قدس آنلاین- دولت بغداد مناطق تحت کنترل کردها در پهنه شمالی عراق را مجدداً در اختیار گرفت. اقدامی ناگهانی که با خارج ساختن بخش مهمی از مناطق تحت تسلط کردها، توازن قوا در کشور را یک شبه تغییر داد.
در روز دوم از پیشروی برق آسای نیروهای عراقی برای بازپسگیری شهرها و حومه آنها از نیروهای منطقه خودمختار اقلیم کردستان، پیشمرگه‌ها از منطقه مورد منازعه خانقین در نزدیکی مرز ایران عقب نشستند. نیروهای دولتی همچنین کنترل دو میدان نفتی باقیمانده در مجاورت کرکوک را به دست آوردند. پیشمرگه‌ها شهر نفتی کرکوک با جمعیتی حدود یک میلیون نفر را به نیروهای عراقی واگذار کردند. یک گروه ایزدی متحد بغداد نیز کنترل شهر سنجار را به دست گرفت.
عملیات نظامی یادشده از سوی بغداد ضمن بازگرداندن مناطق شمالی عراق، به تسلط کردها بر این نواحی که اخیراً با برگزاری رفراندم استقلال دولت عراق را شدیداً خشمگین کرده بودند، پایان داد.
حیدر العبادی، نخست وزیر عراق مهرماه اعلام کرد: همه‌پرسی به پایان رسیده و مربوط به گذشته است و در یک کنفرانس خبری خواهان گفت و گو با رهبران کرد تحت شرایط قانون اساسی شد.
با این حال مسعود بارزانی، رئیس اقلیم خودمختار کردستان عراق عنوان کرد: رأی استقلال بیهوده نخواهد بود. اگرچه او درخواستی برای مذاکره مطرح نکرد افزود: کردها همواره مخالف ادامه درگیری بوده و برای دستیابی به صلح تلاش کرده‌اند.
دولت محلی کردستان که سه استان را در مناطق کوهستانی شمال عراق در اختیار دارد به دنبال بیرون راندن داعش، بخش وسیعی از مناطق تحت تصرف این گروه تروریستی را نیز به کنترل خود درآورد. عبادی دستور داد تا نیروهای دولتی پرچم عراق را بر فراز تمامی مناطق تحت کنترل کردها خارج از منطقه خودمختار اقلیم به اهتزاز درآورند. این نیروها توانستند با یک پیروزی سریع، در کمتر از یک روز به مرکز شهر کرکوک برسند.
درگیری‌ها در یکی از مناطق عمده تولیدکننده نفت عراق به افزایش قیمت ناشی از ریسک احتمال وقوع جنگ انجامید. به طوری که بهای شاخص نفت خام برنت پس از ماه‌ها به بالای ۵۸ دلار در هر بشکه رسیده که تقریباً یک سوم بالاتر از سطوح قیمتی اواسط سال جاری میلادی است.
مقامات نفتی عراق می‌گویند: در پی تسلط دولت بر مناطق یادشده، تمامی میادین نفتی کرکوک به صورت عادی مشغول به کار هستند. کرکوک، در نزدیکی و خارج از منطقه خودمختار اقلیم کردستان پایگاه شرکت نفت شمالی عراق است. این شرکت یکی از دو شرکت دولتی بزرگ این کشور در حوزه انرژی به شمار می‌رود که تأمین‌کننده تقریباً تمامی درآمد دولت هستند.
جابر اللعیبی، وزیر نفت عراق عنوان کرد: بغداد در حال حاضر در نظر دارد ظرفیت تولید از میادین نفت کرکوک را با افزایش حدود دو برابری به بیش از یک میلیون بشکه در روز افزایش دهد.

