اما تا چه اندازه به این مساله در جامعه اسلامی توجه می شود؟ آیا زنان ما که از چادر حجاب برتر نیز بهره مند هستند به معنای واقعی حجاب را رعایت می کنند؟ آیا حجاب، تنها به چادر اطلاق می شود؟ در گفتگو با معصومه ظهیری، استاد جامعة الزهرا(س) و مدیر کل دفتر امور بانوان و خانواده استانداری و مشاور استاندار قم این مسایل را بررسی می کنیم.

*سرکار خانم ظهیری! خیلی از افراد، حجاب و عفاف را مترادف هم می دانند و گمان می کنند کسی که حجاب دارد،عفیف هم هست. به نظر شما حجاب و عفاف یکی است؟
**برخی از مقوله ها تاریخی است و بعد از مدتی نیاز نیست که پرداخته شود، در حالی که عفاف و حجاب یک مقوله فطری و طبیعی است و مشمول همه نسلها و عصرها می شود.
عفاف به معنای پاکدامنی است. عفاف ملکه اخلاقی و درونی است و به یک جنس خاص اختصاص ندارد، اما حد و اندازه پوشش، نوع نگاه، نوع تعامل با جنس مخالف و خودنمایی تعریف خاصی برای زنان دارد. در مفاهیم دینی و قرآن نیز حجاب به معنای پرده و پرده نشینی است وقتی بحث پوشش مطرح می شود، بحث لباس و نوع زینت و اندازه لباس است و بخشی هم مربوط به حدود حجاب و پوشش است مثل آیه 33 سوره مبارکه نور و آیه ای از سوره احزاب.
*پس حجاب تنها برای بانوان کاربرد ندارد و مخصوص آقایان نیز می باشد.
**بله، پوشش به معنای لباس، هم برای زنان و هم برای مردان است، اما حد و اندازه پوشش تنها برای زنان تعریف شده است.
* به نظر شما منشأ بدحجابی خانواده است یا جامعه و نهادها؟
**عوامل مثبت در اصول و ارزشها و احکام در جامعه ما به آموزش، تربیت، اخلاق، احکام و حقوق بستگی دارد که بخشی در خانواده و بخش دیگر در فرایند و همه نهادهای اجتماعی مثل آموزش و پرورش، مسجد، رسانه ها و تعاملی که بین جوامع وجود دارد شکل می گیرد، سهم هر کدام از نهادها درصدی را به خود اختصاص می دهد که مطمئنا سهم خانواده در این مقوله پررنگ است، زیرا اولین آموزشها، اولین آداب و رسومها در خانواده شکل می گیرد، تعامل با رسانه از خانواده ها شروع می شود، انتخاب دوست و رفت و آمدها از محیط خانواده شکل می گیرد، اما خود خانواده ها از نهادهای دیگری تأثیرپذیر است و نمی توان آن را نادیده گرفت، وقتی سبک زندگی در خانواده تغییر می کند. نهادهایی بر روی خانواده ها تاثیرگذار شده است، چقدر خانواده ها می توانند مقاومت کنند؟
در این بین، متولیان فرهنگی و کسانی که سهمی در نشان دادن ارزشها و استقامت در مقابل ارزشها دارند، سهم شان پررنگ تر جلوه می کند، زیرا خانواده های ما تحت تاثیر فرهنگ عمومی جامعه هستند. حساسیتی که می توانیم در خانواده ها برای مقاومت در برابر فرسایشهای اجتماعی ایجاد کنیم، این است که مقاومتشان را بیشتر کنند و متوجه باشند که سهم آنها در حفظ ارزشها بیشتر است، این سیستم واکسینه به معنای این نیست که با هجمه های فرهنگی روبه رو نمی شویم، بلکه روبه رو می شویم اما توانایی مقابله با آن را داریم.
