قدس آنلاین- گروه استانها- طیبه قاسمی؛ سرزمین خوزستان را علاوه بر نفت و نخل می توان با ماهی های رنگارنگ توصیف کرد، خوزستان پر است از ماهی های خوش خوراکی که هم قوت غالب مردم این سرزمین است و هم سرمایه درآمدی آنها، اینجا در بازارها زن ها هم ماهی می فروشند برای کسب لقمه نانی، اما میان تمام ماهی های متنوع خوزستان ماهی های شادگان و تالاب جهانی اش اسم و رسم دیگری دارد تا جاییکه که مسافران هم به خوبی آوازه این ماهی های خوشمزه و به تازگی مظلوم را شنیده اند. متاسفانه چند سالی می شود رقیبی نامراد به حریم این ماهی ها وارد شده است که هم چشم به ماهی ها و هم چشم به زیستگاه آنان دارد که اگر متولیان دیر بجنبند، بلایی که درختان اجنبی بر سر فضای سبز آوردند، از ماهی اجنبی بر سر «بنی ها» می آید.

تیلاپیا مهاجم و گوشتخوار است

سرپرست فرمانداری اهواز و مدیر کل شیلات خوزستان با بیان اینکه ماهی تیلاپیا به فراوانی در تالاب شادگان وجود دارد، به خبرنگار قدس آنلاین می‌گوید: حضور وظهور این ماهی در تالاب شادگان یک معضل بزرگ است، گونه ای از این ماهی که در این تالاب دیده شده است به نام زیلی خوانده می شود که حتی ارزش پرورش به صورت آبزی پروری را هم ندارد.

خون میرزایی عنوان می‌کند: وجود تیلاپیا تقریباً مهار ناپذیر است، حتی عملاً از کنترل محیط زیست نیز خارج شده است، محیط زیست در حال بررسی راه کارهایی برای مهار آن است اما هنوز مشخص نیست مطالعات آنها به کجا رسیده است.

او تصریح می کند: تیلاپیای زیلی سرعت زاد و ولد بسیار زیاد و مقاومت بالایی نسبت به تغییرات شوری و کمبود اکسیژن آب دارد، همه چیز را تحمل می کند تیلاپیا مهاجم و گوشتخوار است بنابراین مبارزه با آن بسیار دشوار و به راحتی امکان پذیر نیست.

خون میرزایی منشاء ورود این ماهی به تالاب‌ها را نامشخص می‌داند و به خبرنگار قدس آنلاین می‌گوید این ماهی علاوه بر تالاب شادگان در تالاب هورالعظیم نیز دیده شده است.
او در رابطه با سلامت ماهی تیلاپیا از نظر تغذیه ای می افزاید: خوردن این ماهی بدون ایراد است، اما ارزش غذایی بالایی هم  ندارد.   

میزان تیلا پیا غالب است

یکی از ماهی گیران بومی شادگان درباره غالب شدن ماهی تیلاپیا در تالاب شادگان  و میزان صید آن می گوید: در هر ده کیلو ماهی شش کیلو تیلاپیا وجود دارد که بستگی به جای تالاب هم دارد چون در بعضی جاها کمتر است.

محی فروغیان درباره شکل آسیب آن در تالاب عنوان می کند: درباره آسیب این نوع ماهی باید تحقیقات کار شناسی انجام شود و ما به چشم خود چیزی از آسیب های آن ندیده ایم.

او بیان می کند: ماهی های محلی خیلی خوشمزه و طعم متفاوتی دارد و این احتمال هست که از نظر ویتامین و پروتئین هم از این ماهی ها مفیدتر باشد.

ابو مسعود درباره تفاوت قیمت ماهی ها در بازار هم اضافه می کند: قیمت ماهی های محلی بیشتر است اما اندازه و سایز ماهی ها هم متفاوت است و به عنوان بستگی دارد، ماهی تیلا پیا با وجود ارزان  بودن مشتری کمی دارد.

