به گزارش خبرنگار اجتماعی «قدس آنلاین» سالمندی پدیده ای طبیعی و سیر تکمیلی زندگی هر فرد سالم است که دوره های سنی را به ترتیب طی کرده باشد اما مقطعی است که به دلیل کاهش توانایی های جسمی و ضعف در انجام کارهای شخصی به عنوان دوره خاص زندگی مورد توجه افراد و نهادهای مختلف است، در اکثر مقررات اجتماعی و مرتبط با سلامت در کشورها برای سالمندان اقدامات مراقبتی و حمایتی در نظر می گیرند.

در کشور ما موضوع مراقبت از سالمندان به طور کلی بر عهده اعضای خانواده فرد سالمند بوده، در حالیکه در اکثر کشورهای پیشرفته سالمندی دوران طلایی زندگی افراد است و امکان استراحت، تفریح و بهره مندی از نتیجه زندگی در دوران جوانی و پرداخت مالیات -به عنوان مشارکت در اداره امور جامعه- را دارند.

دکتر محمد مشفق عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی کشور پیشتر در اظهار نظری  مسئله سالمندی را از دید جمعیت‌شناختی و به صورت تطبیقی با چند کشور توسعه‌یافته و در حال توسعه بررسی‌کرده بود، به گفته او ساختار جمعیت مانند یک پیکره دیده می‌شود که تغییر و تحولاتی که در این پیکره رخ می‌دهد برای ما اهمیت دارد و اینکه مسیر سالمندی چگونه طی خواهد شد، از طریق هرم سنی قابل مشاهده است، بنابراین نگاه به سالمندی بیولوژیک نیست، بلکه نگاه جهانی است.

شیب جمعیت جهان به سرعت متمایل به سمت سالمندی است و بزرگترین بخش این تغییر در ابتدای قرن بیست و یکم ودر کشورهای در حال توسعه شکل یافته است. بر اساس آمار سازمان ملل متحد ۸/۲۱% کل جمعیت جهان در سال ۲۰۵۰ را سالمندان تشکیل می دهند و این رقم معادل  ۹۷۰/۱ میلیارد نفر است.

وقتی هرم سنی معکوس می‌شود

مشفق گذار سنی را اولین موضوع در مورد سالمندی می داند و معتقد است که این موضوع به وضعیتی اطلاق می‌شود که جمعیت جوان یعنی حدوداً ۴۰ تا ۵۰ درصد افراد زیر ۱۵ سال، در پروسه طولانی‌مدت زمانی؛ یعنی حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال به علت کاهش باروری، سبب جمع شدن هرم سنی و معکوس شدن آن می‌شود. این شیفت هرم سنی، را گذار سنی گویند.

این استاد دانشگاه همچنین گذر سنی را موثر در جمعیت می داند و کاهش باروری، تغییر در الگوی زاد و ولد و افزایش امید به زندگی را داخل در موضوع مطرح می کند به نحوی که در بحث سالمندی، تئوری گذار سنی چهار مرحله را طی می‌کند که یکی از آنها مرحله کودکی است که در این مرحله درصد افراد زیر ۱۵ سال نسبت به سایر افراد، چیرگی و برتری دارد.

هرم سنی ایران در آستانه ورود به مرحله سالمندی

بر اساس اظهار نظر عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی کشور، توگو در سال ۲۰۱۰ در مرحله کودکان قرار داشت، ایران در همین سال در مرحله جوانان که در رده سنی ۱۵ تا ۳۵ سال هستند، بود. گروه سنی ۳۰ تا ۶۰ سال در اسلوونی یعنی گروه میانسالان؛ بیشترین گروه سنی در سال ۲۰۱۰ بوده‌اند. بر اساس روند موجود و با نرخ باروری زیر سطح جانشینی، هرم سنی ایران در سال ۲۰۵۰ از پایه جمع می‌شود و سنین بالاتر افزایش پیدا می‌کند.

جمعیت بین ۶۰ تا ۷۰ سال مربوط به جمعیت سال ۵۵ و ۶۵ هستند و جمعیت ۳۰ تا ۴۰ ساله مربوط به فرزندان این افرادند که به آن نیروی محرکه جمعیتی یا گشتاور جمعیتی گفته می‌شود و بدین معنی است که رشد جمعیت با شتاب افزایش پیدا می‌کند و اثر انعکاسی روی جمعیت خواهد داشت.

پیش‌بینی سازمان ملل در سال ۲۱۰۰ برای کشورهای مختلف نشان می دهد کشورهای در حال توسعه‌ای مانند ایران، کره جنوبی، ترکیه، پاکستان و مصر مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. افت زاد و ولد در ایران و کره جنوبی نسبت به سایر کشورها از شتاب بیشتری برخوردار است که تحول ساختار سنی را رقم می‌زند، اما بقیه کشورها دارای کاهش نرم و شیب آرام بوده‌اند. کشورهای توسعه‌یافته شامل ژاپن، فرانسه، آلمان و انگلستان نیز در مرحله میانسالی و سالمندی خواهند بود.

کشورهای اروپایی سیاست افزایش زاد و ولد و افزایش جمعیت را پیش گرفته‌اند و به سطح دو فرزند رسیده‌اند، اما به تورم جمعیت و افزایش بیش از حد جمعیت منجر نشده است.

طبق مطالعات جمعیت و بررسی های انجام شده همه می‌دانیم که یکی از کارکردهای اصلی خانواده، تولیدمثل است و اگر زاد و ولدی رخ ندهد، مانند این می‌ماند که یکی از کارکردهای خانواده گرفته شده است. ژاپن از ۱۹۷۰۱ تا ۱۹۹۵ در مرحله سالمندشدن بوده است و از ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۰ سالمند شده است و در سال ۲۰۱۰ به مرحله فوق سالمندی رسیده است. نکته اینجاست که برای عبور ژاپن از مرحله اول به مرحله دوم، ۲۵ سال زمان صرف شده و از مرحله دوم به سوم ۱۵ سال زمان برده است. در مورد ایران از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۴۰ به سالمندی ورود پیدا خواهیم کرد و از سال ۲۰۴۰ تا ۲۰۵۰ سالمند و در سال ۲۰۵۰ فوق‌سالمند خواهیم شد. در ایران گذر از مرحله اول به دوم ۲۰ سال و از مرحله دوم به سوم ۱۰ سال زمان خواهد برد.

در آلمان، انگلیس و فرانسه این مدت زمان عبور از مرحله‌ای به مرحله دیگر، طولانی است؛ یعنی بالای ۳۰ سال؛ و این فرصت مناسبی به دولت می‌دهد تا برنامه‌ریزی درستی داشته باشد، اما موج پرشتاب سالمندشدن یک کشور، فرصت برنامه‌ریزی برای سالمندان را می‌گیرد.

هشدار کارشناسان در مورد جمعیت سالمندی ایران

از آنجایی‌که چترهای حمایتی خانواده از سالمندان برداشته شده است و NGOها نیز در این زمینه فعال نشده‌اند، پس باید برای آنها از هم‌اکنون برنامه‌ریزی کرد؛ زیرا سرعت سالمندی در ایران و کره جنوبی نسبت به سایر کشورها بالاست و این مسئله به دلیل زاد و ولد در سال‌های قبل و سرعت کاهش زاد و ولد است.