین اتحادیه اروپا در تلاش است زنجیره‌های تأمین مواد اولیه را با همکاری اوکراین، بالکان غربی و کشورهای ساحل شرق و جنوب مدیترانه کامل کند.
به این ترتیب، جنگ در اوکراین نه تنها یک بحران امنیتی و انسانی عمیق ایجاد کرده، بلکه به یکی از عوامل مهم رشد اقتصادی بی‌سابقه در صنعت تسلیحات جهانی تبدیل شده است؛ صنعتی که اکنون در مرکز تقاطع منافع اقتصادی، امنیت ملی و وابستگی‌های استراتژیک قرار دارد.