قدس آنلاین- گروه استان ها- کیوان قاسمی: طی سال جاری وقوع چند زمین لرزه متوالی خفیف، تنها به فاصله چند ساعت از یکدیگر، بار دیگر بحث کهنه و در عین حال همیشه تازه احتمال وقوع زلزله‌های بزرگ در استان کردستان را داغ کرد.در همین راستا با آرتیکاس اقبال، مدیرکل مدیریت بحران استانداری کردستان به طور مفصل به گفتگو نشستیم که در ادامه می خوانید.

زلزله‌های اخیر در استان تا حدودی مردم را نگران کرد، وقوع این زلزله ها تا چه اندازه طبیعی است؟

بخش وسیعی از گستره‌ استان کردستان، به لحاظ زمین‌شناسی در دو زون ایران مرکزی و سنندج- سیرجان قرار دارد و مابقی گستره استان در زون رانده شده‌ زاگرس واقع شده است. اسقرار استان در این زون‌ها بالاخص زون زاگرس سبب افزایش پتانسیل زلزله‌خیزی منطقه شده است. بیشتر از 70 درصد از قلمروی استان، در پهنه­ متوسط تا زیاد وقوع زلزله قرار دارد که این موضوع بیانگر آن است که استان کردستان در ردیف نواحی زلزله­خیز کشور به شمار می­آید.

بر اساس آمار و اطلاعات کسب شده از مرکز لرزه‌نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، در 6 ماهه اول سال جاری تعداد 98 مورد زمین‌لرزه در استان کردستان رخ داده است که بر اساس تحلیل صورت گرفته از این تعداد زمین‌لرزه، 11 مورد آن با بزرگای بیشتر از 3 ریشتر است. وقوع این زلزله‌ها در منطقه زاگرس کاملاً طبیعی است، چراکه سرشت این منطقه دارای زمین‌لرزه‌های فراوان، کم عمق با بزرگی متوسط و بعضاً زیاد است.

البته کارشناسان امر معتقدند که این زمین لرزه های با قدرت پایین، علاوه بر اینکه موجب تخلیه انرژی شده و از زلزله های شدید بدین ترتیب جلوگیری می شود، دارای منافع دیگری نیز خواهد بود، از این رو می توان خوش بینانه نیز به موضوع نگریست.

نوع معماری و ساختمان‌سازی در شهرهای ما تا چه اندازه منطبق بر اصول و مقابله با زلزله است؟

گونه‌های متفاوت معماری در سطح استان وجود دارد که یکی از مهمترین عوامل در پیدایش و تفاوت گونه‌های متفاوت معماری در استان، ساختار شکلی زمین است. وضعیت خاص جغرافیایی استان کردستان، تنوع و تغییر این جغرافیا در سراسر استان، موجب پیدایش شیوه‌های متفاوت معماری مسکن شده است.

یک مشکل عمده در استان ما در این زمینه، رعایت نشدن اصول فنی و مهندسی و تبعیت نکردن ساختمان سازی از یک الگوی معماری صحیح در حاشیه شهر ها و ساخت و سازهای غیر مجاز است که هیچ‌گونه کنترل و نظارتی بر ساخت آنها وجود ندارد و متاسفانه تعداد اینگونه اماکن نیز کم نیست و همین امر خود به عنوان یک عامل تهدید کننده محسوب می شود. 

گفته می‌شود مصالح مورد استفاده در ساختمان‌سازی‌های ما به شدت در برابر زلزله آسیب‌پذیر است، برای تأمین مصالح استاندارد آیا تدابیری اندیشیده شده است؟

بیشتر نواحی استان در معرض زلزله قرار دارد و خطر وقوع این پدیده هر لحظه استان را تهدید می‌کند، ضرورت استفاده از مصالح ساختمانی به‌عنوان جزء اصلی ساختمان اهمیت فوق‌العاده داشته و خطر ریزش ساختمان‌های بی‌کیفیت حاصل از مصالح غیراستاندارد و اجرای نامناسب ساختمان‌سازی در زلزله‌های با شدت بالا محسوس است.

