به گزارش قدس آنلاین، نامگذاری بیش از ۵۰۰ هزار کوچه و خیابان ثبت شده در نقشه‌های شهری ایران از آیین‌نامه‌ای تبعیت می‌کند که هر چند سال یک بار به فراخور تغییرات زمانی و تاریخی بازنگری می‌شود؛ آیین‌نامه‌ای که به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده و شورای فرهنگ عمومی مسوولیت نظارت بر اجرای این آیین نامه را بر عهده دارد. برخی بندهای ماده یک آیین‌نامه ۳۱۰۵ نامگذاری شهرها، خیابان‌ها، اماکن و موسسات عمومی که ۱۷ آذر ۱۳۷۵ و در جلسه ۳۸۷ شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد، تاکید دارد که «نام شخصیت‌های مهم تاریخ صدر اسلام و انقلاب اسلامی و شهدای گرانقدر آن و حوادث مهم تاریخ مبارزات اسلامی مردم ایران در درجه اول و نام شخصیت‌های فرهنگی، ادبی، علمی، سیاسی و تاریخی ایران و اسامی راجع به اندیشه، فکر و هنر و نیز مظاهر طبیعت زیبای ایران در مرتبه بعد برگزیده شود. در نامگذاری تناسب اسم و مسمی رعایت شود، اسامی باید رسا، کوتاه، سلیس و روان باشد. از اسامی مناسبی که باعث ایجاد روحیه ملی و حماسی و انبساط خاطر و تلطیف اخلاقی و عاطفی مردم و بیانگر غنای فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی باشد استفاده شود. به منظور حفظ و تحکیم یکپارچگی سیاسی و فرهنگی کشور و حفظ هویت ملی، نام‌ها باید فقط به زبان فارسی باشند. به منظور ایجاد پرونده‌های سیاسی و فرهنگی با کشورهای دیگر می‌توان در نامگذاری اماکن با پیشنهاد وزارت امور خارجه و تایید شورای فرهنگ عمومی کشور از نام شخصیت‌های سیاسی و مردمی خارجی یا اسامی اماکن خارجی استفاده کرد و اولویت با کشورهای اسلامی است.»
نامگذاری معابر و اماکن به نام شهدای انقلاب، ۸ سال دفاع مقدس، عملیات تروریستی در طول ۳۹ سال پس از پیروزی انقلاب و شهدای مدافع حرم هم تابع این آیین‌نامه است؛ با این تفاوت که در این نامگذاری، تقاضای اعضای خانواده درجه اول شهدا به عنوان اولویت بررسی‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد. بر اساس آخرین بازنگری دستورالعمل این آیین‌نامه که در جلسه ۴۶۶ شورای فرهنگ عمومی و ۲۰ شهریور ۱۳۸۶ مصوب شده، شورای نظارت شهرستان‌ها در وزارت کشور، استانداری‌ها و فرمانداری‌های شهرستان‌های کشور تشکیل می‌شود و در سطح هر شهرستان، متشکل از فرماندار به عنوان رییس شورا، مدیر امور شهری و روستایی فرمانداری به عنوان دبیر شورا، رییس شورای اسلامی شهرستان، شهردار مرکز شهرستان، رییس فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان، یک نفر از فرهیختگان در زمینه فرهنگ و ادب فارسی به انتخاب شورای فرهنگ عمومی شهرستان، یک نفر از صاحب‌نظران امور دینی به پیشنهاد سازمان تبلیغات اسلامی شهرستان و تصویب شورای فرهنگ عمومی شهرستان و رییس بنیاد شهید و امور ایثارگران شهرستان است.
مجتبی شاکری، رییس کمیسیون نامگذاری شورای شهر تهران در گفت‌وگو با «اعتماد» درباره روند نامگذاری معابر و اماکن عمومی شهر با نام شهدا می‌گوید: «خانواده شهید یا اهالی محل اگر تقاضایی برای نامگذاری یک معبر جدید به نام همان شهید داشته باشند، تقاضا را به کمیته نامگذاری شهرداری منطقه می‌برند و پس از بررسی اولیه در منطقه، اسناد و مدارک نهایی به کمیسیون نامگذاری شورای شهر می‌آید. در کمیسیون شورا هم بر اساس ضوابط آیین‌نامه شورای فرهنگ عمومی، مدارک را برای ارایه به صحن و رای‌گیری نهایی آماده می‌کنیم و پس از رای‌گیری، مصوبه صحن برای نصب تابلو ابلاغ می‌شود.»
