زیرا نه تنها کلام رسول اکرم به نص صریح آیات قرآن، عاری از هرگونه هوی و هوس و متصل به سرچشمه وحی است، بلکه عمل و فعل آن بزرگوار نیز بر تک تک مسلمانان حجت است و صراط مستقیم را به عالمیان می‌نمایاند. اما در این میان، مقاطعی خاص از زندگی آن بزرگوار، به جهات گوناگون از اهمیتی ویژه برخوردار می‌باشد که یکی از بارزترین آنها، واقعه غدیر خم است.
واقعه غدیر از ابعاد مختلف و از جهات متفاوت، دارای درخشندگی و تلألؤ خاصی در تاریخ اسلام است. کمتر مقطع تاریخی را می‌توان در جهان اسلام یافت که از لحاظ سند، اطمینان از اصل وقوع، کثرت راویان و اعتماد بزرگان و علمای مسلمان، قوت و استحکامی نظیر این رویداد مهم داشته باشد. اما بعضا شاهد این امر می‌باشیم که برداشتهایی متناقض درباره یکی از اصلی ترین سندهای این واقعه، آیه ۳ سوره مائده مطرح می‌گردد. از این رو طی گفت و گویی با حجت الاسلام والمسلمین سید محمد اسماعیلی، مدرس حوزه و دانشگاه به واکاوی پرداختیم که از نظر می‌گذرد:
آیا نظر مفسران شیعه و سنی درباره معنای واژه «الیوم» در آیه ۳ سوره مائده یکسان است؟
مفسران شیعه و اهل سنت در اینکه مراد از «الیوم» (امروز) در آیه اکمال چیست، بحثهای مفصلی دارند، که روز چه روزی است که «چهار جهت» در آن جمع شده هم کافران در آن مایوس شده‌اند، هم دین کامل شده، هم نعمت خدا تکامل یافته و هم خداوند آیین اسلام را به عنوان آیین نهایی مردم جهان بیان داشته است، چنانچه در کتبی همچون مجمع البیانِ طبرسی، المیزانِ علامه طباطبایی، تفسیر کبیرِ فخر رازی، روح المعانیِ آلوسی به این موضوع اشاره شده است. برخی از احتمالاتی که در تفاسیر فریقین آمده از این قرار است:
۱. به قرینه ابتدای آیه، مراد روزی است که در آن احکام گوشتهای حلال و حرام نازل شده است!؟
بی‌تردید چنین نیست، زیرا نزول احکام حلیت و حرمت انواع گوشتها، واجد این همه اهمیت نیست و نه باعث تکمیل دین، زیرا آخرین احکامی نبوده که بر پیامبر (ص) نازل شده و بعد از آن نیز آیاتی نازل شده است، از طرفی نزول این آیات چه ربطی به یأس کافران دارد! چیزی که سبب یاس کفار می‌شود، فراهم ساختن پشتوانه محکمی برای آینده اسلام است.
۲. منظور از آن، روز عرفه در آخرین حج پیامبر(ص) است؟!
این دیدگاه نیز قابل قبول نیست، زیرا حادثه خاصی که سبب یاس کفار بشود در آن روز واقع نشد، در آن روز تنها کثرت جمعیت مسلمانان وجود داشت که قبل از روز عرفه هم وجود داشت و اگر مراد نزول احکام حلال و حرام گوشتها در آن روز باشد، که سبب ناامیدی دشمنان نمی شود!
۳. مراد روز فتح مکه است!
فتح مکه پیش از نزول این سوره با فاصله زیادی روی داده است، از طرفی پس از فتح مکه دین خدا کامل و نعمتش تمام نشده بود، چون فتح مکه در سال هشتم هجرت اتفاق افتاد و بسیاری از واجبات دینی اسلام پس از این سال نازل شد و بسیاری از حلالها و حرامها بین فتح مکه و بین درگذشت رسول خدا (ص) تشریع گردید.
۴. منظور از آن، روز نزول آیات سوره برائت است!
