و در سال 2003 میلادی هر روز حدود 16 هزار نفر به تعداد مبتلایان افزوده شده است (در کل حدود پنج میلیون نفر طی یک سال به تعداد مبتلایان افزوده شد.)

 متاسفانه ایدز تا کنون جان 30 میلیون نفر را گرفته است (فقط در سال 2003 میلادی حدود 3 میلیون نفر بر اثر ایدز جان خود را از دست داده اند).

آمار دقیقی در مورد شیوع ایدز در ایران در دست نیست (از 15 هزار تا 150 هزار نفر گزارش شده است). صرف نظر از تعداد آن، اگر به فکر چاره نباشیم در مدت زمان کمی این رقم به ده‌ها برابر خواهد رسید. راهکارهای مبارزه با انتشار ویروس ایدز وسیع و متفاوت است، ولی آگاهی دادن و اصلاح و افزایش سطح فرهنگی، علمی و امنیت روانی جامعه و بهبود وضعیت اقتصادی افراد جامعه مهمترین آنهاست.

 ویروس ایدز از کجا پیدا شده است؟

محل زندگی و مخزن اصلی ویروس ایدز (HIV)، میمونها و شامپانزه های آفریقا  است. در حقیقت بیماری ایدز را باید یک بیماری انتقال یافته از حیوان به انسان (در اصطلاح پزشکی Zoonotic ) دانست که به مرور زمان، انسان نیز جزو میزبان و منبع اصلی بیماری در آمده است. قدیمی ترین نمونه خون انسان آلوده به ویروس ایدز متعلق به دهه 1930 است.

راه‌های انتقال

پیش از پرداختن به این موضوع، ابتدا لازم است بدانیم ویروس ایدز در کجای بدن وجود دارد. پس از آلوده شدن شخص، ویروس ایدز (HIV) به برخی از گلبولهای سفید خون متصل می‌شود و درون آنها تکثیر یافته و در تمامی بافتها و ارگانهای زنده و نیز مایعات بدن یافت می‌شود. راه‌های اصلی انتقال ویروس ایدز عبارتند از: رفتارهای پرخطر، انتقال خونی و انتقال از مادر به جنین یا نوزاد.

بیش از 99 درصد موارد عفونت ایدز از طریق ارتباط جنسی، خون و یا مادر به جنین (یا شیرخوار) انتقال می‌یابد.

انتقال  از راه تماس جنسی

تقریباً 75 تا 85 درصد موارد ایدز از طریق تماس جنسی انتقال می‌یابد. در زنان آلوده، ویروس ایدز در ترشحات زنانه وجود دارد، همچنین در مردان آلوده در ترشحات جنسی وجود دارد و در پی تماس جنسی با ویروس قرار می‌گیرد و در نتیجه ممکن است ویروس از طریق مخاط وارد بدن شخص دیگر شود.

 انتقال خونی

ویروس ایدز تقریباً همیشه و به میزان زیاد در خون افراد آلوده و یا بیمار وجود دارد و اگر فردی با خون چنین افرادی در تماس باشد، ممکن است آلوده به ویروس ایدز شود. برحسب اینکه نوع تماس چگونه باشد، احتمال انتقال ویروس، متفاوت خواهد بود. آلودگی افراد در پی تزریق خون و یا محصولات به دست آمده از خون بیمار ایدزی مشخص ترین نمونه های انتقال خونی ایدز است.

تماس خون و یا ترشحات یک فرد ایدزی با پوست سالم هیچ خطری به همراه ندارد و نباید نگران هیچ مسأله بود. فقط از بابت اطمینان خاطر در رعایت مسایل بهداشتی نکات زیر توصیه می‌شود:

1- دستکش به دست کنید (و یا اینکه از فرد دیگری کمک بگیرید).

2- با استفاده از دستمال کاغذی یا یک پارچه نخی تمیز خون روی پوست را به آرامی و ملایمت پاک کنید.

3- ناحیه آلوده را با آب و صابون به مدت 1 تا 2 دقیقه بشویید.

4- با استفاده از محلول ضد عفونی کننده هیپوکلریت 5/0 درصد (یا هر محلول ضد عفونی کننده دیگری) محل را به مدت 2-1 دقیقه بشوئید.

 در صورت عدم دسترسی به این محلولها می‌توانید از آب لیمو یا سفید کننده های خانگی استفاده کنید. (در میان عموم مردم به وایتکس مشهور است). برای این منظور باید یک قسمت از محلول سفید کننده را داخل 9 قسمت آب ریخت (مثلاً یک استکان وایتکس داخل 9 استکان آب) و سپس با آن، محل را به مدت 1 تا 2 دقیقه
 شست.

