قدس آنلاین- وقف از سنت های پسندیده ای است که نه تنها به عنوان صدقه جاریه، برکاتی ابدی برای واقف دارد بلکه دامنه آثار اجتماعی آن تاریخ را وامدار خود کرده است؛ لذا اگر این سنت حسنه با نیت خیر واقفان به سمت حوزه های علمیه به عنوان مقر نشر و تبلیغ معارف دین سوق یابد می تواند زمینه ساز توفیقات بزرگ برای اسلام و تشیع شود آنهم در زمانه ای که میلیاردها دلار در منطقه برای خاموش کردن ندای حق ائمه(ع) هزینه می شود!

از این رو و به مناسبت دهه وقف که هشتمین روز آن «وقف، علما و حوزه‌های علمیه» نام گرفته با دو تن از کارشناسان به گفت وگو پرداخته ایم که مشروح آن به حضورتان تقدیم می شود:

ضرورت فرهنگسازی برای وقف در جامعه اسلامی

حجت الاسلام والمسلمین محمود رجبی، قائم مقام مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) درباره برکات وقف برای جامعه اسلامی و حوزه های علمیه گفت: وقف بهترین تدبیری است که اسلام به استفاده بهینه از وجوهی که مردم درصددند با نیت الهی هزینه کنند، اختصاص داده است؛ زیرا وقف کار خیری است که در عین حفظ اصل مالِ وقفی، از منافع و عواید آن استفاده می کند، لذا موقوفات در طول تاریخ ماندگارند و این بهترین تشویق برای هدایت نیت های خیر به وقف است، قرآن کریم نیز وقتی می خواهد مردم را به آخرت تشویق کند از بقا و دائمی بودن آن سخن به میان می آورد.

وی با تأکید بر ضرورت فرهنگسازی برای وقف در جامعه اسلامی، اظهار کرد: از رسالت های حوزه برای آموزش های دینی تبیین اهمیت و برکات وقف است؛ با توجه به آنکه روحانیت شبکه ای اجتماعی است که رو در رو با مردم سخن می گوید، می تواند نیت خیر مردم را به این سنت نبوی سوق دهد، البته روحانیت و علما در طول تاریخ خود جزو واقفان بزرگ و اثرگذار بوده اند. افزون بر این، حوزه باید مشوّق مردم در احیای موقوفات باشد و روحانیون استفاده بهینه از موقوفات را به تولیت آن ها آموزش دهند تا ثمرات اجتماعی وقف افزایش یابد.

حجت الاسلام رجبی تصریح کرد: روحانیون و علما می توانند با تبیین و تشریح قوانین و ضوابط شرعیِ مربوط به وقف زمینه اجرای صحیح نیات واقفان را فراهم کرده و مانع از استفاده نابجا از موقوفات شوند. همچنین، حوزه ها و روحانیت می توانند نیات واقفان را به سمت نیازهای روز جامعه سوق دهند تا از این طریق ضرورت های اجتماعی برطرف شود.

تأکید امام(ره) و رهبری بر استقلال حوزه ها

قائم مقام مؤسسه امام خمینی(ره) درباره برکات وقف برای حوزه های علمیه، تصریح کرد: یکی از مسائلی که همواره مورد تأکید امام و رهبری بوده و است، استقلال حوزه های علمیه از دولت هاست، البته استقلال حوزه ها به معنای بی توجهی به نیازهای نظام در ابعاد فکری و معنوی و بی دغدغگی نسبت به انقلاب نیست، زیرا حوزه ها پشتوانه غنی و قوی نظام در عین استقلال اند و از مهمترین ابزارهای تأمین این استقلال، وقف است، زیرا موجب می شود حوزه ها در تأمین نیازها، منابعی مطمئن و همیشگی در اختیار داشته باشند که از سوی مردم تأمین شده و به دولتی خاص تعلقی ندارد.

