قدس آنلاین- هفته گذشته در روزی که بغداد با طوفان شن مواجه بود، ابومهدی المهندس، جانشین افسانه‌ای حشد الشعبی که به نیروی بسیج مردمی نیز شناخته می‌شود، و مغز متفکر و اساسی بسیاری از نبردهای زمینی با داعش، یک کنفرانس مطبوعاتی با تعداد کمی از تحلیل‌گران و روزنامه‌نگاران مستقل خارجی برگزار کرد.
این کنفرانس به چندین دلیل حائز اهمیت و سرنوشت‌ساز بود. این اولین مصاحبه مفصل مهندس از زمان صدور فتوای مرجع عالی قدر آیت الله العظمی سیستانی پس از حمله داعش به عراق در ژوئن ۲۰۱۴ می‌باشد. این فتوا به طور کلی چنین بود: «بر هر عراقی که توان حمل سلاح دارد واجب است تا برای دفاع از حرمت ملت به صورت داوطلبانه به ارتش بپیوندد».
مهندس برای شرکت در این کنفرانس صحنه نبرد را ترک کرده بود و پس از کنفرانس نیز مستقیماً به القائم رفت. او مطمئن بود که القائم تنها طی چند روز فتح می‌شود. این شهر یک شهر حیاتی برای داعش در مرز غربی عراق است که به دژ داعش در شهر بوکمال سوریه متصل است.
این اتفاق دقیقاً چهار روز بعد محقق شد. نیروهای عراقی به سرعت عملیات پاکسازی را آغاز کردند و برای ملاقات با نیروهای ویژه سوریه در مرز آماده شدند. همچنان مدارک بیشتری وجود دارد که تعیین مرز جهت حفظ تمامیت ارضی دو کشور عراق و سوریه کاری است که به سرعت در حال انجام شدن است.
ماجرا هنگامی دردناک می‌شود که بدانیم وزارت امور خارجه ایالات متحده، مهندس را تروریست دانسته و دولت عراق را به خاطر همکاری با وی متهم می‌سازد! البته بغداد به درستی با انتشار بیانیه‌ای رسمی و با لحنی خشمگین اتهام همکاری با تروریست‌ها را رد کرد.
حشد الشعبی بدنه‌ای با ده‌ها هزار داوطلب مردمی دارد که از طریق این بدنه به فرماندهی کل نیروهای مسلح عراق مرتبط می‌شوند. مجلس عراق در نوامبر ۲۰۱۶ و طی مصوبه ۹۱ (ماده شماره ۴، که برای مثال در قسمتی از آن آمده است «حشد الشعبی و زیر مجوعه‌های آن مشمول قوانین نیروهای نظامی بوده و از تمام زوایا این قانون درباره آنها اعمال خواهد شد») حشد الشعبی را کاملاً از نظر قانونی به رسمیت شناخت.
۲۵ تیپ جنگی حشد الشعبی شامل شیعیان، سنی‌ها، مسیحیان، ایزدی‌ها، ترک‌ها، شبک‌ها و کردها در جنگ با داعش در نبردهای سامرا، آمرلی، جلولا، بلد، صلاح الدین، فلوجه (۳۵ نبرد مختلف)، شرقاط و موصل (خصوصاً در محور غربی از پایگاه قیاره به سمت مرز عراق و سوریه که شاه‌راه پشتیبانی داعش را قطع کرده و راه احتمالی فرار آنها به سوی سوریه را مسدود کرد) نقشی بسیار حیاتی ایفا کردند.

  بازپس‌گیری کرکوک تنها در چند ساعت
مهندس حشد الشعبی را به عنوان یک نیروی نظامی رسمی توصیف می‌کند که نقش مکمل برای ارتش عراق را دارد. از ابتدا قرار بود حشد الشعبی تبدیل به نوعی گارد ملی شود که در حقیقت هم‌اکنون این اتفاق رخ داده است. وی گفت «ما هم‌اکنون هواپیماهای بدون سرنشین و واحد مهندسی در اختیار داریم، در حالیکه ارتش عراق این بخش‌ها را ندارد. ما ابایی نداریم از این که ما را ژاندارم بخوانند». او از این که حشد الشعبی در حال جنگ در نبردی نامتعارف و نابرابر است ابراز خوشحالی می‌کند و معتقد است حشد با پیروزی‌هایی که در این سال‌ها به دست آورده است، در زمینه نظامی و همچنین زمینه اخلاقی دست برتر را دارد.