یکی از عوامل گرایش به بدحجابی این است که درجه ارزش لباس و ظاهر بر درجه ارزش گذاری بر روی استعداد، ظرفیت و خلاقیت اهمیت پیدا می کند، آیا ارزشگذاری ما بر کدهای علمی و خلاقیت و استعدادهای انسانی شده یا بر روی استعدادهای جنسیتی؟
در این صورت هر جنسی در مقابل جنسیت مقابل خود، برای جلب توجهش خود را معرفی می کند، در بیرون نیز همین را تبلیغ کردیم، معیار دلبستگیها را بر روی کدهای زیباییهای ظاهری بردیم و خانواده ها نیز بر روی همین مساله انتخاب کردند و این چرخه فرهنگی فرهنگ ساز به جای اینکه مسیر صعود را طی کند، مسیر نزول را طی کرده است. آب وقتی گل آلود بشود، کسانی بهره مند می شوند که منفعتهای خود را دارند، در مساله بدحجابی کسانی که بر روی معرفی مدها بودند و کسانی که بر روی تخریب شخصیت اجتماعی افراد بهره مند می شدند، سود کردند.
بدحجابی در جامعه ما پیشینه فرهنگی فکری دارد و یک شبه به اینجا نرسیده ایم. کسانی در اتاق فکری نشسته اند و تدارک کردند که چکار کنند تا یک جامعه کمال گرای ارزشگرای بعد از انقلاب اسلامی را به ضد ارزشها مبتلا کنند که نتیجه آن این شد که درصدی از جامعه ما به این فرایند ضد ارزشی مبتلا شدند.
*ما از پدیده های بدحجابی به سمت بی بندوباری حرکت می کنیم، روابط نامناسب دختر و پسر در مکانهای عمومی و یا حتی زوجین از این پدیده نشأت می گیرد؟
** عفاف، نتیجه یک ملکه درونی به نام حیا و غیرت است، غیرت در مردان و حیا در زنان پررنگ تر است. اگر اعمال روشها را حساس نشویم و برای آن برنامه نداشته باشیم، جامعه نسبت به مقوله حیا و غیرت بی توجه می شود. در جامعه ای که بدحجابی زیاد شود، تجاوز به عنف هم زیاد می شود و درصدی به عدم پایداری در خانواده مبتلا می شوند، زیرا آستانه عدم رضایتمندی در خانواده و روابط زوجین بالا می رود و افراد دچار تنوع طلبی در جامعه می شوند و در مسیر طبیعی ارضا نمی شوند و افراد به اشباع و ارضای غرایض از کانالهای غیر طبیعی دچار می شوند.
*ما در برخورد با معضلات اجتماعی مثل بدحجابی از همان اول به سراغ راه حل آخر می رویم.
**بهترین راهکارها راهکارهای فرهنگی، آموزشی و تبلیغی است، اما درصدی از معضلات اجتماعی ما در لایه هایی است که مقاومت می کنند و این مقاومت به معنای سرکشی از قانون است، کسانی که با قانون مقابله می کنند از طریق قانون باید با آنها مقابله شود. باید سنت امر به معروف و نهی از منکر را در جامعه عملی کنیم. مردم باید بدانند که سلامت جامعه، خانواده و امنیت روانی ما در گرو رعایت قانون است.
*شیوه اجرای قانون باید چگونه باشد؟
**شیوه اجرای قانون باید بهترین شیوه باشد، اصل بر برائت است، تا وقتی که جرم و گریز از قانون ثابت نشود، نمی توانیم لباس یا ماشین کسی را بگردیم، ایجاد فضای رعب و عدم امنیت، امنیت روانی جامعه را دچار خدشه می کند، همه متولیان تأمین امنیت کمک می کنند تا امنیت روانی در جامعه ایجاد کنند. رواج بداخلاقیهای جامعه گاهی از اعمال بد قانون است، اگر از روشهای بد، قانون را اعمال کنیم، بداخلاقی را در جامعه ایجاد می کنیم.
*خانم ظهیری! درکنار مباحث مطرح شده در باره نوع پوشش هم سوالاتی مطرح است. به عنوان نمونه بارها پرسیده شده، آیا فقط چادر حجاب است؟
** نگاه، حدود پوشش، عدم خودنمایی، بحث آشکار نبودن زینتها و...، مجموعه ای است که همه باهم بحث حجاب و تعامل اجتماعی صحیح دوجنس را در جامعه تامین می کند، اگر کسی محجبه هم بود اما با صدایش ایجاد فضای تحریک و خودنمایی کرد، در واقع سقف حجاب و پوشش را رعایت نمی کند. قالب پوشش زنان در فرهنگها یا فضاهای مختلف، متفاوت تعریف شده است، چادر نماد زن ایرانی است که خودش به صورت آزادانه انتخاب کرده و یک نوع انتخاب مدل پوشش است و طراحی اش هم ایرانی است، از دیرباز ایرانیها وقتی مسلمان شدند، نوع حجابشان چادر بوده است.
