زمانی که سنگها از سمت کلیه به مجاری ادرار حرکت می‌کنند،با درد شدید همراه است و در بعضی موارد نیز سبب حالت تهوع و استفراغ نیز می‌شود. در این صورت مشکل و تکرر ادرار نیز بیمار را آزار می‌دهد و خون نیز در ادرار دیده می‌شود.
ماهیت سنگهای کلیه متفاوت است، اما در ۷۵ تا ۸۵ درصد موارد، کریستالهای نمک یا اکسالات کلسیم ( نمک اسید اکسالیک) منشأ سنگها هستند. در بدن افرادی که دچار اضافه وزن هستند ( نمایه توده بدن بالاتر از ۳۰) اسید اکسالیک بیشتری تولید می‌شود که عامل خطری در ابتلا به سنگهای کلیه است. همچنین فشار خون بالا و دیابت نیز دیگر عوامل زمینه ساز این بیماری به شمار می‌آیند.
بی تحرکی که در درازمدت می‌تواند به تحلیل بافت استخوانی و آزاد شدن کلسیم منجر شود، عامل مهمی است که تشکیل سنگهای کلیه را در پی دارد. تغذیه صحیح و مصرف مایعات کافی روشهای درمان و پیشگیری از عوارض آن در طولانی مدت است.
مهمترین توصیه‌های تغذیه
- مصرف مایعات
هدف از این توصیه افزایش حجم ادرار بیشتر از دو لیتر در روز است که در این صورت فرد باید روزانه حداقل دو لیتر آب در دفعات مکرر بنوشد. همچنین توصیه می‌شود، هنگام خوابیدن و بیدار شدن طی شب نیز آب نوشیده شود تا دفع ادرار تسهیل شود. آب باید نوشیدنی اصلی باشد و شامل نیمی از حجم مایعات شود. در این صورت ادرار باید رنگی خیلی روشن یا بدون رنگ داشته باشد. البته در زمان انجام فعالیتهای شدید ورزشی و همچنین هوای گرم و مرطوب باید مقدار مصرف آب به ۳ لیتر افزایش یابد.
بر اساس برخی مطالعات، چای و قهوه تشکیل سنگهای کلیه را کاهش می‌دهد. شیر، آبمیوه و نوشابه‌های گازدار احتمال خطر را افزایش نمی دهند، اما آب گریپ فروت برای افراد مستعد سنگ کلیه توصیه نمی شود؛ زیرا احتمال تشکیل سنگها را بیشتر می‌کند.
- تصور اشتباه درباره مصرف کلسیم
محدودیت مصرف کلسیم با کاهش دفع ادرار ارتباطی ندارد. از آنجا که کلسیم، اسید اکسالیک را در معده حبس می‌کند، سبب جذب کمتر آن می‌شود. از همین رو توصیه می‌شود نیازهای روزانه بدن به کلسیم حتماً تأمین گردد. مکملهای کلسیم، تأثیر کلسیم موجود در مواد غذایی را ندارند و تنها در مواردی مانند پوکی استخوان توصیه می‌شود تا با نظر پزشک همراه با غذا مصرف شود. لبنیات، ماهی ها بخصوص به شکل کنسرو و همراه با استخوان،دانه‌های روغنی مانند کنجد، آفتابگردان و...،حبوبات،سبزی‌های سبز ( جعفری، اسفناج، رازیانه، بروکلی، کلم سبز و...) و بسیاری از میوه ها از جمله پرتقال، انگور فرنگی و توت غنی ترین منابع غذایی کلسیم هستند.
- افزایش مصرف اسید سیتریک
آب لیمو، پرتقال و گوجه فرنگی سرشار از سیترات هستند که سبب قلیایی شدن بیشتر ادرار می‌شود و از تشکیل سنگهای کلیه پیشگیری می‌کند. حتماً این خوراکی ها را در ترکیب غذاها بگنجانید و یا یک لیوان آب لیمو را با برشهای تازه لیمو میل کنید.
- افزایش پتاسیم
کاهش مصرف پتاسیم که با دریافت بیشتر سدیم همراه است، تشکیل سنگهای کلیه را افزایش می‌دهد. از همین رو توصیه می‌شود، نیازهای بدن به پتاسیم تأمین گردد. میوه ها و سبزی‌ها بهترین منابع غذایی پتاسیم هستند که آووکادو، موز، طالبی، هلو، آرتیشو، کدو حلوایی، حبوبات، سیب زمینی با پوست، دانه‌های سبوس دار و سبزی‌های با برگهای سبز بیشترین مقدار را دارند. این خوراکی‌های خوشمزه باید در همه وعده‌های غذایی گنجانده شود و حداقل پنج سهم طی روز مصرف گردد.
- افزایش ویتامین B۶ و منیزیم
ویتامین B۶ و همچنین منیزیم در حفظ کریستالهای اکسالات کلسیم حل شدنی مؤثر است که می‌تواند خطر تشکیل سنگهای کلیه را کاهش دهد. بعضی از ماهی ها مانند ماهی تن و آزاد، حبوبات، سیب زمینی با پوست، پسته، تخمه آفتابگردان، کنجد و موز غنی ترین منابع غذایی ویتامین B۶ محسوب می‌شوند. حبوبات، سبزی‌های با برگهای سبز تیره، تخمه کدو و کتان و برنج قهوه ای نیز سرشار از منیزیم هستند.