حجت الاسلام رجبی ادامه داد: تأمین منابع موردنیاز حوزه ها موجب می شود آن ها در میدان ترویج و تقویت فرهنگ دین، پاسخگویی و دفع شبهات درباره دین و مکتب اهل بیت(ع) و هدایت غیرمسلمانان به اسلام و اهل بیت(ع) مؤثر باشند.

وی درباره نیازهای روزِ حوزه های علمیه به وقف و موقوفانی که می توانند این نیازها را مرتفع کنند، ابراز کرد: امروزه حوزه علمیه مانند قبل از انقلاب نیست که رسالت آن صرفاً هدایت جامعه خودی در محدوده خاص آنهم فقط در مسائل فردی باشد، بلکه به برکت انقلاب اسلامی زمینه فعالیت ها و نیز رسالت حوزه بسیار گسترده شده است؛ زمینه های فراهم شده برای تبلیغ دین فرصت طلایی است تا جایی که اگر حوزه فعالیت بیشتری داشته باشد می تواند زمینه ساز ظهور و تحقق حکومت موعود جهانی شود.

عضو مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه افزود: خوشبختانه امروز مانند گذشته نیست که دولت ها در مقابل فرهنگ شیعه باشند و زمینه تحقیقات حوزوی فراهم نباشد، لذا وقف می تواند با تأمین بخشی از نیازهای حوزه زمینه فعالیت آن را در فضای جهانی فراهم کند تا در عرصه بین الملل آموزه های اسلام در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، سبک زندگی و... تبیین شود؛ البته این مهم نیازمند امکانات و تربیت نیروهای زبده است که عواید حاصل از وقف می تواند آن ها را تأمین کند.

وی تأکید کرد: از دیگر سو و به تعبیر رهبر معظم انقلاب ما امروز با ناتوی فرهنگی مواجهیم که در طول تاریخ به این شدت سابقه نداشته، به گونه ای که دشمن امروز با فضای مجازی به اعماق خانه های ما نفوذ کرده!، لذا مقابله با این ناتو و شبیخون فرهنگی و پاسخ دهی به شبهات کار حوزه است؛ افزون بر این جهان امروز تشنه معنویت اصیل است تا بداند مکتب اسلام در جهانی که – العیاذ بالله- از مرگ خدا سخن می گفت! چطور با دکترین سیاسی ای که به راه انداخت نظام سلطه را به لرزه درآورد!؟ ... و وقف در همه این میادین می تواند اثرگذار باشد و به رفع این عطش از طریق تأمین منابع و امکاناتِ ترویج و تبلیغ معارف دین توسط حوزه های علمیه کمک کند.

وقف صدقه جاریه

حجت الاسلام سیدمحمدباقر علم الهدی، مدیر حوزه علمیه قاسم بن الحسن(ع) نیز درباره ضرورت های وقف برای جامعه اسلامی، گفت: وقف از کهن ترین سنت هایی است که در میان مردم ایران بعد از آمدن اسلام به کشور رایج شده و این عمل خیر به معنای هدیه همیشگی برای ارائه خدمات عمومی و استمرار رفتارهای فضیلت مدار در جامعه بشری به طور عام و جامعه مذهبی به طور خاص به شمار می رود.

وی ادامه داد: این سنت در آیات قرآن و نیز روایات با عنوان «صدقه جاریه» نام برده شده و جالب آنکه همیشه جنبه مالی ندارد بلکه بعضاً در قالب رفتارهای ارزشی هم متبلور می شده است؛ از این رو، اگر در بیانات اهل بیت(ع) از صدقه جاریه سخن به میان آمده می توان از آن به وقف نیز تعبیر کرد.