این احتمال هم به هیچ وجه قابل قبول نیست؛ زیرا نزول سوره برائت مدتها پیش از نزول سوره مائده بوده است، افزون بر آن، مشرکان عرب هر چند که پس از نزول سوره برائت و برچیده شدن بساط شرک از دین مسلمانان مأیوس شدند و رسوم جاهلیت محو شد، اما دین اسلام هنوز کامل نشده بود، چون فرایض و احکامی پس از سوره برائت نازل شد، از آن جمله فرایض و احکامی است که در سوره مائده آمده و مفسران اتفاق نظر دارند بر اینکه سوره مائده در اواخر عمر رسول خدا (ص) نازل شده و همه می‌دانیم بسیاری از احکام حلال و حرام و حدود و قصاص در این سوره است.
۵. مقصود از آن، روز ظهور اسلام یا بعثت پیامبر (ص) است!
این دیدگاه نیز صحیح نیست، ظهور اسلام و بعثت پیامبر(ص) سالها پیش از نزول این سوره رخ داده است و اگر مراد آن روز باشد باید آیه اکمال همزمان با آن نازل می‌شد.
با وجود این توضیحات، معنای حقیقی این واژه به چه معناست؟
هیچ یک از احتمالات ذکر شده با محتویات آیه سازگار نیست. در اینجا مراد از «الیوم» (امروز) در آیه اکمال، موضوع دیگری است که روایات متعددی آن را تایید می‌کند و با محتویات آیه کاملا سازگار است و آن اینکه: منظور روز غدیر خم است، روزی که پیامبر اسلام (ص) امیر مؤمنان علی(ع) را رسما برای جانشینی خود تعیین کرد، آن روز بود که کفار در میان امواج یاس فرو رفتند، زیرا انتظار داشتند آیین اسلام قائم به شخص باشد و با از میان رفتن پیامبر(ص) اوضاع به حال سابق برگردد و اسلام بتدریج برچیده شود.
اما هنگامی که مشاهده کردند مردی که از نظر علم و تقوا و قدرت و عدالت پس از پیامبر(ص) در میان مسلمانان بی‌نظیر بود به عنوان جانشینی پیامبر (ص) انتخاب شد و از مردم برای او بیعت گرفته شد، یاس و نومیدی نسبت به آینده اسلام آنها را فرا گرفت و فهمیدند آیینی است ریشه دار و پایدار.
دشمنان می‌خواستند نور خدا را خاموش سازند و ارکان شرک را تحکیم ببخشند و مؤمنان را به کفر قبلی خود بر گردانند: «یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ ا... بِأَفْواهِهِمْ وَ ا... مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُونَ»به همین جهت کفار از هیچ تلاشی برای قطع شجره طیبه اسلام و ریشه کن ساختن آن دریغ نداشتند، آنها تنها هدفشان این بود که نفاق و تفرقه را در بین جماعت مسلمانان گسترش دهند تا سرانجام بتوانند دین اسلام را از میان بردارند.
آنان نخست به سراغ پیامبر رفتند و به ایشان وعده دادند که اگر با آنان سازش کند با مال و قدرت خود او را یاری می‌کنند:« وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَیُدْهِنُونَ»، پس از نومیدی و نرسیدنشان به اهداف شومی که داشتند آخرین امیدی که به زوال دین اسلام داشتند این بود که بزودی رسول خدا (ص) از دنیا می‌رود و فرزند ذکوری هم که اهدافش را تعقیب کند ندارد، پس یاد و نامش از دلها می‌رود.
اگر امر دین قائم به شخص معینی باشد، دشمنان آن می‌توانند این آرزو را در سر بپرورانند، که با از بین رفتن آن شخص دین هم از بین برود، ولی اگر خداوند تضمین دهد جانشینان صالحی برای او منصوب شده است، این امر کمال دین و ناامیدی دشمنان را به دنبال خواهد داشت. روایات فراوانی موید این نظر هستند که آیه اکمال در روز غدیر خم در مورد ولایت علی (ع) نازل شد، یعنی روز هجدهم ذی الحجه سال دهم هجرت.
در این روز بود که آیین اسلام به تکامل نهایی خود رسید، زیرا بدون تعیین جانشین برای پیامبر (ص) و بدون روشن شدن وضع آینده مسلمانان، این آیین به تکامل نهایی نمی‌رسید. روایات فراوانی که از طرق معروف اهل تسنن و شیعه نقل شده بصراحت این مطلب آمده است که این آیه شریفه در روز غدیر خم و به دنبال ابلاغ ولایت علی(ع) نازل گردیده است.
خبرنگار: مصطفی لعل شاطری
نظر شما