طیبه مروت: علامه سید جعفر مرتضی عاملی را بیشتر با مجموعه ۳۵ جلدی الصحیح من سیرة النبی الاعظم(صلی الله علیه و آله) می‌شناسیم. مجموعه ارزشمندی که به گفته تاریخ پژوهان و مورخان مسلمان، بهترین سیره نبوی از صدر اسلام است. اما این اندیشمند و مجتهد لبنانی تنها خالق این اثر نبوده و در سال‌های گذشته الصحیح من سیرة امام علی(علیه‌السلام) -۵۳ جلد- و سیرة الحسین(علیه‌السلام) -۳۶جلد- را به رشته تحریر درآورد.
نویسنده زندگی سیاسی امام هشتم(علیه‌السلام) با وجود بیماری حادی که درچند سال اخیر با آن دست به گریبان بوده حتی در بیمارستان نیز قلم را زمین نگذاشت و اینک ثمره این تلاش بی وقفه مجموعه‌ای است که درباره سیره امام حسن(علیه‌السلام) نوشته است.
سیرة الحسن(علیه‌السلام) چهارمین سیره‌ای است که علامه سید جعفر برای معصومین(علیه‌السلام) به رشته تحریر در آورده است.
تشدید بیماری علامه موجب شد، این بار برای دانستن درباره سیرة الحسن(علیه‌السلام) از حجت‌الاسلام سید محمد مرتضی العاملی بخواهیم تا پاسخگوی پرسش‌های ما باشد.
سید محمد مرتضی؛ فرزند علامه و مدیر مسئول مؤسسه تنظیم و نشر آثار علامه در ایران است.
***
در آستانه میلاد امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) خبر انتشار سیره امام حسن(علیه‌السلام) بسیار مسرت‌بخش بود. بفرمایید ماجرای تصمیم بر نگارش این سیره چه بود و چه شد که علامه، تألیف این مجموعه را آغاز کردند؟
پس از اینکه کتاب «سیرة الحسین فی الحدیث و التاریخ» و چندین کتاب دیگر از جمله «عهد الأشتر مضامین و دلالات» که شرحی بر نامه حضرت امیر المؤمنین(علیه‌السلام) به جناب مالک اشتر است را تألیف کردند، بسیاری از علمای گرانقدر از ایشان خواستند تحقیق و پژوهش در باب سیره امام حسن(علیه‌السلام) را شروع کنند و ایشان همیشه از پاسخ مثبت دادن به این خواسته، دوری کردند.
چرا؟
به دلیل اینکه این امر به تلاش و پژوهش زیادی نیاز داشته و دارد و اوضاع جسمی و ضعف بنیه ایشان، اجازه این کار را نمی‌داد تا این امر را به نحو درست و شایسته‌ای که مد نظرشان بود به پایان برسانند. اصرار علما و دوستان زیاد بود و در نهایت علامه پس از استشاره، استخاره‌ای کردند و آیه۵۲ و ۵۳ سوره مریم به ایشان راهنمایی داد که ﴿وَنَادَیْنَاهُ مِنْ جَانِبِ الطُّورِ الْأَیْمَنِ وَقَرَّبْنَاهُ نَجِیًّا * وَوَهَبْنَا لَهُ مِنْ رَحْمَتِنَا أَخَاهُ هَارُونَ نَبِیًّا﴾ آمد و علامه از این آیه این طور برداشت کردند که این موضوع، قابل تأخیر نیست و چاره‌ای جز پذیرفتن این درخواست‌ها وجود ندارد و باید به این تکلیف مشغول شد و آن را به پایان رساند.
مجموعه سیرة الحسین(علیه‌السلام) و سیره امام حسن(علیه‌السلام) مصادف شد با دوران بیماری ایشان. بیماری و درمان، خللی در نگارش این مجموعه‌ها ایجاد نکرد؟
علامه احساس می‌کردند، باید این تکلیف را انجام می‌دادند و چه بیمار باشند و چه نباشند. این تکلیفی است که بر دوش ایشان گذاشته شده است، پس چیزی نمی‌تواند مانع آن شود. ممکن است بیماری خستگی را بر ایشان عارض کند، ولی در روند کار خیر.
این شرایط جسمی هرگز در روند تحقیق و تألیف خللی ایجاد نکرد و سبک نگارش مانند سیره‌های پیشین است.
آیا در نگارش این اثر علمی باز هم به تنهایی اقدام کردند یا اینکه از تیم پژوهشی همکار هم بهره گرفتند؟
معمولاً اصول کاری ایشان این است که کار را به تنهایی پیش می‌برند و ما نیز نمی‌توانیم ایشان را در این سرعت که عنایت الهی در آن مشهود است، همراهی کنیم. باید این را بگویم که اگر تاریخ تألیفات علامه را بررسی کنید، پس از نگاشتن کتاب «مأساة الزهراء شبهات و ردود» شمار مجلدات آثار ایشان گویای این مطلب است که قلم ایشان از برکت خاصی برخوردار شده است. خود ما هم که از برکت زندگی در کنار ایشان بهره‌مند هستیم، نمی‌دانیم چه می‌شود و همین که علامه قلم را که به دست می‌گیرند مطالب نظم داده می‌شود و شبهات را پاسخ می‌دهند و الان کتاب‌های ایشان به بیش از دویست جلد رسیده است. از پشتکار علامه هم نمی‌توان چشمپوشی کرد. ایشان از هر فرصت و لحظه‌ای برای خدمت به آستان اهل بیت(علیهم‌السلام) استفاده می‌کنند و در همین سفر اخیری که به ایران داشتند حتی در راه تشرف به مشهد هم قلم در دست داشتند که نتیجه آن کتابی شد به نام «براءة یونس علیه‌السلام فی القرآن الکریم». این کتاب را در مدت یک هفته به پایان رساندند که بزودی منتشر خواهد شد.