نکته: استفاده از سوزنهای آلوده به صورت اشتراکی یکی از مهمترین علل شیوع ایدز در معتادین تزریقی است.

 آیا امکان انتقال ویروس ایدز از طریق و سایل دندانپزشکی وجود دارد؟ اگر پاسخ مثبت است چه نکاتی را باید رعایت نمود؟

بلی. امکان این مساله تقریباً به همان میزان فرو رفتن سوزن آلوده به درون پوست (وحتی کمی بیشتر است).

در مطالعه انجام شده امکان انتقال و سرایت ویروس ایدز توسط پشه دیده نشده است.

 پ) انتقال از مادر به فرزند

در مادران باردار ایدزی، این ویروس می‌تواند از جفت عبور کند و به جنین برسد. همچنین ویروس ایدز در مایع کیسه آب نیز ممکن است وجود داشته باشد. اما بیشتر موارد انتقال ایدز، در زمان زایمان رخ می‌دهد؛ زیرا در این زمان، به دلیل پاره شدن اتصالی جفت با جدار رحم، امکان انتقال خون مادر به نوزاد بالا خواهد بود.

قدرت سرایت ایدز از مادر به جنین (یا شیر خوار) بر حسب نوع ویروس متفاوت است. به طوری که، میزان انتقال در HIV-1 حدود 40 درصد و در نوع HIV-2 حدود 1 درصد است.

 آیا ایدز از راه شیر قابل انتقال است؟

ویروس ایدز در شیر نیز یافت می‌شود، ولی میزان انتقال از این طریق کم می‌باشد. البته نوک پستان نیز از جنس مخاط است. بنابراین امکان انتقال ویروس از طریق مکیدن نوک پستان نیز وجود دارد.

 استفاده مشترک از لوازم شخصی که امکان آلوده شدن آنها به خون وجود دارد (نظیر تیغ و ماشین اصلاح، مسواک و...) می‌تواند موجب انتقال ویروس ایدز شود.

 آیا ویروس ایدز در معاشرت روزمره قابل انتقال است؟

در معاشرتهای روزمزه نظیر دست دادن، روبوسی، قرار داشتن در یک اتاق، در آغوش گرفتن و امثال آن - اگر چه در بزاق (آب دهان)، عرق، اشک و ادرار فرد آلوده ویروس نیز وجود دارد- به چند دلیل امکان انتقال ویروس از این طریق بسیار بسیار کم و تقریباً غیر ممکن می‌باشد.

 اولاً تعداد ویروسها در این مایعات بسیار کم است؛ ثانیاً شرط لازم برای انتقال ویروس تقریباً وجود ندارد ویروس قادر به عبور از پوست سالم نیست؛ ثالثاً مدت تماس کم می‌باشد.

حتی اگر تماس طولانی باشد، باز هم این احتمال نیز نزدیک به صفر خواهد بود، مگر اینکه در سطح پوست صدمات غیر قابل رؤیت (میکروسکوپی) وجود داشته باشد و یا اینکه فرد آلوده به ویروس در مرحله حاد و شدید بیماری باشد.

 چه مدت پس از آلوده شدن شخص بیمار می‌شود؟

تقریباً در تمامی بیماری های عفونی (از جمله ایدز) شخص بلافاصله پس از آلوده شدن به میکروب دچار ناراحتی و بیماری نمی شود، بلکه مدت زمانی طول می‌کشد که به آن دوره «کمون» یا «دوره نهفتگی» (Incubation Period) گفته می‌شود و در مورد ایدز (دز واقع، آلودگی به HIV) از یک تا 12 هفته متفاوت است (به طور متوسط 2 تا 4 هفته). این بدین معنی است که فردی که به ویروس ایدز آلوده می‌شود یک تا 12 هفته بعد
 نشانه های بیماری در وی ظاهر می‌شود.

 همه افرادی که به ویروس ایدز آلوده می‌شوند، بیماری در آنها ظاهر نمی شود، فقط در 80 تا 90 درصد افراد آلوده به HIV، نشانه های بیماری ظاهر می‌شود.

 نشانه های آلودگی به ویروس ایدز بسیار متفاوت و وسیع است و در بیشتر موارد در اوایل نه پزشک و نه بیمار به فکر بیماری ایدز نمی افتد و بیشتر یک عفونت ویروسی شدیدتر از معمول نظیر تب و لرزه، ضعف و بی‌حالی، درد عضلانی، سردرد، سوزش یا دردگلو، بثورات (ضایعات) جلدی، درد شکم و یا اسهال را در ذهن تداعی می‌کند.

