قدس آنلاین-آمنه مستقیمی: شایعه پراکنی از پدیده‌های ناپسندی است که ما بعضاً بدون توجه به پیامدهای سوء و آثار شومی که می‌تواند به بار آورد آن را ساخته یا دامن می‌زنیم؛ در این میان فضای مجازی بیش از هر جای دیگر جولانگاه شایعه سازی‌ها و شایعه پراکنی‌هاست و لبه تیز آن بر گلوی صداقت و اعتمادهای ما به یکدیگر فشرده می‌شود.

کارشناسان در گفت و گو با قدس از  ریشه‌ها و پیامدهای شایعه پراکنی‌های مجازی و آثار مخرب آن  می‌گویند.

حجت الاسلام محمد فروهر، مدیر انجمن علمی فضای مجازی حوزه‌های علمیه درباره چرایی داغ بودن بازار شایعات در فضای مجازی، می‌گوید: شایعه پراکنی از قدیم مرسوم بوده و حتی در زمان پیامبر(ص) افراد تا جایی اصطلاحاً نانشان را از شایعه درمی آوردند که آیه نازل شد در اخباری که شنیده می‌شود، تامل شود؛ برای مثال در جنگ اُحد شایعه شهادت پیامبر(ص) مطرح شد و سودجویان تا حدودی به اهدافشان رسیدند.

وی با بیان اینکه امروز شایعه به جریانی اثرگذار تبدیل شده است، اظهار می‌دارد: اگر در گذشته میدان شایعه پراکنی محدود بود، امروز بسترهای غیرمنضبط و کنترل نشده در کشور، سایه امنی برای شایعه پراکنی ایجاد کرده و سودجویان و مغرضان به واسطه آن و با اهداف سیاسی- اجتماعی به تنش‌ها دامن می‌زنند.

بی مسؤولیتی‌ها بازار شایعه را داغ می‌کند

بنابر گفته این پژوهشگر فضای مجازی، نبود برنامه ریزی صحیح، کنترل واقعی و نگاه کلان در مدیریت بحران‌ها بر روند شایعه پراکنی‌ها اثرگذار است یعنی ناتوانی مسؤولان در برابر بحران‌ها، زمینه ورود افراد سودجو و ماهیگیری آن‌ها از آب گل آلود را در فضای شایعات فراهم می‌کند.

وی ادامه می‌دهد: وابستگی سخت افزاری و نبود کنترل حاکمیتی بر فضای مجازی این میدان را به محیط رهاشده برای مغرضان و شایعه پراکنان تبدیل کرده است؛ جالب آنکه شبکه‌های اجتماعی مثل «واتس آپ» و «تلگرام» موجب شده هر شهروند یک خبرنگار شود و با ولع درصدد پیشتازی در اطلاع رسانی برآید.

نسخه قرآن برای مقابله با شایعات

مدیر انجمن علمی فضای مجازی حوزه‌های علمیه با تأکید بر لزوم حرکت به سوی شبکه ملی اطلاعات برای تنگ کردن بازار شایعات، تاکید می‌کند: کاربران روزانه در معرض بسیاری از شبهات قرار دارند و باید طبق دستور قرآن عمل کنند: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِن جَاءکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَیَّنُوا». حتی اگر خبری راست باشد، نمی‌توان هر راستی را گفت، بزرگ جلوه دادن برخی اخبار بدبینی می‌آورد و به دور از انصاف و اخلاق است و کاربر باید بداند، اگر دروغی را نشر دهد در گناه آن سهیم است.

فروهر با بیان اینکه حوزه با فضای مجازی برخورد انفعالی دارد، تأکید می‌کند: اگر حوزه مسأله را عوامانه ببیند، بی‌تردید خسارت است، بنابراین حوزه باید ژرف نگر و فرصت نگر باشد تا نیروهای حزب اللهی را هدفمند به این مسیر سوق دهد.

دلیل طرد شایعات در اسلام

حجت الاسلام رحیم کارگر، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی درباره نگاه اسلام به شایعه پراکنی و ساخت و ترویج اخبار غیرواقعی، می‌گوید: پایه برخی گناهان در اسلام همچون دروغ و بهتان، اخلاقی است و ذیل مسأله صدق و کذب تعریف می‌شود؛ بنابراین هر امری که به هر شکل رنگ و بویی از دروغ داشته باشد، در نگاه اسلام مطرود است، البته باید توجه داشت دروغ هم جنبه فردی دارد و هم جنبه سیاسی اجتماعی.