مهندس تصریح کرد که ایران تنها کشوری است که از جنگ عراق با داعش حمایت کرد. عراق نیز با حمایت از سوریه این کار را تلافی کرد و اجازه عبور هواپیماهای ایرانی از آسمان عراق را صادر کرد. در سال ۲۰۱۴ عراق حتی کلاشنیکف هم نداشت، اما ایران این سلاح را به عراق داد. در مقابل سفارت آمریکا ۱۲ هلی کوپتر آپاچی را به حالت آماده باش در آورده بود تا در صورت سقوط بغداد به دست داعش، دیپلمات‌هایش را از این کشور خارج کند.
یک سال بعد، اگر حشد الشعبی نبود بغداد اشغال شده بود. مثل این است که در بیمارستان باشید و به خون نیاز داشته باشید. آمریکایی‌ها تنها زمانی خود را نشان می‌دهند که بسیار دیر است. او تاکید دارد که آمریکایی‌ها در تمام جنگ با داعش حتی یک گلوله به آنها نداده‌اند و مهندس درباره این سؤال که آیا آمریکا باید در عراق بماند یا خیر می‌گوید با اینکه نظر شخصی من مشخص است، اما این تصمیم بر عهده دولت است.
مهندس حمله رسانه‌های غربی علیه حشد الشعبی را از ابتدا امری عادی تلقی می‌کند. کشورهایی که از تروریسم حمایت می‌کنند نمی‌توانند تشکیل یک نیروی مردمی را تحمل کنند و سیستم سیاسی جدید عراق را نیز نشناخته‌اند. در نهایت او افزود که این کشورها بوی نفت شنیده‌اند.
مهندس به شخصه در عملیات‌های ضد کرد صدام حسین در حلبچه و انفال مجروح شده است. او از نجات کردستان پس از سال ۱۹۹۱ بسیار خوشحال است و تاکید می‌کند که ما شهدایی داشتیم که در سرزمین کردستان و برای دفاع از کردها به شهادت رسیدند. وی خود را دوست مردم کردستان دانسته و روابط خوبی با مقامات کردستان دارد. به گفته وی مستشاران ایرانی در کنار ارتش عراق و حشد الشعبی از سقوط اربیل به دست داعش جلوگیری کردند.
با این حال پس از برگزاری یک رفراندوم یک جانبه، دولت مجبور شد تا از تمامیت ارضی خود دفاع کند و کرکوک را طی عملیاتی که عمدتاً بر دوش حشد بود در زمان تنها چند ساعت آزاد کند. حشد الشعبی تا حد امکان از درگیری پرهیز کرد و تنها در حومه کرکوک باقی ماند. مهندس پیش از آغاز حمله مقامات پیش مرگه را از جزئیات عملیات مطلع کرده بود و همچنین هماهنگی کامل با ایران و ترکیه صورت گرفته بوده است. وی افزود: «این که مقامات کرد بتوانند به ترکیه تکیه کنند، تنها یک سوء تفاهم است».

  فلوجه بالاخره امن شد
حشد الشعبی تاکید خاصی بر حمایت از اقلیت‌های مذهبی و قومیتی مانند شبک‌ها، ایزدی‌ها و ترک‌ها، که حداقل شامل ۱۲۰ هزار خانواده می‌شوند، دارد که به دلیل حملات داعش مجبور به ترک محل زندگی و مهاجرت شدند. پس از آن که نبردهای آزادسازی به پیروزی انجامید، حشد الشعبی برای این خانواده‌ها غذا، پوشاک، اسباب بازی، ژنراتور و سوخت تأمین کرد. من تاکید می‌کنم که بسیاری از این کمک‌ها از سوی خانواده اعضای حشد الشعبی در سراسر عراق اهدا شده بود.
یکی از اولویت‌های حشد تیم‌های مهندسی مبارزه است که پس از پاکسازی خانه‌ها و معابر از مین‌ها و تله‌های انفجاری، خانواده‌ها را به منازل خود باز می‌گردانند و بیمارستان‌ها و مدارس را بازگشایی می‌کنند. برای مثال در صلاح الدین ۶۷ هزار و در دیاله ۳۵ هزار خانواده توسط این تیم‌ها به خانه‌های خود بازگشتند.
مهندس تاکید می‌کند که در نبردهای صلاح الدین و حویجه بر علیه داعش، فرماندهان تیپ‌ها سنی بودند. حشد الشعبی شامل یک تیپ مخصوص برای مسیحیان، یک تیپ از ایزدی ها و یک تیپ برای ترک‌ها می‌شود. وی گفت هنگامی که ایزیدی‌ها در سنجار محاصره شده بودند، ما حداقل ۳۰۰ هزار نفر را از محاصره نجات دادیم.