این کارشناس مذهبی درباره مهمترین ثمرات سنت حسنه وقف تصریح کرد: پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «وقتی انسان از دنیا می رود پرونده اعمال او بسته می شود؛ مگر سه دسته از مردم که همچنان پرونده اعمال شان باز است و خیرات و برکات آنان از دنیا به پرونده شان در برزخ منتقل می شود: آن ها که سنت و آداب و رسوم ماندگار یا فرزند صالح بر جای بگذارند و یا بنای ماندگاری را پایه ریزی کرده باشند که در آن اعمال خیر انجام شود.» لذا از تمهیداتی که در گزاره های دینی برای همراهی با مستمندان و نیازمندان به عنوان یک اصل پایه ریزی شده، سنت حسنه وقف است. اگرچه در آیات نورانی قرآن ما آیه ای که به صراحت دلالت بر وقف داشته باشد، نیست اما می توان این سنت حسنه را با عنوان «باقیات صالحات» یا «اعمال صالحه» که در قرآن بارها به آن توصیه شده، جست وجو کرد.

وی بیان کرد: در زمان پیامبر(ص) وجود مقدس ایشان، سنت حسنه وقف را به امت آموزش می دادند و حتی مردم را از محصول شیرینِ وقف بهره مند می کردند، از این رو، یکی از ماندگارترین کارویژه های وقف، تأسیس حوزه های علمیه در جهت نشر معارف اهل بیت(ع) است که با این کار، نیک اندیشِ خیرخواه ضمن به دست آوردن اجر و پاداش معنوی عامل ترویج معارف اهل بیت(ع) هم خواهد بود.

حجت الاسلام علم الهدی تأکید کرد: لذا حوزه های علمیه که در حقیقت اردوگاه های علمی مکتب تشیع اند، با بهره مندی از منابع پایدار وقف، طلبه هایی را برای نشر معارف اهل بیت(ع) تربیت می کنند که خود این امر فضیلت دوچندانی برای خیراندیشان جامعه ما در همیشه تاریخ دارد.

وی با اشاره به عواید وقف برای حفظ استقلال و عزت حوزه های علمیه و علما، ادامه داد: یکی از ویژگی های مهم و همیشگی حوزه های علمیه در تاریخ، استقلال سیاسی و اقتصادی از حاکمان زمانه بوده است که با آن موفقیت، پویایی و مبارزه با دشمنان اسلام در طول تاریخ را تداوم داده اند؛ در این میان چون اداره حوزه های علمیه نیازمند به حمایت پایدارِ اقتصادی است، عوائد حاصل از درآمد وقف بیشترین توفیق را برای حوزه ها در میدان استقلال رقم می زند.

حجت الاسلام علم الهدی افزود: تا وقتی حوزه ها و دانش پژوهان مکتبِ امام صادق(ع) در اداره امور خود محتاج حکومت ها نباشند، می توانند بیشترین تأثیرگذاری را در مدیریت های کلان و میانی جامعه اعمال کنند و با هر گونه کج رویِ حاکمان، مشفقانه برخورد کرده و هیچ گونه ترسی از نداشتن پشتیبانی اقتصادی سیاسی حاکمان نداشته باشند.

وقف به رفع نیازهای روز حوزه ها کمک کند

مدیر حوزه علمیه قاسم بن الحسن(ع) در پاسخ به این پرسش که امروز حوزه های علمیه به چه موقوفاتی نیاز دارند، خاطرنشان کرد: طبیعی است حوزه های علمیه زمانی موفق می شوند که بتوانند همگام با دانش روز و مطالبات اجتماعی حرکت کنند، لذا وسایل کمک آموزشی، حمایت های اقتصادی از محققان و پژوهشگران و حمایت از تولیدکنندگانِ آثار فکری و فرهنگی و نیز پشتیبانی اقتصادی از سنگربانانِ جبهه های اعتقادیِ مردم در مقابل اندیشه های تکفیری، ایجاب می کند تا واقفان ضمن تأسیس حوزه های علمیه نسبت به توسعه این حوزه ها نیز اهتمام کنند و در کنار تأسیس و توسعه با پشتیبانی های اقتصادی از رهگذر وقف، شرایط قابل قبولی را برای پیکارهای عالمانه و محققانه طلاب فراهم کنند.