- کاهش مصرف اکسالات
گرچه ۹۰ درصد اکسالات در بدن ما تشکیل می‌شود، اما توصیه می‌گردد مصرف خوراکی‌های دارای این ترکیبات محدود شود که از جمله باید به اسفناج، ریواس، مارچوبه، کرفس، چغندر، توت فرنگی، گردو و روغن گردو، کره بادام زمینی، شکلات، کاکائو، چای سیاه، سبوس گندم و برنج، بادمجان و محصولات سویا اشاره کرد. اکسالات موجود در چای حالتی دارد که گرچه مقدار بالایی است، اما بدن مقدار کمی از آن را جذب می‌کند.
- مکمل ویتامین C یا D
از آنجا که اکسالات محصول فرعی ویتامین C به شمار می‌آید، توصیه می‌شود مکملهای این ویتامین بیشتر از دو گرم در روز مصرف نشود. دریافت ویتامین C موجود در مواد غذایی هیچ خطری در ارتباط با تشکیل سنگهای کلیه ندارد. در مورد مکمل ویتامین D نیز باید گفت، این ویتامین بر مقدار کلسیم خون تأثیر می‌گذارد و بهتر است پیش از مصرف حتماً با پزشک مشورت شود.
- کاهش مصرف پروتئینهای حیوانی
توصیه می‌شود، مصرف پروتئینهای حیوانی مانند گوشت قرمز، ماکیان، تخم مرغ، ماهی و پنیر کاهش یابد و حداکثر روزانه تا ۱۸۰ گرم باشد. پروتئینهای حیوانی قدرت افزایش دفع اسید اوریک و کلسیم از طریق ادرار را دارند و ادرار دارای سیترات را کاهش می‌دهند.
- کاهش مصرف سدیم
مصرف سدیم باید به مقدار ۲۰۰۰ میلی گرم در روز کاهش یابد؛ زیرا این عنصر با افزایش دفع کلسیم از ادرار تأثیر منفی در فشار خون دارد. مهمترین منایع غذایی سدیم غذاهای آماده است. بیشتر از ۷۵ درصد سدیم که مصرف می‌کنیم، از خوراکی‌های تغییر شکل یافته مانند پنیر، پیتزا، انواع سس، سوپ و غذاهای خشک و دودی به بدن می‌رسد.
ترفندهایی برای کاهش سدیم و نمک در برنامه غذایی
- تا جایی که ممکن است خوراکی‌های بدون نمک یا با مقدار کم سدیم پایین تر از ۳۶۰ میلی گرم یا ۱۵ درصد را خریداری نمایید.
- سبزی‌های تازه و منجمد را در برنامه غذایی خود بگنجانید.
- دقت کنید که کنسرو سبزی‌ها بدون نمک اضافی یا با کمی سدیم باشد.
- نان و غلات صبحانه را از انواع بدون نمک انتخاب کنید.
- انواع غلات مانند جو، برنج و دانه‌های متنوع دیگر را در برنامه غذایی خود بگنجانید.
- شیر و ماست نسبت به دیگر محصولات لبنی ارجحیت دارند؛ زیرا مقدار پایینی سدیم دارند.
- به جای کنسرو حبوبات، شکل خام را تهیه و در منزل بپزید.
- به مقدار سدیم آب معدنی حتماً توجه داشته باشید.
- نمکدان را از سفره غذا حذف کنید.
- از مصرف غذاهای آماده و فست فودها اجتناب کنید؛ زیرا دارای مقدار بسیار بالایی سدیم هستند.
- خردل خشک، فلفل، پودر سیر و پیاز، زنجبیل تازه، سرکه، سبزی های معطر و آبلیمو بهترین جایگزین‌های نمک هستند.
نمونه برنامه غذایی مناسب برای افراد مبتلا به سنگ کلیه:
صبحانه:
- نصف فنجان آب پرتقال
- دو فنجان آب
- یک تا دو تکه نان سبوس دار
- یک عدد تخم مرغ
- ۱۰۰ گرم ماست کم چرب
- نصف موز
ناهار
- غذای گوشتی همراه با انواع سبزی‌ها و حبوبات
- یک فنجان خیار
- ۳۰ گرم پنیر چدار کم چرب
- یک عدد هلو
- دو فنجان آب همراه با آب لیمو
شام
- ۹۰ تا ۱۲۰ گرم ماهی آزاد کباب شده
- یک عدد سیب زمینی با پوست
- یک و نیم فنجان سالاد همراه با روغن زیتون، سرکه و آبلیمو
- یک فنجان شیر
- دو فنجان آب
میان وعده
- ۱۰۰ گرم ماست کم چرب
- نصف فنجان طالبی
- یک قاشق غذاخوری دانه کوبیده کتان
- یک تا دو فنجان آب همراه با آب لیمو
برگردان به پارسی: مریم سادات کاظمی
نظر شما