در مجموع حشد بیش از ۲۰ هزار جنگجوی سنی دارد. این حقیقت را با این مسئله که ۵۰ درصد از انتحاری‌های داعش در عراق ملیت سعودی دارند مقایسه کنید. وی افزود: «من حرف شیخ محمد النوری رهبر علمای سنی در فلوجه را تأیید می‌کنم که این جنگ، جنگی عقیدتی در برابر وهابیت است. ما باید از مدارس وهابی فاصله بگیریم و دانش خود را به سوی مدارس سنی سوق دهیم». وی توضیح داد که این ایده چگونه در عمل در شهر حدیثه جواب داد (ما توانستیم مساجد را کنترل کنیم) و مردم را در فلوجه به این کار تشویق کرد. وی درباره فلوجه که ۳۰ دقیقه با بغداد فاصله دارد گفت: «فلوجه یک شهر عراقی است. ما به همزیستی معتقدیم».
پس از ۱۴ سال ناامنی در فلوجه و تجربه رشد سریع حدیثه، شیخ محمد متقاعد شده است که عراق باید جنگی دیگر در برابر ترور را آغاز کند.
این رویه توسط فرمانده تیپ صلاح الدین حشد الشعبی نیز تأیید شده است. این مسئله بسیار مهم است زیرا وی از اعضای برجسته خاندان سنی جبوری است که از قدیم دشمن صدام حسین بوده‌اند. پدر وی فرماندار کنونی تکریت است. الجبوری فساد اداری در مناطق سنی نشین و احساس بی‌عدالتی و همچنین این حقیقت که حتی سنی‌هایی که با داعش همکاری نکنند نیز توسط داعش محکوم به اعدام می‌شوند را تقبیح می‌کند. وی از انباشتگی سلاح‌های پیشرفته سعودی ابراز نگرانی کرد و گفت چه کسی تضمین می‌کند این سلاح‌ها علیه امنیت منطقه به کار گرفته نشوند. وی همچنین این اتهام که حشد بخشی از پروژه ایران است را رد کرد.

  پیروزی نظامی به پیروزی سیاسی منجر می‌شود
مهندس، به دور از کلیشه «تروریست بودن» بدون سلاح نیز فردی باهوش، شوخ، هوشمند و وطن‌پرستی متعصب است. «عراق اکنون به لطف خون فرزندان خود، مجدداً موقعیت خود را باز می‌یابد. ما نیاز به داشتن نیرویی نظامی با توان مبارزه در برابر تهدیدات داخلی داشتیم. ما در حال انجام وظیفه‌ای دینی، ملی و انسانی هستیم».
جدا از سربازان، هزاران داوطلب حشد الشعبی نیز حقوقی دریافت نمی‌کنند. اعضای مجلس و برخی از وزرا نیز در میدان جنگ فعالیت می‌کنند. مهندس افتخار می‌کند که «سلسله مراتب نظامی ما دقیقاً مانند ارتش است. حشد اکنون هزاران نیرو با مدرک دانشگاهی دارد. ما چندین بیمارستان صحرایی و واحدهای بهداشت و درمان و البته قوی‌ترین بدنه امنیتی در عراق را داریم».
در بغداد من به شخصه تاکید کردم که این اتهام که حشد الشعبی ارتش شخصی نوری مالکی است اتهامی بی‌اساس و بی معنی است. اگر این اتهام صحیح بود، گناه آن باید متوجه آیت الله العظمی سیستانی می‌بود، زیرا وی پدر معنوی حشد الشعبی است. هادی العامری دبیر کل سازمان قدرتمند بدر، که در جنگ با داعش نیز بسیار فعال بود، به من تاکید کرد که حشد الشعبی بخشی از سیستم امنیتی است که با وزارت دفاع هماهنگ است. اما اکنون ما نیازمند دانشگاه و تاکید بر آموزش هستیم.
استاد پاکستانی پروفسور حسن عباس از دانشکده امور امنیت بین الملل دانشگاه دفاع ملی واشنگتن هنگامی که بحث فراتر از عراق و سوریه رفته و به افغانستان و پاکستان نیز رسید، حتی فراتر از این رفت و گفت: «عراق اکنون در موقعیتی خاص قرار دارد و به سوی جامعه‌ای دموکراتیک و مردمی پیش می‌رود. این مسئله ثابت می‌کند که بهترین پاسخ برای فرقه‌گرایی، توازن مذهبی است. این اتحاد برای مبارزه با تکفیری‌ها باید در خیابان‌ها و با قوانین و سیستم قضایی عادلانه پیگیری شود». عباس تاکید کرد که اساس بازسازی عراق اجرای قانون از طریق تحقیق و بررسی‌های علمی است. «حفظ نظم و آرامش اولین قدم برای دفاع است».
