قدس آنلاین- گروه استان ها- راضیه کشاورز: صحیفه از پر نسخه‌ترین کتابهای حدیثی است، نسخه‌های خطی این کتاب در ایران بیش از سه هزار نسخه‌است اگر چه بسیاری از این نسخ، برگرفته از نسخه مجلسی اول است و بدین سبب این نسخه‌ها تفاوت چندانی با هم ندارند اما با این حال فصاحت و بلاغت صحیفه حاکی از آن است که نمی‌تواند کلام غیر معصوم باشد.
صحیح‌ترین نسخۀ کهن صحیفۀ سجادیه نسخه‌ای است که به خط ابراهیم بن علی کفعمی عاملی کتابت شده است و این نسخه را بنیاد محقق طباطبایی با همکاری کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۴ به صورت فاکسیمیله منتشر کرد.
صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز و بیان حاجت در پیشگاه خداوند متعال نیست، بلکه دریای بیکرانی از علوم و معارف اسلامی است که طی آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پاره‌ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا مطرح شده است.
به منظور بررسی جایگاه و اهمیت کتاب صحیفه سجادیه گفتگویی را با «حجت الاسلام سید عباس طباطبایی- مدرس حوزه و دانشگاه» انجام داده ایم که مشروح آن در ادامه از نظرتان می گذرد:
اگر بخواهیم سیری در صحیفه سجادیه داشته باشیم، به چه نکاتی اشاره می کنید؟
صحیفه سجادیه کتابی است که طول و عرض آن از ملک تا ملکوت است و این طبیعی است که از فهم قاصر ما خارج است اما در واقع این کتاب فخر ما شیعیان است؛ همانطور که امام خمینی(ره) اشاره کردند: «ما افتخار می کنیم که صحیفه سجادیه این زبور آل محمد(ص) از ما است».
البته ما می توانیم به تناسب ادراک خودمان از آن بهره مند شویم.
اصل کتاب و استناد آن و اینکه منسوب به وجود مبارک امام است و ایشان امر به کتابت، مواظبت و قرائت آن کردند، بسیار مهم است.
از زمان حضرت امام سجاد(ع) این قصه بوده و تا زمان ظهور حضرت ولی عصر(عج) ادامه خواهدداشت.
حضرت امام سجاد(ع) یک نسخه از این کتاب را در اختیار پسرشان زید قرار دادند و امام صادق(ع) نیز به پسرشان اسماعیل یاد می دادند که این کتاب را حتماً قرائت کنند.
علمای شیعه مثل: علامه مجلسی، شیخ عاملی، طبرسی و حتی ملاصالح مازندرانی برای این کتاب شرح نوشتند و از آن استفاده می کردند.
حضرت ولی عصر (عج) به علامه مجلسی سفارش می کردند به مردم اصفهان بگویید از این کتاب صحیفه سجادیه غافل نباشند.
این کتاب را اُخت القرآن می نامند، یعنی چشمه آسمانی بی پایان که در آن شفا و رحمت برای عام مردم تا قیامت است، همانگونه که صحیفه سجادیه را زبور آل محمد(ص) می نامند، غالب آن شکل و شمایل قرآنی دارد.
از همین جهت امام سجاد(ع) این کتاب را با بهترین شیوه ممکن و بر اساس نیازهای فطری انسانها بیان کردند و راه اتصال انسان با خالق یکتا را از این طریق به همه آموزش دادند.
پایه و اساس این دعا بر چه مبنایی بوده است؟
اینکه چرا حضرت امام سجاد(ع) به کتابت این کتاب مقدس روی آوردند این بوده که قرآن در کربلا تکه تکه شد و چون امام، قرآن واقعی و ناطق است و امام زین العابدین(ع) در زمانی زندگیی کردند که بنی امیه به شدت آنها را آزاد می داد، این کتاب را کتابت کرد.
یزید ۳ سال حکومت کرد، سال اول امام حسین(ع) را به شهادت رساند، سال دوم شهر مدینه را به آتش کشید و سال سوم به مکه رفت و خانه خدا را به آتش کشید؛ در آن زمان خطرناک امام سجاد(ع) در قالبی اینگونه که مطابق با نیاز فطری انسان ها بود وارد شدند، همه ابعاد را دراین کتاب ارزشمند جمع آوری و پاسخ دادند.
