قدس آنلاین- نزدیک به ۱۲ سال از آغاز اجرای پزشک خانواده در ایران می‌گذرد، اما این طرح ملی همچنان اندر خم یک کوچه است. در واقع از سال ۸۴ پزشک خانواده در استان‌های مختلف کشور با روش‌های متفاوتی پیاده می‌شود اما هنوز طرح مورد نظر سیاست‌های کلی نظام - ابلاغی رهبر معظم انقلاب - اجرایی نشده است. این در حالی است که طرح پزشک خانواده یکی از مهم‌ترین روش‌های افزایش دسترسی و بهره مندی عادلانه آحاد مردم از خدمات مراقبت‌های بهداشتی و درمانی است.

در این برنامه، اجرای نظام ارجاع بیماران سبب استفاده مناسب از خدمات بهداشتی و بیمارستانی می‌شود. با این همه پرسش این است که این طرح که سه هدف مهم صیانت از خانواده ها، ارجاع بیماران به پزشک متخصص در صورت نیاز و کاهش هزینه‌های مردم را دنبال می‌کند در حال حاضر در چه وضعیتی قرار دارد و چه مدت دیگر طول می‌کشد تا شاهد اجرای کامل و دقیق آن و آثار مثبتش مثل آنچه که در دیگر کشورهای دیگر به دنبال داشته است، باشیم؟

• مشکل فرهنگی داریم

دکتر ایرج حریرچی، قائم مقام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در پاسخ به قدس می‌گوید:از میزان پیشرفت اجرای طرح پزشک خانواده نمی‌توانم درصد ارائه کنم، اما این طرح در روستاهای کشور پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشته و در شهرهای زیر ۵۰ هزار نفر و گاهی زیر ۱۰۰ هزار نفر نیز نتایج خوبی داشته است. ضمن اینکه اجرای پایلوت این طرح در استان‌های مازندران و فارس مثبت بوده هرچند انتظار ما بسیار بیشتر از این‌ها بوده است.

بعضی از مردم بویژه اقشار تحصیلکرده، مرفه و سیاسیون می‌گویند وقتی می‌توانند براحتی از پزشک متخصص استفاده کنند؛ چرا باید پیش پزشک عمومی بروند، بنابراین یکی از ضروریات اجرای موفق طرح یاد شده تغییر فرهنگ مردم در این زمینه است. وی ادامه می‌دهد: وقتی می‌خواهیم در مورد پزشک خانواده صحبت کنیم، باید تمام عوامل و زمینه‌های این طرح را در نظر بگیریم. شاید یکی از اشتباهاتی که در بعضی مقاطع شده این بوده است که فکر کردیم فردی به عنوان پزشک خانواده را در یک جایی می‌گذاریم و این فرد می‌تواند تمام ضروریات مربوط به پیش و پس از رسیدن بیمار به پزشک خانواده را حل کند. در حالی که اعتقاد به نظام ارجاع و سطح بندی خدمات دو پیش زمینه اصلی این طرح است؛ یعنی ابتدا باید در جامعه تکلیف سطح بندی خدمات و نظام ارجاع را مشخص کنیم.

وی با تأکید بر اینکه در مقطع فعلی بدون پرونده الکترونیک سلامت و نظام انتقال اطلاعات از طریق شبکه نرم افزاری هیچ نظام ارجاع و هیچ برنامه پزشک خانواده‌ای شکل نمی‌گیرد، تصریح می‌کند: سال ۸۴ وقتی در روستاهای کشور طرح پزشک خانواده را اجرایی کردیم که زنجیره طرح کامل نبود؛ یعنی هنگامی بیماران را به سطح دو یا نزد پزشک متخصص ارجاع می‌دادیم که کسی در سیستم دولتی یا حتی خصوصی پذیرای آن‌ها نبوده است.