شاکری می‌گوید که اولویت تقاضا با خانواده شهید است اما در برخی موارد هم اهالی محل، درخواست نامگذاری محل به نام شهید هم‌محلی‌شان را در قالب استشهاد ارایه می‌دهند اما نامگذاری‌ها فقط به کوچه و خیابان ختم نمی‌شود. در بخشی از بندهای ماده ۲ آیین‌نامه شورای عالی انقلاب فرهنگی در توضیح موارد مشمول نامگذاری تاکید شده: «شهرها، شهرک‌ها، بندرها، رودها، جزیره‌ها، بزرگراه‌ها، خیابان‌ها، بازرارها و کوچه‌ها، مدارس و مهدکودک‌ها، موسسات تحقیقاتی و مجامع علمی و فرهنگی، تالارهای عمومی، بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی و درمانی، سینماها و مراکز تفریحی و باغ‌ها و بوستان‌ها، میدان‌ها و پایانه‌ها، فرودگاه‌ها و ایستگاه‌های راه‌آهن و پالایشگاه‌ها، کارخانه‌ها، بانک‌ها و مراکز ورزشی و باشگاه‌ها، فروشگاه‌ها، شرکت‌ها و مراکز کار و پیشه شامل نامگذاری هستند اما این آیین‌نامه درباره اماکن جدیدالاحداث است ولی در مورد تغییر اسامی نامناسب موجود لازم است بر طبق شیوه‌نامه‌ای که شورای فرهنگ عمومی بر اساس این آیین‌نامه تنظیم و ابلاغ می‌کند، عمل شود.»
بنا بر دستورالعمل اجرایی این آیین‌نامه و به گفته شاکری، نهادها و سازمان‌ها و مراکز آموزشی همچون دانشگاه‌ها هم می‌توانند برای نامگذاری یک مکان یا معبر به نام شهدا تقاضا بدهند. «مثلا ارتش تقاضا می‌دهد که پل روبه‌روی ستاد ارتش به نام یکی از شهدای ارتش نامگذاری شود. روبه‌روی ستاد ما یک پل است و این پل را به نام شهدای ارتش نامگذاری کنید. طبق آیین‌نامه هم، درخواست برای نامگذاری تمام مفاخر و چهره‌های فرهنگی و ملی را شامل می‌شود که در این موارد گاهی اعضای شورا هم پیشنهاد‌دهنده هستند.»
اما در این سال‌ها، نامگذاری معابر به نام شهدا، برخی افراد سودجو را هم به کلاهبرداری و سوءاستفاده از خانواده شهدا تشویق کرده است. از جمله خانواده شهیدی ساکن در یکی از محلات غرب تهران که بر اثر تکرار دفعاتی که توسط سودجویان مورد اخاذی واقع شدند، از شهرداری منطقه درخواست تغییر نام کوچه را کردند. خانواده این شهید که فرزندشان، یک هفته پیش از امضای قطعنامه ۵۹۸ به منطقه اعزام شد و ۴ روز پس از اعزام به شهادت رسید، ضمن آن که تابلوی نامگذاری شده به اسم فرزند شهیدشان را به خبرنگار «اعتماد» نشان دادند، روایت درخواست خود برای تغییر نام کوچه محل سکونت‌شان را چنین تعریف کردند: «چند بار افرادی زنگ خانه‌مان را زدند و می‌گفتند ما همسنگر پسر شما بودیم و حالا از شهرستان آمده‌ایم و برای بازگشت به شهرمان پول نداریم. ما هم هر بار کمکی در حد بضاعت‌مان می‌کردیم اما بعد از تکرار این موارد، تردید کردیم که مبادا این موارد کلاهبرداری و سوءاستفاده باشد. پسر ما که بعد از ۴ روز شهید شد. چطور در این ۴ روز این همه دوست و همسنگر پیدا کرده بود؟ رفتیم شهرداری منطقه و درخواست دادیم و اسم پسرمان را از کوچه برداشتند و کوچه را به نام یکی دیگر از شهدای محل نامگذاری کردند.»