وی ادامه می‌دهد: شایعه، دروغ سیاسی- اجتماعی نیز هست و نه تنها مانند دروغ گناه محسوب می‌شود، بلکه اضرار به غیر هم هست و می‌تواند به اخلال در نظام و تضعیف آن و حتی تضعیف یک باور و اندیشه بینجامد، از طرفی شایعه اگر مربوط به اشخاص باشد، زمینه گناهانی چون غیبت و تهمت را هم ایجاد می‌کند و به دلیل ضررهای جانی، مالی، آبرویی، اخلاقی و شخصیتی برای فردِ شایعه پراکن ضمان هم دارد، یعنی فرد در مقابل شایعه‌ای که می‌سازد یا دامن می‌زند، هم به لحاظ شرعی و هم قانونی مسؤول است.

کارگر با بیان اینکه آیات قرآن بر نپذیرفتن اخبار و سخن دیگران بدون سند معتبر تأکید می‌کند، اظهار می‌دارد: بنابر آموزه‌های اسلام همان طور که در محکمه حقوقی هیچ حکمی بدون ادله معتبر صادر نمی‌شود، در زندگی فردی، جمعی و سیاسی نیز ما نباید بدون دلیل و سند هر حرفی را بزنیم یا بپذیریم و نشر دهیم، زیرا این سبب قضاوت دیگران و بروز گناهان دیگر بر اساس شایعات و دروغ می‌شود، بویژه آنکه بعضی شایعات سازمان یافته و از یک مرکز ساخته و دامن زده می‌شوند.

این آینده پژوه، آموزش برای  مقابله با شایعات سازمان یافته را یک ضرورت می‌داند و می‌افزاید: امروز با سلاح شایعه، شخصیت‌ها، افراد و نهادها و حتی افکار و اندیشه‌های صحیح توسط فاسقان و منافقان ترور می‌شوند و حتی رفتارهای سالم و اشخاص مؤمن مورد هجمه قرار می‌گیرند، لذا آیه مبارکه «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِن جَاءکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَیَّنُوا» نیز به ما مهندسی رفتار مقابل منافقان و شایعه پراکنی‌های آنان را آموزش می‌دهد تا بدانیم نقل و ترویج شایعات مانند ساخت آن گناه دارد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا باید در مقابل اخباری که درباره فسادهای مالی و سیاسی هم شنیده می‌شود، بی تفاوت بود یا خیر، بیان می‌دارد: اسلام در این باره بر حاکمیت فرهنگ ارزشی بر جامعه تأکید دارد، یعنی باید یاد بگیریم بر اساس اصول و ارزش‌ها حرف بزنیم نه اشخاص و رفتارهای جزئی؛ به عبارت بهتر، اگر با فکر و برنامه و عملکرد شخص و دستگاهی مخالفیم، انتقاد خود را با بیان ارزشی ابراز کنیم، زیرا موجب می‌شود افراد و سازمان‌ها نیز بدانند در صورت خطا  از سوی مردم طرد می‌شوند.

بنابر گفته این کارشناس مذهبی، یکی از عوامل اصلی شایعه پراکنی در جامعه غفلت از مسأله معاد و قیامت و پاسخگویی درباره اعمال در محضر خداوند است؛ برای مثال اگر بدانیم شایعه سازی‌ها و شایعه پراکنی‌های ما چه در فضای واقعی و چه مجازی گناه است و عقوبت دارد، دیگر آخرتمان را فدای شایعات نمی‌کنیم.

کارگر با اشاره به رواج شایعه پراکنی در صدر اسلام بویژه از سوی منافقان، تأکید می‌کند: گروه‌هایی مانند تازه مسلمانان، نفوذی‌های کفار و منافقان نیز در آن زمان شایعه پراکنی می‌کردند، اما پیامبر(ص) در مقابل آن‌ها با تدبیر و اشراف کامل برخورد می‌کردند و هرگز در عمل و اقدام خود به یک شنیده و گزارش اکتفا نمی‌کردند. امروز نیز عده‌ای مانند صدر اسلام، با شایعات درصدد تضعیف نظام و شخصیت‌های کلیدی و دلسوز انقلاب و حتی افکار و اندیشه‌های صالح برآمده‌اند.

وی با تأکید بر لزوم ترویج و حاکمیت فرهنگ قرآنی بر گفته‌های ما در فضای واقعی و مجازی، خاطرنشان می‌کند: این گونه، تنها اخباری که از طریق منابع معتبر بر ما ثابت شده را باور و نقل کرده و توجه می‌کنیم که پشت پرده بسیاری از اخبار و شایعات فضای مجازی فکر و عامل نفاق و فسق است که می‌خواهد ارزش‌های دین را از جامعه اسلامی بزداید.

-