برای سیرة الحسن(علیه‌السلام) از چه منابع تاریخی استفاده کردند؟
همه کتاب‌ها از نظر ایشان یکسان هستند و اگر مطلبی در آن‌ها باشد که به درد موضوعات مورد تحقیق ایشان بخورد از آن استفاده می‌کنند؛ البته به شرط اینکه قرائن و شواهد کافی داشته باشد که صحت آن را تأیید کند.
پیش بینی می‌کنید سیره امام حسن(علیه‌السلام) به چند جلد برسد؟
دقیق نمی‌توان پیش بینی کرد؛ اما با توجه به مباحث موجود که از ولادت تا شهادت حضرت را شامل می‌شود، شاید تا ۲۰ جلد برسد.
*برای ترجمه فارسی سیره امام حسن(علیه‌السلام) چه برنامه‌ای دارید که داستان الصحیح تکرار نشود؟
پس از اتفاقی که برای الصحیح افتاد و ترجمه ضعیفی که به بنیه میراث شیعه آسیب رساند، لزوم ترجمه کتاب‌ها امری ضروری بود. از همین رو و بنا به درخواست بعضی از علما و دوستان، مرکزی در ایران بدین منظور راه اندازی شد که تحت اشراف علامه ترجمه متون علمی را پیگیری می‌کند. این مرکز نوپاست و کار را بتازگی شروع کرده است، ولی ترجمه همه تألیفات علامه را در برنامه دارد. نمی‌شود زمانی را تعیین کرد و ان‌شاء‌الله بتوانیم بر حسب نیاز این امر مهم را پیش ببریم.
در سیره امام حسن(علیه‌السلام) باز هم با همان نگاه ویژه کلامی به تحلیل تاریخ پرداخته اند؟
این روش، روش علامه به تنهایی نیست. هر کسی به تحقیق در این زمینه‌ها بپردازد، خود به خود از مباحث کلامی استفاده می‌کند. پیش‌تر نیز ایشان مثالی را برای پاسخ به چنین پرسشی مطرح کرده بودند و اکنون من همان را تکرار می‌کنم. اگر شما عبارتی را ببینید که بگوید فلان شخص، شرب خمر کرده است، این حرف را نمی‌پذیرید. چون می‌دانید که آن شخص از انبیا بوده و معصوم است و خود به خود با پیش زمینه عصمت، این عبارت را مورد داوری قرار داده و نفی کرده‌اید. پس بحث کلامی ضرورت خودش را نشان می‌دهد.
*یکی از مباحثی که درباره حیات امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) وجود دارد، مسئله صلح امام با معاویه است. در سیره امام حسن(علیه‌السلام) این موضوع از چه زاویه‌ای بررسی شده و شبهات تاریخی موجود چه پاسخی گرفته اند؟
علامه این مطلب را در کتاب «عاشورا بین الصلح الحسنی و الکید السفیانی» مطرح کرده‌اند و نتیجه این است که صلح امام حسن(علیه‌السلام)، مقدمه‌ای برای قیام امام حسین(علیه‌السلام) در کربلا و زمینه ساز عاشورا بوده است.
یکی از مباحث دیگری که در باب زندگی امام مطرح است و در همه تاریخ امام مظلومانه مورد هجوم افکار مسموم دشمن واقع شده مسئله مطلّقات است. در سیره امام حسن(علیه‌السلام) پاسخ این شبهه و دروغ تاریخی چگونه بیان شده است؟
علامه این بحث را در کتابی به نام «زوجات الإمام الحسن أکاذیب و حقائق» که جزئی از کتاب سیره امام حسن(علیه‌السلام) خواهد بود مطرح کرده‌اند و من به اختصار بخشی از آن را خدمتتان عرض می‌کنم: بدون شک امام حسن(علیه‌السلام) از اصحاب کسا هستند که آیه تطهیر در شأن ایشان نازل شده است. وقتی دشمنان هیچ نقطه منفی را در سیره رفتاری امام حسن(علیه‌السلام) نیافته‌اند که به آن وسیله بر ایشان خرده بگیرند، بعد از ده‌ها سال این تهمت دروغین را به ایشان زدند.
علامه این تهمت را نفی و اثبات نموده که این‌ها از دروغ پردازی‌های دشمن است که گفته‌اند حضرت زنان بی شماری بالغ بر هفتاد، نود و... را طلاق داده است. علامه با استدلال‌های محکمی این اتهام‌های تاریخی را رد کرده و ثابت می‌کند که همسران امام چهار یا پنج نفر بیشتر نبوده‌اند. این امر در آن زمان، عادی بوده است و خود پیامبر(صلی الله علیه و آله) در زمانی که فوت کردند ۹ زن از ایشان باقی ماند و همه آن نسبت‌ها حتما دروغ است.
علامه استدلال‌های محکمی را در این کتاب آورده‌اند که ان‌شاء‌الله بزودی به فارسی نیز ترجمه خواهد شد.
نظر شما