شاکری البته با شنیدن این روایت تاکید می‌کند که این اقدام شهرداری منطقه تخلف بوده زیرا طبق آیین‌نامه و دستورالعمل‌های مصوب، تغییر نام بدون مجوز شورای شهر غیر ممکن است.
«طبق قانون، پس از نامگذاری معبر به نام شهید، دیگر قابل تغییر نیست و به خصوص، شهرداری منطقه حق تغییر نام ندارد و علت تغییر باید با طرح دلایل متقن در کمیسیون نامگذاری مطرح شده و از شورا رای بگیرد. اگر خانواده‌ای مورد سوءاستفاده قرار گرفته، نیروی انتظامی موظف به پیگیری شکایت این خانواده است و قربانی شدن بر اثر کلاهبرداری دلیل موجهی برای تغییر نام معبر نیست. شهرداری منطقه قطعا در این مورد مرتکب تخلف شده چون معابر نامگذاری شده در اسناد و سایت شهرداری و نقشه تهران ثبت می‌شود و ارسال آثار پستی هم بر اساس نامگذاری ثبتی خواهد بود. تغییر نام معبر غیر ممکن نیست اما باید در کمیسیون رای بیاورد. چندی قبل با موردی مواجه بودیم که با وجود تقاضای خانواده شهید برای نامگذاری کوچه به اسم فرزند شهیدشان، مادر شهید هر بار از کوچه رد می‌شد و اسم پسرش را می‌دید، دچار افسردگی و مشکلات اعصاب می‌شد. فرزندان آمدند و دلایل‌شان را مطرح کردند و ما هم گفتیم پس خودتان باید کتبی اعلام کنید که از تسمیه معبر به نام شهیدتان منصرف شده‌اید چون در غیر این صورت، فرمانداری با تغییر نام موافقت نخواهد کرد.»
مدیر کل بنیاد شهید و امور ایثارگران هر شهرستان، یکی از اعضای کمیسیون نامگذاری شورای شهرهاست. در حالی که تعیین مصادیق شهادت و احراز شهادت یک شهید از وظایف بنیاد شهید است، حجت‌الاسلام سیدحسن موذنی، معاون فرهنگی و امور اجتماعی بنیاد شهید و امور ایثارگران در گفت‌وگو با «اعتماد» تایید می‌کند که «وقتی تقاضای خانواده شهید یا حتی اهالی محل برای نامگذاری یک معبر به نام شهیدشان به ما ارایه می‌شود، ما ضمن احراز شهادت آن شهید، به عنوان یکی از اعضای کمیسیون نامگذاری معابر و اماکن شوراهای شهر هر شهرستان، از این تقاضای خانواده دفاع کرده و تاکید می‌کنیم که تقاضای خانواده یا اهالی محل اجرا شود. اگر خانواده متقاضی، ساکن همان محل باشد چه بهتر چون در اولویت قرار می‌گیرد. اما اگر شهید، ملی باشد، محل و مکانی گسترده‌تر از یک معبر را به نامش ثبت خواهند کرد.»
موذنی تاکید می‌کند که هیچ الزامی در هیچ دوره‌ای برای نامگذاری تمام معابر و اماکن به نام شهدا نبوده و هیچ تبعیض یا تقدم و تاخری هم در نامگذاری به نام شهدای مدافع حرم یا دفاع مقدس یا حوادث انقلاب مطرح نیست و می‌افزاید: «شهدا هم مثل شعرا و نویسندگان و چهره‌های فرهنگی، نخبگان کشور هستند و هدف ما این نیست که تمام معابر به نام شهدا نامگذاری شود چون از نظر سیاسی همچنین کاری صحیح نیست اما سعی می‌کنیم معابر محل سکونت خانواده شهید را به نام شهید همان محل نامگذاری کنیم. بنیاد شهید، در اطلاق تعریف شهید تمایزی بین شهدای انقلاب یا دفاع مقدس یا مدافع حرم قایل نمی‌شود. فقط ممکن است برجستگی جایگاه شهید مطرح باشد وگرنه شهدا از نظر ما یکی هستند. اما شورای شهر تصمیم می‌گیرد که مثلا این میدان جدید التاسیس به نام یک سردار نامگذاری شده یا یک پل به نام یک خلبان نامگذاری شود اما حتی مقام نظامی شهید هم تمایزی ایجاد نمی‌کند. از نگاه ما، تمام شهدا یکی هستند و همگی، بزرگوارند و هیچگاه نمی‌توانیم فرقی بین شهدا قایل شویم.»