او تصریح می کند: متاسفانه بدلیل بی آبی تالاب  و ورود زهاب نیشکر به تالاب صید خیلی کم شده و این موضوع بر درآمد خانواده تاثیر دارد و ما مجبورسم به کاربنایی رو بیاوریم.
فروغیان اظهار می کند: تالاب خشک شده وفقط مقدار کمی از مساحت آن آب دارد که شکر است چون زهاب نیشکر است و ماهی ها نمی توانند درآن زندگی کنند.

در همین ارتباط رییس اداره محیط زیست شهرستان شادگان در گفتگو با خبرنگار قدس آنلاین با اعلام اینکه ماهی تیلاپیا خیلی وقت است که به تالاب شادگان ورود پیدا کرده است می گوید: اینکه چطور و از چه طریقی وارد شده است منشا آن مشخص نیست، منتها از وقتی که تکثیرش بسیار زیاد شده و در سفره صید ماهی گیران بیشترین نوع ماهی همین است متوجه این موضوع شدیم.

گونه های بومی در خطرهستند

سید محمد حسین فقیه با بیان اینکه دو گونه متفاوت از این ماهی در ایران مشاهده شده است، اظهار می کند: یکی از این گونه ها زیلی و دیگری آبی است، که نوع زیلی در تالاب شادگان مشاهده شده و متاسفانه در بخش های شمالی گزارش‌های بودن آن به ما رسیده است.

او ادامه می دهد: کار پژوهش بروی تیلاپیلا را در استان و تالاب شادگان انجام دادیم، از حیث پراکنش و گستردگی نیز مطالعات انجام و مشخص شد که فقط تالاب شادگان درگیر این قضیه نیست بلکه کل آب های استان از جمله برخی تالاب‌ها در آن تیلاپیا مشاهده شده است.

فقیه تصریح می کند: از نظر شیلات ماهی تیلاپیا مقرون به صرفه است و از لحاظ خوراکی می‌توان آن را به فروش رساند، جایگاه اقتصادی خوبی می تواند داشته باشد اما چون غیربومی است، می‌تواند باعث از بین رفتن گونه‌های بومی در تالاب ها و آبهای محلی شود. این به خاطر برهم زدن تنوع زیستی آبزیان در آبهای داخلی نیز است.  

او با اشاره به این که در مجموع وجود این گونه مضر است می افزاید: ما مخالف نگهداری آن در تالاب هستیم بنابراین سعی کرده ایم روشهای پیشگیری برای تکثیر این گونه به کار بریم اما این موضوع خیلی سخت است و نیاز به مطالعه تکمیل تر و یافتن روش های کاربردی تری دارد.

او ادامه می دهد: اگر چه کار پژوهشی توسط دانشگاه انجام می‌شود و ما سعی در جلوگیری از توزیع  آن در آبهای داخلی و روش های کنترل آن هستیم.

فقیه می گوید: برای جلوگیری از پراکنش و تکثیر بی حد و اندازه این ماهی به صیادان اعلام کرده‌ایم تا می‌توانید این نوع ماهی را صید کنید، برای صید آن هیچ گونه مجوزی لازم نیست در صورتی که برای گونه های بومی حتماً بایستی مجوز گرفته شود چون تعداد آنها محدود است.  

صید بی حساب و کتاب داروی موقت

او تاکید می کند: متاسفانه به رغم تلاش ها به دلیل اینکه ماهی تیلاپیلا  قدرت تکثیر زیادی دارد و انطباق پذیری آن با شرایط آب و هوایی بالاست کنترل کردنش سخت است، این گونه ماهی خود را با تمام مناطق آبی وفق می دهد.

فقیه با اعلام اینکه بیش از ۴-۵ سال است گزارش وجود تیلاپیا در تالاب شادگان داده شده بیان می کند: از سال ۸۹ گزارش داده شد که تیلاپیا صید می شود، همان موقع طبق گزارشات مردمی اطلاعات را به مرکز فرستادیم، با پی بردن به صحت آن شروع به مطالعه کردیم تا به آن موقع خبری مبنی بر وارد شدن گونه جدید به تالاب را نداشتیم و تمام گونه های رها شده در تالاب بومی بودند.

