خود درمانی در کشور ما بیداد می کند. همه ما حداقل یک بار هم که شده بدون مراجعه به پزشک دارو مصرف کرده ایم و به اصطلاح، دکتر خود شده ایم! گاهی نیز به محض ایجاد علایم بهبودی یا شدید شدن بیماری، خودسرانه مقدار داروی مصرفی توسط پزشک را کم یا زیاد کرده ایم. اما آیا هیچگاه به عوارض مصرف بی رویه یا خودسرانه داروها توجه شده است؟

دانستن این مهم اهمیت بسیاری دارد که مصرف بیش از حد توصیه شده یک دارو موجب نمی شود که بیماری ما زودتر بهبود یابد، بلکه ممکن است موجب ایجاد عوارض دارویی شود، در عین حال مصرف کمتر از میزان تجویر شده  دارو نیز ممکن است سیر بهبودی را کند کرده و یا حتی موجب بدتر شدن بیماری شود.

 دامنه درمانی برخی از داروها بسیار کم است، به این معنا که سطح دارویی آن ها باید در خون به مقدار مشخصی باشد و اگر فقط به مقدار کمی بیش از حد لازم مصرف شوند، موجب ایجاد عوارض جبران ناپذیری خواهد شد.

به یاد دارم مادری که کودک بی قرار خود را که دچار گرفتگی عضلات گردن و به دنبال آن کج شدن گردن به اورژانس آورده بود، می گفت دارو را (قطره متوکلوپرامید) هربار تنها یک قطره بیش از مقدار تجویز شده  پزشک، به کودک داده است.

برخی از داروها که با عنوان داروهای OTC(over the counter) معرفی شده اند، در واقع نیاز به نسخه پزشک ندارند و جزو داروهایی هستند که فرد می تواند با مراجعه به داروخانه، و بدون نسخه پزشک آن ها را تهیه کند. با این حال این مساله دلیل بر بی ضرر بودن این داروها نیست و در مصرف آن ها باید احتیاط کرد. چه بسا یک دارو به تنهایی مشکل خاصی برای ما ایجاد نکند، ولی چنانچه ناآگاهانه همزمان با داروی دیگری مصرف شود تداخلات دارویی ایجاد خواهد شد.

بسیار دیده می شود که افراد برای گرفتن این داروها به داروخانه مراجعه کرده و مقدار زیادی از آن ها را تهیه می کنند. برخی مواقع نیز دارویی که پزشک تجویز کرده را خودسرانه قطع می کنند و این مسایل، موجب انباشت دارو در خانه ها می شود. با بروز علایم مشابه بیماری قبلی، سریعاً به داروهای موجود در منزل مراجعه کرده و خود درمانی را آغاز می کنیم. در حالی که هر نوع دارو با توجه به شدت بیماری، تجویز می‌شود و لازم است تا آخر مصرف شود؛ علاوه بر آن در بسیاری از مواقع، شیوه درمان بیماری‌های مشابه، متفاوت است و نباید خودسرانه از داروهای قبلی برای درمان بیماری جدید استفاده کرد. در عین حال، هر دارو نباید با داروهای مصرفی قبلی و بعدی، تداخل داشته باشد؛ چه بسا ممکن است موجب به خطر افتادن زندگی فرد شود. این مساله در مورد مصرف داروهایی نظیر برخی آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد تشنج و داروهای اعصاب ممکن است رخ دهد.

مصرف خودسرانه داروها حتی در مورد ویتامین ها و مکمل ها نیز وجود دارد. مصرف روزانه  و زیاد ویتامین‌ها و املاح معدنی، به شکل دارو و حتی به شکل مواد غذایی غنی شده با آن ماده نه تنها سودی ندارد بلکه زیان‌بخش نیز خواهد بود.

یکی دیگر از موارد بسیار مهمی که باید به آن توجه داشت مصرف بی رویه  آنتی بیوتیک ها در کشور ماست. استفاده از داروهای آنتی بیوتیک باید زیر نظر پزشک و در شرایط خاصی انجام شود. در بسیاری از موارد دیده شده که افراد با مراجعه به پزشک و با اصرار فراوان از پزشک می خواهند آنتی بیوتیک مورد نظرشان را برای آن ها تجویز کند، در حالی که این کار به هیچ وجه علمی نیست و حتی ممکن است در صورت مصرف آن دارو برای فرد عوارض و مشکلاتی ایجاد شود.

علاوه بر این نکته ای که اهمیت دارد، ایجاد مقاومت دارویی در میکروب ها نسبت به آنتی بیوتیک هاست. وقتی میکروب با آنتی‌بیوتیک مواجه شود، اما مقدار آنتی‌بیوتیک آن قدر نباشد که بتواند میکروب را از میان ببرد، و یا آن آنتی بیوتیک مخصوص آن بیماری نباشد، میکروب خودش را طوری تغییر می‌دهد که نسبت به آنتی‌بیوتیک مقاوم شود. فراموش نکنیم مقاومت دارویی به آنتی‌بیوتیک فقط گریبان خودمان را نمی‌گیرد، بلکه گریبان افرادی که اصلاً آنتی‌بیوتیک مصرف نکرده را هم خواهد گرفت. یعنی در گذر زمان میکروب های تمام دنیا به آن آنتی بیوتیک خاص مقاوم می شوند و شاید زمانی برسد که برای یک میکروب خاص هیچ آنتی بیوتیکی وجود نداشته باشد.