جامعه‌شناسان معتقدند آیین‌های جمعی، در زمانه‌های فشار، یا آرام‌آرام از زندگی حذف می‌شوند یا خود را با شرایط تازه وفق می‌دهند. شب یلدا در ایران، سال‌هاست راه دوم را انتخاب کرده، مانده، اما با صورتی متفاوت و منطقی‌تر.
این روزها نمی‌شود از شب چله نوشت و چشم بر واقعیت نرخ‌ها و آمارهای اقتصادی بست. هرچند آمارهای رسمی نشان می‌دهد سهم خوراک از سبد مصرفی خانوار به بیش از یک‌سوم رسیده و قدرت خرید نیروی کار دست‌کم ۴۰درصد افت داشته است، ولی با این حال، قصد ندارم از سفره‌هایی بگویم که کوچک‌تر شده یا از فهرست اقلامی نام ببرم که دیگر در بسیاری از آشپزخانه‌ها جایی ندارند.
این یادداشت قرار نیست درباره جایگزینی‌ تخمه با آجیل باشد، نه درباره حذف‌ میوه‌ها و نه درباره سبک و سنگین کردن خریدهای حداقلی برای شام شب چله. آنچه اهمیت دارد، فراتر از محتویات سفره است، رفتاری که در دل این شرایط شکل گرفته و معنای یک آیین را زنده نگه داشته است. اینجا صحبت از یک رفتار جمعی اقتصادی است، رفتار خانواده‌هایی که واقعیت زندگی را پذیرفته‌اند و متناسب با آن، آیین‌ چله را بازتنظیم کرده‌اند.
می‌خواهم از پسرانی بگویم که شأن پدر کارگرشان را می‌شناسند و بی‌سروصدا، پاکتی دربسته به مادر می‌دهند تا سور و سات شب چله جور شود. می‌خواهم از خانواده‌هایی بگویم که چند سالی است هزینه‌ها را میان خودشان تقسیم می‌کنند.
خریدها را دنگی‌دونگی کرده و همه سعی می‌کنند کاری کنند که شب یلدا، بار مالی بر دوش یک نفر نباشد و نیت پشت این کار است که اهمیت دارد.
بعضی‌ها هم برای دور زدن غیرت پدری که دست کمک را نمی‌پذیرد راه‌های دیگری پیدا کرده‌اند، از «قابلمه پارتی» گرفته تا برگزاری مسابقه خانوادگی برای تعیین بهترین دستپخت! پوششی محترمانه برای سبک ‌کردن فشارهزینه‌ها، بی‌آنکه لازم باشد چیزی گفته شود.شب چله در این سال‌ها تبدیل به میدان تمرین یک مهارت جمعی شده است؛ مهارت کنار آمدن با نداشتن‌ها، از طریق تعدیل تقاضا، توزیع هزینه و بازتعریف نقش‌ها در خانواده. در این الگو، حفظ آیین نه با افزایش خرج، که با تغییر رفتار ممکن شده است.
مردم یاد گرفته‌اند خواسته‌ها را کم کنند و به محترمانه‌ترین شکل فشار را از روی دوش یک نفر بردارند. این یک تغییر رفتاری است. تغییری که در آن، معنا جلوتر از مصرف می‌ایستد و مشارکت، جای نمایش را می‌گیرد. یلدای امروز نه فقیرانه‌تر است و نه کمرنگ‌تر؛ بلکه انسانی‌تر و مبتنی بر فهم دقیق‌تری از واقعیت زندگی شکل گرفته است.