مرگ ماهی های بومی

او تیلاپیا را به عنوان غیر بومی مهاجم و جایگزین گونه بومی و آبزیان تالاب خطرناک می داند و می گوید: در خشکسالی هایی که اتفاق افتاد و آب تالاب نیز خشک شد وضعیت تراکنش این ماهی نیز کنترل شد، تالاب در یک بازه زمانی کوتاه آب نداشت و جز ۱۵-۲۰هزار هکتار که وضعیت خوب آبی داشت بقیه مناطق تالاب خشک شده و آبزیان نیز از بین رفته بودند.

فقیه با ابراز تاسف از اینکه اقدام علمی که بتوان جلوی این اتفاقات گرفته شود انجام نشده است، اضافه می کند: زمانی قرار بود از لحاظ ژنتیکی یک تغییر ژن در گونه های تیلاپیا قرار دهند و آنها را در رودها رها کنند، ژنی که باعث عقیم شدن تیلاپیا بود اما این کار با توجه به وسعت زیاد تالاب شادگان بسیار سخت و حتی می‌توان گفت غیر ممکن است.

او می گوید: وجود تیلاپیا در تالاب خیلی وقت پیش اتفاق افتاده و فقط هم شادگان را درگیر نکرده است، در رودخانه های زیادی مثل رود کارون هم مشاهده شده است، حتی رودخانه کرخه و برخی از تالاب های کوچک استان نیز دیده شده اند، اما اینکه چطور خود را به رودخانه ها و تالابها رسانده‌اند مشخص نیست و کسی به طور رسمی اعلام نکرده که این ماهی‌ها را به تالاب انداخته است.

رئیس سازمان محیط زیست شادگان با عنوان اینکه بیشترین صید ماهی گیران تیلاپیلا است خاطر نشان می کند: احتمال می‌دهیم حوضچه های پرورش ماهی این نوع ماهی را در حوضچه های خود پرورش داده رها کرده اند و حالا این ماهی ها به رودهای ورود پیدا کرده اند، صیادان اعلام کرده اند که در تورهای ماهیگیری بیشترین میزان صید آنها ماهی تیلاپیا است.

بنی؛ زیر سایه تیلاپیا

فقیه درباره شاخصه ماهی های بومی در تالاب شادگان عنوان می کند: مهمترین گونه این ماهی «بنی» است که فروش خوبی در بازار دارد و محیط زیست هم برای بحث تحقیقاتی و هم به عنوان تعیین وضعیت آب شادگان از لحاظ کیفیت و وضعیت، از آبزیان به خصوص بنی استفاده می کند.

او می افزاید: البته این ماهی برتری خاصی نسبت به تیلاپیا از لحاظ زیستی ندارد بلکه از لحاظ خوش خوراکی و از لحاظ زیستگاهی اهمیت آن بالاست چرا که به لحاظ بومی بودن خود را با شرایط محیطی منطقه منطبق می‌کند، چرخه ی زیستی تالاب به آن وابسته است اگر یک گونه دیگر وارد این چرخه شود آن را به هم می‌ریزد هرچند سرعت، رشد و تکثیر و انتقال انطباق پذیری تیلاپیا نسبت به این ماهی برتری دارد.

محمد فقیه در پاسخ به اینکه آیا از نظر سلامت ماهی های تیلاپیا مشکلی دارند اظهار می‌کند: از لحاظ علمی ثابت نشده است که اینگونه مضراتی دارد یا نه. اما اگر چنین بود هرگز اجازه صید به آن داده نمی‌شد.