در حجاب وقتی کت و دامن در جامعه تعریف شد، یک فضای عمومی مبنی بر تغییر شکل پوشش در جامعه زنان ایجاد شد و سودجویان از این فضا سوء استفاده کردند و انواع مدل پوشش را در این حد ایجاد کردند که ما از مرز قانون عدول کردیم. ما که در مقابل خدای حکیم تعریف جدیدی کردیم و گفتیم مثلا اگر این اندازه از موی سر بیرون باشد اشکالی ندارد که به همان اندازه مو، رنگ و فر و بتدریج بیشتر شد که بعدها نه توانستیم ممنوع کنیم و نه توانستیم محدود.لوازم یدکی حجاب در جامعه مد شده است، مقنعه های تولید شده تامین کننده پوشش لازم نیستند و باید یک آستینک، هد و یقه جدا از مقنعه خرید، در صورتی که مدل لباس زنانه ما باید در آسان ترین، سهل ترین و ارزان ترین شکل بتواند تامین کننده پوشش باشد.
من بخشی از مدلهای چادر ارائه شده در جامعه را قبول ندارم، برخی از این چادرها شش دکمه و یک زیب دارد که با آن، مشقت و یک هزینه سخت اقتصادی را به خانمها تحمیل می کنیم.
برای ارائه الگوی جامعه مطلوب باید دو چیز را مدنظر داشت، یکی اینکه استخراجمان از منابع اصیل دینی ضربدر محدودیتها و ظرفیتهای اجتماعی باشد. این چادر سنتی ما برای برخی از اقشار سخت است، فکر می کنند یک دستشان آزاد نیست و جلو باز بودن چادر نیز مشکل دیگری است و تامین کننده پوشش خوبی برای آنها نیست، من موافقم با اینکه به نحوی این چادر را تغییر بدهیم تا ارزانی و آسانی را داشته باشد.
*چرا زنان ما از چادر مشکی استفاده می کنند، آیا یک زن نمی تواند از پوشش رنگی در جامعه استفاده کند؟
**هر رنگ و هر نوع پوششی جا و مکان خاص خود را دارد و این تعریف شده فکرت بشریت است، همیشه نوع لباسهایی که در مجالس شاد استفاده می کنیم رنگهای خاص است؛ رابطه رنگ برای ابلاغ پیام آن رنگ است، حضور در مجالس رسمی و اوقات فراغت یا ورزش هر کدام رنگ خاص خود را می طلبد. برخی از رنگها مثل رنگ مشکی همیشه یک پیام وزین بودن و وقار را به همراه دارد و یکی از دلایل انتخاب رنگ مشکی برای پرده خانه خدا همین است. رنگ چادر زنان باید وقار داشته باشد و دوم اینکه رنگ ساکنی باشد که جلب توجه نکند، سوم اینکه یک قراردادی بین زنان ایرانی بوده که رنگ مشکی انتخاب کردند تا یکسان و یکرنگ باشد.
*خانم ظهیری! تبلیغ حجاب در حال حاضر متحمل چه شرایطی است؟
**تبلیغ عفاف و حجاب مختص به یک زمان خاصی نیست، بلکه برای همه نسلهاست، بویژه برای نسل جدید باید آموزش داشته باشیم و به شبهات آنان پاسخ دهیم و یک نگاه محدود به مقوله زنان وجود نداشته نباشد. عفاف و حجاب در جامعه یک زنجیره به هم پیوسته ای است که قشر و جنس خاصی نباید روی آن کار کنند، باید همه باهم کار کنیم و نباید فضای تنش ایجاد کنیم، اما به خاطر سیاسی بودن مقوله حجاب در یک فضای تنش با آن برخورد می شود، در صورتی که حجاب و عفاف آرامبخش است و سلامت اجتماعی و فردی را به دنبال دارد.