وی رفتار مردم در مراجعه به پزشک را یکی دیگر از چالش‌های طرح پزشک خانواده می‌خواند و می‌گوید: بعضی از مردم بویژه اقشار تحصیلکرده، مرفه و سیاسیون می‌گویند وقتی می‌توانند براحتی از پزشک متخصص استفاده کنند؛ چرا باید پیش پزشک عمومی بروند، بنابراین یکی از ضروریات اجرای موفق طرح یاد شده تغییر فرهنگ مردم در این زمینه است.

حریرچی بیمه بودن همه افراد جامعه و تمکین سازمان‌های بیمه گر را از دیگر ضروریات پزشک خانواده یاد می‌کند و می‌گوید: از سوی دیگر اجرای این طرح در سال‌های نخست اجرا نیاز به منابع مالی بیشتری دارد. در واقع اگرچه یکی از محاسن طرح پزشک خانواده کاهش هزینه‌های نظام سلامت است، اما تجربه دنیا نشان می‌دهد که اجرای برنامه یاد شده در کوتاه و میان مدت احتیاج به منابع بیشتری دارد.

قائم مقام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از آماده بودن زیرساخت‌های اجرای طرح پزشک خانواده خبر می‌دهد، می‌گوید: در حال حاضر برای ۷۲ میلیون نفر از مردم کشور پرونده الکترونیک سلامت تشکیل شده و برای بقیه نیز بزودی پرونده تشکیل می‌شود از طرف دیگر پوشش در روستاها کامل شده است و پوشش استان‌های فارس و مازندران که قبلاً فقط خدمات سرپایی بود، اکنون به خدمات پیشگیری ارتقا یافته است.

حریرچی با اشاره به تدوین برنامه پنج ساله نهایی پزشک خانواده می‌گوید: این برنامه مبتنی بر بهورز و مراقبت سلامت و پزشک خانواده است که امیدواریم با تأمین منابع آن بتوانیم آن را در بازه زمانی مورد نظر اجرا کنیم.

وی بدون پاسخ به این پرسش که اجرای این طرح پزشک خانواده در تمام سطوح به چه میزان اعتبار نیاز دارد، می‌گوید: بودجه سالیانه طرح با توجه به امکانات مالی کشور تعیین می‌شود. بر این اساس برای سال جاری نزدیک به ۲۰۰۰ میلیارد تومان به این طرح اختصاص یافته است. در واقع اگر بخواهیم این طرح را به صورت مطلوب و در کل کشور اجرا کنیم، احتیاج به چندین هزار میلیارد تومان است که اکنون حوزه بودجه ریزی کشور و منابع سلامت کشور کشش آن را ندارند، بر این اساس می‌خواهیم طی یک برنامه میان و بلند مدت این طرح را اجرایی کنیم که اگر همه دستگاه‌ها و مردم همکاری کنند حداقل سه دوره مدیریتی نیاز است تا این برنامه به طور کامل اجرا شود و نتیجه بدهد.

این اظهارات در حالی است که بودجه این طرح از سوی مجلس شورای اسلامی نشان دار شده و هر ساله ردیف بودجه خاصی که مورد تأیید دولت باشد، از سوی مجلس تأمین می‌شود؛ یعنی این موضوع نباید مانعی برای اجرای مناسب طرح یاد شده باشد.

دکتر سیامک مره صدق، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در این باره به قدس می‌گوید: در ارتباط با بودجه طرح پزشک خانواده آن چیزی که مربوط به مجلس بوده، نمایندگان انجام داده‌اند و هر موردی دیگری هم باشد، حاضریم بررسی و تأمین کنیم.

وی نیز نتایج بدست آمده از اجرای طرح پزشک خانواده در کشور را بد ارزیابی نمی‌کند و می‌گوید: البته انتظار نتایج بهتری را داشته‌ایم که هنوز محقق نشده است.

وی برخلاف دکتر حریرچی معتقد است زیر ساخت‌های اجرای کامل طرح پزشک خانواده در ایران هنوز فراهم نشده است.