 نشانه هایی که ذکر شد، در بسیاری از بیماریهای عفونی (و حتی غیر عفونی) دیده می‌شود. و نباید بی جهت نگران بود. اما اگر دو ویژگی زیر وجود داشت، آن گاه باید به فکر آلودگی به ایدز باشیم:

1- سابقه تماس مشکوک وجود داشته باشد: اتفاق و یا عملی که خطر انتقال ویروس ایدز وجود دارد. (نظیر تماس جنسی با فرد ناشناس و مشکوک و

2- بیماری خصوصیات غیر عادی داشته باشد: از ویژگی های عفونت HIV غیر عادی بودن آن است. مثلاً ممکن است  شخص بیش از یک ماه گلودرد داشته باشد و با درمانهای معمول بهبود نیابد و یا اینکه بیش از سه ماه اسهال داشته باشد و علتی برای آن یافت نشود و یا اینکه دچار زخمها و عفونتهای قارچی دهان شود. به طور کلی، در هر اختلال و بیماری که بیش از 1 تا 3 ماه طول بکشد و با بررسی های مختلف علت آن مشخص نشود، باید به فکر عفونت با ویروس ایدز بود و آزمایشهای تشخیصی به عمل
 آید.

همچنین باید توجه داشت، در یک تا دوماه اول آلودگی به ویروس ایدز (یعنی زمانی که هنوز فرد آلوده بیمار نشده است) بالاترین خطر انتقال ویروس به دیگران وجود دارد.

 آلودگی به ویروس ایدز چگونه تشخیص داده می‌شود؟

رایج ترین آزمایش شناسایی ویروس ایدز، اندازه گیری پادزهر (آنتی بادی) تولید شده توسط بدن علیه ویروس HIV (موسوم به HIV- Antibody) به روش ELISA است. اگر تست آنتی بادی HIV مثبت باشد، آن گاه آزمایش یک بار دیگر تکرار می‌شود و تست اختصاصی تر به روش Wester blot (یا Immunoblot) و یا (HIV-1 RNA Test) صورت می‌گیرد تا عفونت به طور قطع تأیید شود و ارزیابی از وضعیت بیماری به دست آید.

 تشخیص آلودگی به ویروس ایدز از طریق اندازه گیری آنتی بادی تولید شده در بدن شخص علیه ویروس HIV صورت می‌گیرد. تولید آنتی بادی در بدن مدت زمانی طول می‌کشد و اگر در این زمان (5 تا 6 هفته اول آلودگی) آزمایش انجام شود، ممکن است منفی باشد. به همین دلیل در مواردی که شک به آلودگی HIV وجود دارد، تست HIV آنتی بادی 6 هفته، 12 هفته و 24 هفته بعد تکرار می‌شود (البته امروزه روشهای حساس‌تری درست شده اند که قادرند در همان چند روز اول آلودگی، ویروس را شناسایی کنند).

ساده ترین روش برای کسانی که می‌خواهند خود را تست کنند، مراجعه به پایگاه‌های سازمان انتقال خون و اهدای خون است؛ زیرا سازمان انتقال خون به طور رایگان روی خونهای اهدایی آزمایشهای تشخیص HIV و برخی از عفونتهای دیگر (از جمله هپاتیت B و C) را انجام می‌دهد.

 آیا قابل درمان است؟

خوشبختانه امروزه داروهای نسبتاً مؤثر و کارآمدتری تهیه و به بازار عرضه شده اند و باید از زمان آلوده شدن به ویروس هر چه زودتر درمان شروع شود. (حتی آنهایی که فقط آلوده به ویروس ایدز هستند، ولی بیماری ندارند)، پاسخ به درمان و احتمال بهبود بیشتر خواهد بود. البته شایان ذکر است، در حال حاضر هیچ یک از داروهای در دسترس قادر به معالجه قطعی بیماری (ریشه کن کردن ویروس از بدن) نیستند و فقط سبب بهبود نسبی و افزایش طول عمر بیماران می‌شوند.

 آیا  واکسن دارد؟

از همان اوایل شناسایی ایدز، تلاش برای تهیه واکسن آن شروع شد، اما متأسفانه هنوز نتوانسته اند یک واکسن استاندارد برای آن تهیه کنند. امید است در 10 سال آینده واکسن نیز برای استفاده همگان تهیه و در دسترس عموم قرار گیرد.