بغداد تا کنون قادر بوده که تقریباً به صورت هم زمان دو پارامتر تاثیرگذار را با یکدیگر داشته باشد: یک پیروزی نظامی در موصل و یک پیروزی سیاسی در کرکوک؛ اگر عراق بتواند با نابود کردن داعش و کشتارهای آن، به ثبات برسد، سوریه نیز می‌تواند این کار را انجام دهد. همانطور که الجبوری اشاره کرد «اکنون هر بخشی از جامعه باید سهمی داشته باشد». بغداد حداقل ۷ میلیون کارمند حقوق بگیر و بازنشسته دارد. مردم خواهان بازگشت نظم در پرداخت حقوق خود هستند. این کار نیازمند بازگشت نظم به تمام کشور می‌باشد. ابو مهدی مهندس و طراح نبردهای کلیدی علیه داعش بوده است. در بغداد اجماعی قوی وجود دارد که بدون وجود مهندس، داعش تاکنون بر مناطق با وضعیت سفید نیز مسلط می‌شد.
حشد الشعبی اکنون یک پدیده محبوب در عراق است که توسط سوپراستار عراقی علی الدلفی نیز مورد توجه قرار گرفته است. محبوبیت مردمی تفاوت بسیاری با سیاست دارد. مهندس تاکید دارد که حشد درگیر مسائل سیاسی نمی‌شود و مستقیماً وارد انتخابات نمی‌شود. اگر کسی از اعضای حشد چنین کند که حشد افراد بسیار محبوب زیادی دارد، باید از حشد برود.
  از جنگ‌های ترکیبی تا تجدید حیات ملی
پس از چندین روز صحبت با اعضای حشد الشعبی و مشاهده این که آنها چگونه در نبردهای ترکیبی و بسیار پیچیده شرکت می‌کنند و در عین حال فرآیند جذب نیروی فعالی داشته و حضور جدی و شدیدی در شبکه‌های اجتماعی نیز دارند، واضح است که حشد الشعبی اکنون به عنوان ستون اصلی نیروهای امنیتی دولتی شکل گرفته است و رشته‌ای از برنامه‌های ثبات بخش، شامل تأمین نیاز خدمات درمانی را در دستور کار خود دارد و مهمتر از همه سطحی از بازدهی را در عراق به نمایش گذاشته است که در سه دهه گذشته در عراق بسیار نا آشنا بوده است.
این نوعی از جهش مکانیزم‌های دولتی است که از اخلاق مقاومت سرچشمه گرفته است. همانطور که تهدید داعش شوم به مهاجرت تقریباً ۳.۱ میلیون نفر انجامیده، ناخودآگاه جمعیت عراق را تکان داده، طبقه کارگر و محروم شیعیان را بیدار کرد و فرآیند استقلال فرهنگی را سرعت بخشید. و این توسعه بسیار پیچیده نمی‌توانست بیش از این از تعصب مذهبی نشأت گرفته باشد. در بین وقایع ویلسونی و ارجاعات برنامه مارشال، وزیر امور خارجه ابراهیم جعفری نیز یکی از طرفداران جدی حشد الشعبی است که تاکید می‌کند حشد تجربه‌ای است که باید مورد مطالعه قرار بگیرد و پدیده‌ای جدید با مبنای انسانی است که در چارچوبی قانونی عمل می‌کند و می‌تواند تنهایی عراق که سال‌ها از آن رنج برده است را از بین ببرد.
ابراهیم جعفری با اشاره به حملات داعش تاکید کرد: «عراق از ابتدا جرمی مرتکب نشده بود. اما خوشبختانه نسل جدیدی از جوانان در حال رشد هستند که قادرند این تجربه را قدرتمندتر کنند». این تاکید که به وفاق ملی منتهی می‌شود سرآغاز دوره جدیدی از مشارکت ملی است. او تاکید می‌کند که خانواده داعشیان نباید تقاص کار داعشیان را پس بدهند. جاسوسان داعش البته تحت پیگرد و محاکمه قرار خواهند گرفت.
من از وزیر خارجه پرسیدم که آیا بغداد نمی‌ترسد در جنگ خونین و مرگبار بین تهران و واشنگتن گیر کند؟ پاسخ او بسیار دقیق و محتاطانه بود. او گفت به اندازه کافی تجربه تعامل با نئومحافظه کاران تندرو در واشنگتن را دارد و در عین حال به طور کامل از نقش ایران و حشد الشعبی در تجدید حاکمیت عراق آگاه است. لبخند گرم او موید این عقیده است که مقاومت عراق برای خروج از زیر خاکسترهای مرگ دردناک و سیاه، اثر بخش بوده است.

مترجم: محمدحسن‌رجایی‌فرد

منتشر شده در ویژه نامه روایت امروز روزنامه قدس