وی استفاده از پزشک متخصص خانواده و نظام ارجاع را از مهم‌ترین زیرساخت‌های اجرای یاد شده، می‌خواند و می‌گوید: اگرچه طرح پزشک خانواده یکی از گام‌های اساسی طرح تحول سلامت است اما در اینجا با دو چالش بزرگ مواجه هستیم؛ نخست اینکه سیستم آموزشی کشور تا یکی دو سال قبل چیزی با عنوان پزشک متخصص خانواده تربیت نمی‌کرده است و ما اکنون در عمل از پزشکان عمومی به جای پزشک خانواده استفاده می‌کنیم. در حالی که این دو از هم جدا هستند؛ یعنی پزشک خانواده در تمام دنیا یک تخصص محسوب می‌شود که یک سری آموزش هایی درباره با مسائل طب اجتماعی، بیماری یابی به موقع و زود رس، اورژانس و... می‌بیند.

وی سپس به بحث نظام ارجاع می‌پردازد و می‌گوید: این نظام در کشور جا نیفتاده و پزشکان متخصص و فوق متخصصان کشور همچنان بدون توجه به اینکه بیماران فرم یا برگ ارجاع به همراه دارند یا خیر آن‌ها را ویزیت می‌کنند. بنابراین برای اجرای مطلوب طرح مورد نظر باید دو مانع یاد شده از سد راه پزشک خانواده برداشته شود.

• بسته خدماتی وزارتخانه کافی نیست

دکتر مهران قسمتی زاده، رئیس شورای هماهنگی انجمن‌های پزشکان عمومی ایران هم معتقد است با اجرای آزمایشی پزشک خانواده در روستاها و برخی استان‌های کشور گام هایی برداشته شده اما چون در نظام سلامت کشور برای ارائه خدمات اولویت گذاری صحیحی هم انجام نشده است، این طرح هم مثل بقیه طرح‌ها نتایج پیش بینی شده را به دنبال نداشته است.

وی در همین زمینه می‌افزاید: وزارت بهداشت تا کنون در ارتباط با پزشک خانواده روش‌های مختلفی را پیاده کرده اما هنوز الگوی مشخصی که قابل تعمیم برای سراسر کشور باشد ارائه نکرده است.

او تشکیل پرونده الکترونیک و استفاده راهنماهای بالینی را از آیتم‌های اجرای موفق طرح پزشک خانواده می‌داند و می‌گوید: در حال حاضر هر کدام از این آیتم‌ها به یک جایی سپرده شده و ناخنک هایی به آن‌ها زده شده، اما به صورت جامع روی تک تکشان کار نشده است تا بتوان آن‌ها را مثل پازل در کنار هم قرار داد و کل طرح را پیش ببرند.

وی که معتقد است طرح پزشک خانواده در سطح ۲- نظام ارجاع – متوقف شده است، می‌افزاید: سطح بندی‌های نامناسب یکی دیگر از چالش‌های اجرای طرح پزشک خانواده است. در واقع سطح بندی‌های انجام شده بر اساس راهنمای بالینی و دستورعمل واحد نبوده است.

وی علاوه بر کمبود منابع مالی و پایدار از چگونگی تعریف بسته خدمات به عنوان دیگر چالش‌های مهم و پیش روی طرح پزشک خانواده یاد می‌کند و می‌گوید: بسته‌ای که برای خدمات تعریف شده از سوی وزارت بهداشت بوده است که کافی نیست. مثلاً وقتی سازمان‌های بیمه گر توانمندی لازم را ندارند و نمی‌توانند مطالبات پزشکان را به موقع پرداخت کنند، چگونه می‌توان آن را اجرا کرد. بنابراین باید تمام ذی‌نفعان اعم از بیمه‌ها پزشکان و دیگر ارائه کنندگان خدمات روی این تعریف به توافق برسند تا یک کار تیمی به صورت مناسب انجام شود.

وی در زمینه استفاده نکردن از پزشکان متخصص خانواده به عنوان یکی از چالش‌های اجرای طرح یاد شده، می‌گوید: طرح پزشک خانواده اصولاً در بسیاری از کشورها به همین شکل اجرا می‌شود. بنابر این معتقدم جامعه پزشکان عمومی کشور این قابلیت را دارند که طی یک دوره کوتاه آموزشی در چنین جایگاهی قرار گیرند.