 واشنگتن بر سر دو راهی
پیشروی‌های ارتش عراق، ایالات متحده که تأمین‌کننده سلاح و آموزش هر دو طرف در نبرد با داعش بوده است را بر سر دو راهی جدی قرار داده است.
ترامپ در جمع خبرنگاران در کاخ سفید اظهار داشت: «ما از درگیری‌های پیش آمده میان طرفین ناخشنودیم. چرا که ایالات متحده برای مدتی طولانی با هر دو طرف درگیر یعنی کردها و دولت مرکزی عراق روابط خوبی داشته است».
تاکنون نیروهای کرد مقاومت چندانی در برابر ورود ارتش عراق از خود نشان نداده‌اند و پیش از ورود نیروهای عراقی مناطق تحت کنترل خود را ترک کرده‌اند. تنها در ساعات اولیه نبردی نسبتاً جدی میان نیروهای دولتی عراق و پیشمرگه‌های کرد در حومه کرکوک صورت گرفت.
ارتش ایالات متحده اعلام کرد که گزارش‌های مختلفی درباره تعداد تلفات که بین سه تا ۱۱ نفر بوده دریافت کرده است. کمیته بین‌المللی صلیب سرخ خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد روند انتقال کنترل مناطق یادشده با حداقل درگیری صورت پذیرفته و تعداد زخمی‌های وقایع اخیر از چند ده نفر تجاوز نمی‌کند.
در کرکوک که از لحاظ قومیتی یکی از متنوع‌ترین شهرهای عراق به شمار می‌رود؛ به دنبال خروج نیروهای کرد از منطقه، ترکمانان با ماشین‌های خود به خیابان آمدند و با شلیک‌های هوایی خوشحالی خود را ابراز کردند.
پرچم سبز، قرمز و سفید کردها به همراه یک خورشید تابنده در مرکز آن که تقریباً در همه جا دیده می‌شد از خیابان‌ها محو شد. نیروهای ویژه ارتش عراق که توسط آمریکایی‌ها آموزش دیده‌اند و نیروهای پلیس محلی برای حفظ نظم شروع به گشتزنی در سطح شهر کردند و بازارها، مغازه‌ها و مدارس به طور عادی فعالیت خود را ادامه دادند.
گزارش‌ها حاکی از این است که برخی از خانواده‌های کرد که شهر را ترک کرده بودند نیز در حال بازگشت به خانه‌های خود هستند. این گزارش‌ها همچنین از حرکت دسته جمعی نیروهای کرد در کاروان‌های بزرگ خبر دادند. نیروهایی که با فرار از کرکوک به سوی مناطق کردنشین و اربیل در حرکت بودند. تعداد بالای این نیروها سبب مسدود شدن جاده‌ها و مانع از خروج غیرنظامیان از شهر شده بود.

 از دست رفتن چشمگیر قلمرو تحت کنترل
برای کردها از دست رفتن مناطق یادشده به ویژه کرکوک، که در ترانه‌های محلی آنها از این شهر به عنوان قلب سرزمین مادری نام برده شده است یک شکست سنگین تنها سه هفته پس از رأی آنها به استقلال کردستان محسوب می‌شود. آرزویی که دهه‌ها آن را دنبال کرده‌اند.
مالا بختیار، یک معلم بازنشسته کرکوک می‌گوید: «رهبران کردستان ما را رها کردند؛ آینده ما بسیار تاریک است».
او روز دوشنبه به همراه همسر و فرزندش از شهر گریختند، اما پس از تماس یکی از همسایه‌های عرب آنها که خواهان بازگشت آنها بودند و به او اطمینان دادند که شهر امن است به محل زندگی خود بازگشتند. سالار عثمان آمن، استاد دانشگاه مقامات کرد را به دلیل انتخاب زمان نامناسب برای برگزاری همه پرسی استقلال مقصر می‌داند. این استاد دانشگاه می‌گوید: «ما احساس سرشکستگی می‌کنیم؛ تصمیم به برگزاری همه‌پرسی فاجعه‌بار بود. رهبران کرد باید پیش از هر تصمیمی به نتایج احتمالی آن می‌اندیشیدند. در حال حاضر ما هر آنچه را ظرف ۳۰ سال گذشته کسب کرده بودیم از دست دادیم».
شکست‌های اخیر تنها به اختلافات میان دو حزب اصلی کردستان، یعنی حزب دموکرات کردستان عراق (KDP) و اتحادیه میهنی کردستان (PUK) دامن زد. احزابی که هر یک واحدهای جداگانه‌ای از نیروهای پیشمرگه را فرماندهی می‌کنند. بارزانی گفته است رقبای سیاسی دستور عقب‌نشینی نیروهای کرد از کرکوک را صادر کرده‌اند. از طرفی مقامات حزب او، اتحادیه میهنی کردستان یعنی حزب جلال طالبانی (رقیب طولانی‌مدت بارزانی) را به دلیل واگذاری شهر متهم به خیانت می‌کنند. طالبانی که از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۴ میلادی سمت تشریفاتی ریاست‌جمهوری عراق را بر عهده داشت حدود سه هفته پیش درگذشت.
این دومین پیروزی مهم حیدر العبادی پس از بازپسگیری موصل از داعش محسوب می‌شود. پیش‌تر نیروهای شیعه مسلح برخوردار از حمایت ایران تهدید کرده بودند که در صورت عدم اقدام به موقع از سوی عبادی، آن‌ها خودشان کنترل اوضاع را به دست می‌گیرند.
برای کردها از دست رفتن کرکوک، به منزله پا برجا ماندن شرایطی است که آنها پیش از تصرف این منطقه در سال ۲۰۱۴ داشتند. بر اساس قانون اساسی عراق سهم ثابتی از کل فروش نفت این کشور به مناطق کردنشین اختصاص می‌یابد.
کنترل کرکوک و منابع نفتی آن می‌توانست احتمال استقلال کردها از عراق را پر رنگ‌تر سازد. اما بدون کرکوک، شرایط مناطق کردنشین در صورت استقلال از لحاظ اقتصادی به مراتب مشکل‌تر از حالت فعلی خواهد بود.

* کارشناس سیاسی رویترز

 * ویژه نامه روایت امروز روزنامه قدس