صحیفه سجادیه لازمه زندگی مردم در همه دوران ها است.
صحیفه سجادیه چه ویژگی هایی دارد؟
این کتاب ارزشمند ویژگی‌های خاصّی دارد که به چند ویژگی آن خلاصه‌وار اشاره می‌کنم.
صحیفه سجادیه تجسّم بخش تجرّد کامل از عالم ماده و انقطاع از خلق و ارتباط با خداوند باری‌تعالی، و تکیه به اوست.
در قسمتی از دعای بیست و هفتم آمده است: «خداوندا من به خاطر اخلاص خود، از همه کس بریده و رو به سوی تو آورده‌ام اینک تمام وجودم متوجه به لطف و کرم توست. و من از کسانی که خود دست نیاز به سوی تو دارند.
رو برگردانیدم، چون دریافتم که اظهار حاجت به کسانی که خود نیازمندند دلیل بر بی‌خردی و کج‌اندیشی است».
صحیفه سجادیّه بیانگر کمال معرفت و ایمان عمیق امام سجاد(ع) نسبت به خدای تعالی است.
آن امام همام در این صحیفه بسیاری از مباحث کلامی را مطرح کرده است که دانشمندان علم کلام و فلسفه اسلامی در کتاب های خود آنچه راجع به واجب الوجود نوشته‌اند از آن حضرت استفاده کرده‌اند.
در بخشی از دعای اول آمده است: «همه ی سپاس‌ها از آن خداوندی است که مبدأ و سرآغاز جهان هستی است و برای ذات مقدس او آغازی نیست، خداوندی که پایان همه چیز به او منتهی می‌شود ولی او را نهایتی نیست. خداوندی که چشمان بندگان از دیدن او قاصر و اندیشه و اوهام توصیف‌کنندگان از بیان صفاتش ناتوانند».
صحیفه سجادیه بیانگر کمال خضوع و تذلّل در پیشگاه خدای تعالی است و بدین وسیله از بقیه دعاهای ائمه معصومین(ع) ـ متفاوت است.
در قسمتی از دعای پنجاه و دوم کتاب صحیفه سجادیه آمده است: «ای خداوند مهربان، گناهانم مرا خاموش کرده و کلامم را بریده است، از این رو برای من حجت و برهانی نمانده است پس من به رنج و سختی خود گرفتار و در گروه عمل خویشتن هستم و درباره گناهم سرگردانم و از این که از راه راست منحرف گشته‌ام درمانده و وامانده‌ام».
کیفیت استفاده و راه های بهره برداری از این کتاب مقدس چیست؟
در این رابطه به چند فصل اشاره می کنم تا هر کسی این کلام را می خواند بر روی این بخش ها تأمل کند تا به نتیجه برسد.
نکته اول اینکه یک دعا خوانی داریم و یک دعا فهمی؛ روزی آیت الله مهدی مظاهری- از بزرگان حوزوی به من توصیه کردند ما مردم را دعا خوان کرده ایم در حالی که آنها باید دعا فهم باشند!
به عنوان مثال بگوییم چقدر دعاهای صحیفه سجادیه را می فهمیم و بر روی آن تأمل کردیم.
در دعا کمیل حضرت امیرالمومنین علی(ع) می فرمایند: «وَ بِقِسمِکَ راضیاً قانِعا وَ فِی جَمیعِ اَحوالِ مُتواضِعاً»؛ فهم این کلام می تواند زندگی ما را تغییر دهد.
از دعا خوانی تا دعا فهمی ما فاصله زیادی افتاده و این فاصله بسیار بد و به ضرر جامعه است.
امام صادق(ع) به یکی از شیعیان فرمودند: «خداوند ۳ هدیه به شما داده که اگر از این سه هدیه استفاده کنید هم دنیا و هم آخرت شما تأمین می شودو آن سه هدیه دعا، شغل و توکل است.
همانگونه که در آیه ۶۰ سوره غافر آمده «اُدعُونِی اِستَجِب لَکُم»، امام صادق(ع) می فرمایند: «هر کس را خدا عطای دعا داد عطای اجابت هم می دهد» البته دعاهایی که از روی فهم و درک درست باشد.