افزایش جمعیت و توسعه نامطلوب شهری، حاشیه‌نشینی و ساخت و سازهای غیراستاندارد، رعایت نکردن آیین‌نامه استاندارد 2800 و نیز حضور "بسازوبفروش‌ها" در صنعت ساختمان‌سازی، مکان‌گزینی غلط و ناصحیح اکثر شهرها و استقرار آنها بر روی گسل‌ها و یا حاشیه گسل‌ها، بکار نگرفتن نیروهای انسانی ماهر و متخصص در ساخت و سازها، پایین بودن سطح فناوری تولید در بسیاری از کارگاه‌ها و کارخانه‌های مصالح ساختمانی، استفاده از مصالح نامرغوب و غیراستاندارد و در یک کلام، ساخت و ساز غیرعلمی و بدون نظارت، ایمنی نقاط تمرکز جمعیتی را از بین برده و در صورت بروز حادثه، وضعیت بسیار اسفناک و مصیبت‌بار خواهد بود.

هرچند اعمال استانداردها، پاسخگوی فقدان مهارت نبوده و باید اذعان نمود که علاوه بر کیفیت، چگونگی استفاده از مصالح ساختمانی نیز در مقاوم‌سازی ساختمان‌ها بسیار بااهمیت است.

در این ارتباط کارشناسان معتقدند که حدود ۳۰ درصد از مشکلات ساخت و ساز مربوط به مصالح نامرغوب و ۷۰ درصد از مشکلات به دلیل استفاده نادرست از مصالح ساختمانی است.

در حال حاضر بر اساس آمار و اطلاعات در اختیار، فقط تعداد 110 واحد تولیدی مصالح ساختمانی فعال در سطح استان دارای پروانه استاندارد هستند که فهرست این واحدها به سازمان‌های مسئول در سطح استان اعلام شده است. همچنین دستگاه‌های اجرایی متعددی از جمله شهرداری ها، نظام مهندسی ساختمان، راه و شهرسازی، صنعت، معدن و تجارت، استاندارد و ... در این زمینه نقش دارند و قانون‌مداری، مسئولیت‌پذیری و نظارت مستمر بر اقدامات و فعالیت‌ها و حتی نظارت بر تولید و جلوگیری از مصرف مصالح غیراستاندارد راهگشا خواهد بود.

به دنبال اجباری شدن بکارگیری مصالح استاندارد از سال‌های گذشته، اجازه توزیع مصالح غیراستاندارد به واحدهای تولیدی داده نمی‌شود، ضمن اینکه سازمان‌های دولتی و انبوه‌سازان به هیچ وجه حق استفاده از مصالح ساختمانی غیراستاندارد را نخواهند داشت و مهندسان ناظر، باید در روند ساخت، بر به‌کارگیری مصالح استاندارد نظارت کامل داشته باشند.

کیفیت مصالح مصرفی و چگونگی انتخاب و مصرف آنها نیز از با اهمیت‌ترین عوامل تعیین کننده در کیفیت ساخت‌وساز محسوب می‌شوند و همچنین رعایت اصول ایمنی در ساخت و ساز و نظارت بر آن از دیگر عوامل ساختمان‌سازی مطلوب به شمار می‌رود.

کردستان تا چه اندازه پتانسیل وقوع زلزله را دارد و در این زمینه در کشور چه رتبه‌ای داریم؟

از لحاظ لرزه‌خیزی، پهنه ایران زمین در بخش میانی کمربند کوهزائی و لرزه خیز آلپ –هیمالیاقرارداردکه یکی از لرزه‌ خیزترین مناطق جهان به شمار می‌رود و به طور کلی سه منطقه زلزله خیز در ایران وجود دارد که می‌توان به زاگرس، البرز و ایران مرکزی اشاره نمود .