اما در این میان اتفاق‌های جالبی هم می‌افتد. مادر شهیدی که ساکن یکی از محلات غرب تهران است، برای «اعتماد» تعریف می‌کند: «ما وقتی به این کوچه آمدیم، این کوچه اسم شهید نداشت. همسایه‌ها می‌گفتند یک مادر شهید در این کوچه ساکن است که پسرش سال ۶۳ شهید شده. یک روز از شهرداری منطقه آمدند خانه ما و گفتند می‌خواهند نام این کوچه را به نام پسر شهید من تغییر دهند. من هم قبول نکردم و گفتم بروید سراغ آن مادر شهید که پسرش، هم زودتر از پسر من شهید شده و هم، بزرگ‌تر از پسر من بوده و حرمت بزرگ‌تر هم واجب است.»
شاکری هم گفته‌های موذنی را تایید می‌کند. این که در کمیسیون نامگذاری هیچ اولویت و تبعیضی بین مقام شهدا نیست: «ما در فهرست‌مان خلبان و بسیجی ساده و سرباز صفر و سرهنگ داریم. اولویت نامگذاری با دریافت تقاضاست. بعضی خانواده‌ها تقاضا نمی‌کنند. اولویت تقاضا هم با پدر و مادر شهید است و همسر و فرزندان و برادر شهید در رده‌های بعد اولویت قرار دارند. در یک شهر هم دو معبر به نام یک شهید نداریم چون امکان ثبت چند تقاضای همنام در سامانه وجود ندارد. اما ممکن است نام یک شهید در چند شهر تکرار شود که یکی از دلایل آن، فقدان سامانه رصد کشوری است و دلیل دیگر هم، نبود ارتباط ملی شوراهای شهرها و شهرداری‌ها با یکدیگر است.»
اما شاکری این اشاره را دارد که برخی شهدا همچون سایر مفاخر فرهنگی کشور، شهدای ملی و فرامحلی و فرامنطقه‌ای هستند که در چنین مواردی، شورا منتظر درخواست خانواده یا اهالی محل نمی‌شود و به عنوان مصداق هم، از شهید مطهری و شهید بابایی نام می‌برد و می‌گوید: «در مورد این شهدا، دیگر محل سکونت ایشان ملاک نیست و یک خیابان به نام ایشان نامگذاری می‌شود چون همه مردم ایشان را می‌شناسند. شهید بابایی زاده قزوین بوده اما در تهران یک اتوبان به نام ایشان نامگذاری شده است.»
شاکری ضمن آن که اقدام سازمان زیباسازی برای هویت‌سازی معابر نامگذاری شده به نام شهدا یا مفاخر فرهنگی و ملی کشور را مکمل اقدام شوراهای شهرها می‌داند و پیشنهاد می‌دهد که شهرداری‌ها هم مشوق‌هایی برای کسبه محلات و مناطق در نظر بگیرد تا به جای نام‌های متفرقه، نام شهدا و مفاخر ملی و فرهنگی را برای تابلوهای خود انتخاب کرده و این هویت‌سازی را پررنگ‌تر کنند، تاکید می‌کند: «تمام اسامی پیشنهادی در کمیسیون بررسی می‌شود. مصوبات شوراهای قبل را باطل نمی‌کنیم و آنها به قوت خود باقی است. اسامی دارای بن و پایه مستحکم را تغییر نمی‌دهیم و سعی می‌کنیم اسامی‌ای که مردم به آن خو گرفته‌اند هم تغییر نکند. در حال حاضر، نامگذاری ۳۵۴ محله را در دستور کار داریم اما در مورد بیش از ۳۴۰ محله از این تعداد، همان اسامی سابق حفظ خواهد شد مگر مواردی که موضوعیت زمان و مکان را از دست داده باشد. مثلا یک معبر در سال‌های گذشته به نام بیمه نامگذاری شده اما امروز هیچ شرکت و دفتر بیمه‌ای در آن معبر وجود ندارد.»
نظر شما