از بیشتر ائمه اطهار(ع) دعاهای زیادی وجود دارد اما نباید از دعاخوانی تا دعا فهمی فاصله داشته باشیم.
نکته دوم در کیفیت استفاده و راه های بهره برداری از کتاب صحیفه سجادیه، توجه به تمامی ابعاد این کتاب است، البته گاهی انسان شیفته بخش هایی از یک کتاب می شود، به عنوان مثال گاهی یک نفر سوره الرّحمن در کتاب قرآن را دوست دارد اما توجه به همه ابعاد کتاب صحیفه سجادیه بسیار مهم است.
دعای بیست و سوم صحیفه سجادیه مربوط به عافیت، دعای پنجم مربوط به اولاد، دعای بیستم مربوط به مکارم الاخلاق، دعای هشتم درباره حسن خلق و دوری از گناه و دعای ششم مربوط به صبح و شام است که ۲۵۰ خواسته امام سجاد(ع) مطرح شده است.
کتاب صحیفه سجادیه دعای باران و دعاهای ایامی مثل عرفه و دیگر دعای متنوع داردکه باید به همه ابعاد آنها توجه شود.
وقتی فقط از یکی از ابعاد کتاب بهره مند می شویم بهره مندی کافی نداشته ایم.
نکته سوم وجود ارتباط بسیار دقیق با همه بخش های این کتاب است، اگر معنی ارتباط را درک کنیم، در می یابیم که این کتاب بسیار می تواند احتیاجات ما را برآورده کند.
نکته چهارم رسیدن به درجه تسلیم و معرفت است، در رابطه با قرآن کمی معرفت داریم و البته بیشتر در ماه رمضان آن را بازکرده و چند آیه می خوانیم اما آیا در ایامی غیر از ماه مبارک رمضان هم، قرآن می خوانیم؟.
حتی صحیفه سجادیه در ماه مخصوصی استفاده نمی شود، دعای ابوحمزه می خوانیم اما صحیفه غریب مانده است.
نکته پنجم اینکه روح طاعت ما ضعیف است؛ اگر کسی بخواهد از این کتاب یا دیگر کتاب ها استفاده کند، باید روح طاعت داشته باشد تا بتواند از برکات آن بهره مند شود.
کاربردهای صحیفه سجادیه در دوران معاصر چیست؟
یکی در زمینه مسائل اعتقادی است که ما خدا را از سوی چه کسی بشناسیم، یک معصوم می تواند بگوید چگونه با خدا صحبت کنیم لذا استفاده توحیدی و معرفتی از این کتاب حائز اهمیتاست
بهره اخلاقی این کتاب هم بسیار بالا است و باید به دعای اخلاق و دعای عافیت توجه داشت.
اما سجاد تاکید دارند به جای طلب صبر از خدا، طلب عافیت داشته باشیم، همانگونه که دعای ۲۳ صحیفه سجادیه درباره ویژگی های طلب عافیت از پروردگار است
اگر می خواهیم جامعه ما به اخلاق کرامتی برسد لازمه آن استفاده از کتاب صحیفه سجادیه است.
چرا در حال حاضر کتاب صحیفه سجادیه گمنام باقی مانده است؟
جالب است که ما گنج بسیار غنی را در اختیار داریم اما نمی توانیم آن را باز کنیم و بهره مند شویم.
بهره گیری از کتاب صحیفه سجادیه در خانه، اداره، زندگی، دانشگاه و آموزش و پرورش بسیار پایین است.
ما دچار بیماری کسالت و بی حالی هستیم، همانگونه که در کتاب صحیفه سجادیه به استناد در عاهای مختلف آمده است که امام سجاد از حالت کسالت و بی حالی به خدا پناه می برند.
به عنوان مثال ما نمازهای ظهر و عصر را می خوانیم اما اطلاع زیادی از نافله ظهر و عصر نداریم و چون نمی دانیم اقبالی به آن نمی شود، ما استاد و راهنما در این رابطه نداریم.