استان کردستان یکی از مناطق لرزه‌خیز کشور واقع در منطقه زاگرس به شمار می‌رود و وجود گسل‌ها (24 گسل عمده فعال) و شکستگی‌های متعدد و نیز تحلیل‌ها و بررسی سوابق تاریخی و نیز بررسی زمین‌لرزه‌های دستگاهی ثبت شده در استان، نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از گستره استان در پهنه خطر نسبی زیاد و بسیار زیاد زلزله استقرار یافته است.

برای مدیریت پیش از بحران در زمینه زلزله چه اقداماتی انجام شده و چه برنامه‌ای برای آینده دارید؟

شاید بتوان اذعان داشت که بسیاری از خسارات و تلفات حوادث به دلیل عدم وجود برنامه‌های جامع مدیریت بحران محلی و  یا در صورت وجود چنین برنامه‌هایی، عدم بکارگیری این برنامه ها و عمل نکردن به آنها، بالاخص عدم آگاهی عمومی جامعه از اصول آمادگی در برابر بلایا و توجه نکردن به سازوکارهای پیشگیری بوده است.

به طور کلی در بحث علم روز مدیریت بحران، دو الگوی اصلی وجود دارد که شامل الگوی سنتی و الگوی جدید است. در الگوی سنتی که حادثه را به عنوان یک رویداد غیرمترقبه و غیرقابل پیش‌بینی و جدا از ساختار اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جامعه مورد نظر تلقی می‌شود و به همین دلیل برای پیشگیری از حادثه یا تبدیل حادثه به فاجعه کاری انجام نمی‌شود.

اما با توجه به عدم کارایی الگوی سنتی، الگوی جدیدی از مدیریت بحران در دنیا مورد استفاده قرار گرفته که بر اقدامات پیشگیرانه و مدیریت ریسک به عنوان جزیی از طرح جامع مدیریت بحران به منظور کاهش آسیب‌پذیری جامعه تأکید بیشتری دارد. 

ایمن‌سازی محیط زیست شهری و تأمین مسکن مناسب و با شرایط مطلوب برای مردم به عنوان هدفی والا و ارزشمند برای دولت تدبیر و امید از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و مدیریت بحران نیز در راستای این هدف والا، برنامه‌هایی را در دستور کار خود دارد و صاحب‌نظران و متخصصان مدیریت بحران بر کنترل و مدیریت علمی و عملی سوانح و حوادث تأکید دارند و بدیهی است حاصل این امر، گام نهادن در مسیر پیشگیری و کاهش اثرات سانحه می‌باشد.

شناخت وضع موجود استان و شناخت مخاطرات و پهنه‌بندی گستره استان بر اساس لرزه‌خیزی و انجام سایر مطالعات پژوهشی به عنوان راهکاری زیربنایی و اساسی جهت برنامه‌ریزی اصولی و صحیح یکی از مواردی است که در برنامه‌ریزی و مدیریت علمی در دستور کار مدیریت بحران استان قرار گرفته است که در این خصوص می‌توان به طرح جامع خطرپذیری استان و نیز مطالعات ریزپهنه‌بندی ژئوتکنیک لرزه‌ای استان اشاره نمود که فاز اول مطالعات ریزپهنه‌بندی انجام گرفته و اجرای فاز دوم آن در دستور کار قرار دارد.

همچنین یکی دیگر از اقدامات، استقرار زیرساخت‌های کنترل و پایش استان مشتمل بر ایستگاه‌های لرزه‌نگار و ایستگاه‌های شتاب‌نگار در استان جهت ارزیابی وضعیت لرزه‌ای استان به صورت مستمر و دقیق و ثبت اطلاعات و آمار مربوطه است و در این راستا، برش استانی برنامه ششم توسعه در حوزه مدیریت بحران تهیه و تدوین شد و در اختیار مسئولان ذیربط به منظور پیگیری تامین امکانات مورد نیاز قرار گرفته است و امیدوار هستیم با تحقق برنامه‌های یاد شده بتوانیم اقدام شایسته و بایسته ای در راستای مدیریت بحران در استان به انجام برسانیم.