در شهرهایی مثل مشهد و اصفهان جستجو کنید ببینید در چند مسجد هفته ای یک جلسه به تشریح کتاب صحیفه سجادیه اختصاص می یابد و چند نفر از علما شرح صحیفه سجادیه را انجام می دهند.
یک شرح فارسی توسط حجت الاسلام انصاریان با عنوان «دیار عاشقان» در ۷ جلد نوشته شده است، از خود ایشان شنیدم که قصد دارند در ۷۰ جلد صحیفه سجادیه را توضیح دهنداما بسیاری از ما از وجود و اهمیت ۷ جلد نوشته شده هم اطلاعی نداریم.
ما برای کتاب ارزشمند قرآن در بخش های قرائت، تفسیر، مفاهیم و علوم قرآنی استادهای زیادی داریم اما برای کتاب صحیفه سجادیه واقعا کمبود استاد داریم و می طلبد در حوزه های علمیه صحیفه سجادیه ترویج داده شود و کسانی تربیت شوند تا بر روی این کتاب کار تحقیقی درستی انجام دهند تا به جامعه سرایت کند وتأثیر بگذارد.
بد اقبالی فرهنگ عمومی جامعه ما نسبت به کتاب صحیفه سجادیه مایه تأسف است.
سبک زندگی ما هم دور از معارف اهل بیت است و این موارد با خواندن کتاب صحیفه سجادیه مرتفع می شود. در دعای اول این کتاب حضرت امام سجاد(ع) از خداوند می خواهند که رزق ما را طیب قرار دهد.
در دعای هشتم صحیفه سجادیه امام سجاد از ۴۴ بیماری خطرناک نام می برندکه یکی از آنها غضب، حرص، حسد و اسراف است.
کبر و خود بینی و غرور بی جای ما باعث می شود صدها کتاب رمان، قصه، پزشکی، اجتماعی و ... را مطالعه کنیم اما حاضر نیستیم صحیفه سجادیه را به عنوان کتاب علمی مطالعه کنیم.
مغلوب شدن ما در مقابل هواهای غالب مشکل دیگر ما است؛ برخی مردم برای حل مشکلات خود به افراد دعا نویس مراجعه می کنند، در حالی که همه دعاها را ائمه اطهار(ع) به ما یاد داده اند.
متأسفانه عده ای از افراد با دعاهای غیر واقعی مشغول کسب درآمدهای نا متعارف و غیر شرعی از مردم نا آگاه هستند و آنچه بر ما غلبه پیدا کرده و ما را از این کتاب دور نگهداشته است، دوری از شکر نعمت صحیفه سجادیه است.
کتاب صحیفه سجادیه داروخانه شیعیان است.
ملت ما در بهره گیری از این کتاب غافل شده اند که امیدواریم روزی به این کتاب برگشته و از این زبور آل احمد(ص) استفاده کافی را داشته باشیم.
در بین اهل تسنن چه برخوردی با صحیفه سجادیه شده است؟
اهل تسنن در بخش دعا به عنوان احتیاج به سراغ آن می آیند و بر اساس نیازشان از آن استفاده می کنند.
اطلاع دارم که این کتاب در منزل بعضی از فرقه های اهل تسنن وجود دارد و از آن استفاده می کنند؛ قرآن و صحیفه سجادیه در کنار هم قرار دارند و به همین دلیل از آن استفاده می کنند اما قطعا استفاده شیعیان باید بیش از آنها باشد.
چند روایت از ائمه اطهار درباره کتاب صحیفه سجادیه را بیان کنید!
اما باقر(ع) از خود امام سجاد(ع) دعاهایی را یاد گرفتند و امام صادق(ع) هم این دعاهای ارزشمند را به فرزندان خود یاد می دادند.
امام زمان(عج) بر خواندن این کتاب توصیه های فراوانی کرده اند.
در جایی خواندم ۲ نسخه از این کتاب در زمان اما سجاد(ع) رواج یافته بوده که یکی دست امام سجاد(ع) یکیو نسخه دوم دست زید بوده که به شهادت رسید.
جالب است بدانید کتاب صحیفه سجادیه اصلی به قلم امام سجاد(ع) در گنجینه ای در موزه ای در کشور روم نگهداری می شود و در کتاب های مستند نیز خواندم که سند خطی آن موجود است.
نظر شما