تالاب مرداب می شود

پیش از این نیز نماینده مردم شادگان در مجلس شورای اسلامی در همایش روز ملی شادگان گفته بود؛ یک ماهی خطرناک مهاجم از آمازون به اسم تیلاپیا آمده که تالاب را به مرداب تبدیل می کند و با وجود تذکرات بسیار به مسئولان باز هم گزارش های غلط می دهند.

رییس محیط زیست شهرستان ایذه در پاسخ به سوال خبرنگار قدس آنلاین درباره وجود گونه ماهی تیلاپیا در تالاب های استان خوزستان عنوان می کند: ماهی تیلاپیای زیلی به سرعت خود را با شرایط وفق داده و زود غالب می‌شوند ما در خوزستان هیچ مجوزی جهت پرورش آن صادر نکرده‌ایم.

سلطانی با اعلام اینکه احتمالا بعضی از استان‌ها این مجوز را داده‌اند بیان می کند: این کار در خوزستان انجام نشده و ما اجازه تکثیر و پرورش آن را نمی دهیم و خبر صدور مجوز تکثیر و پرورش تیلاپیا زیلی توسط اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان و یا واحدهای تابعه شایعه است.

نیشکر در ردیف متهمان

او ادامه می دهد:  به دلیل اینکه تالاب ها خصوصاً تالاب شادگان از چند منبع تغذیه می شوند، که از این مسیرهای تغذیه می توان پسابهای نیشکر و رودخانه جراحی را نام برد، احتمال می رود همراه همین پسابها و آن هم به صورت محدود وارد تالاب شده باشد، اما اینطور نیست که بچه ماهی تیلاپیا را عمدا وارد آب کنند. این گونه ماهی همراه پساب استخرهای پرورش ماهی هم وارد تالابها و رودخانه ها می شوند.

سلطانی با بیان اینکه در استان در اغلب سالها با آغاز فصل رهاسازی بچه ماهی ها اقدام به تخلیه ماهی های بومی در تالاب شادگان می کنند می گوید: با توجه به اهمیت احیاء مجدد ذخایر ماهیان تالابی تالاب بین المللی شادگان، اشتغال و بهبود معیشتی ساکنان روستاهای اطراف تالاب و روستای گردشگری اداره کل شیلات بنی و کپور را رهاسازی می کند. ماهی  بنی در تالاب شادگان و هورالعظیم از عمده‌ترین ماهیان است.

تغییر رژیم آبی تالاب

 او می افزاید: همین پساب نیشکر که وارد تالاب شادگان شده کلاً رژیم آبی آن را عوض کرده است، بعضی گونه های ماهیهای بومی متاسفانه از بین می‌رود زیرا پسماندهایی که وارد آن می شود دارای مواد شیمیایی است، از سوی دیگر پساب مزارع نیشکر دارای شوری بالا بوده که این امر کلاً باعث شده شوری آب تالاب بالا رود.

سلطانی با اشاره به اینکه تالاب شادگان بین المللی و جزء مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست(پناهگاه حیات وحش) است، تصریح می کند: آلایندها و موادی که وارد تالاب می شود، بعضی از گونه های جانوری را نیز از بین می‌برند. سازمان حفاظت محیط با توجه به رسالت سازمانی خود با دستگاهها و یا اشخاصی که در زمینه تالاب اقدام به تخلفات زیست محیطی می کنند بخوردهای قانونی را  انجام می دهد، هرگونه اتفاقی در آن بیافتد مسئولیتش با سازمان است و چنانچه تخلفی صورت گیرد بدیهی است آن را پیگیری می کند.

تخریب گر جان سخت

او تاکید می کند: تیلاپیا گونه ای ماهی مهاجم، مقاوم، همه چیز خوار  و تخریب گر است، اگر وارد آب شود حیات تمام ماهیان  و موجودات زنده را تحت تاثیر قرار می دهد و همچنین این گونه بعضی گیاهان آن را نیز از بین می‌برد ما حتی اجازه نمی‌دهیم ماهی در یک شرایط ایزوله هم پرورش و تکثیر پیدا کند، هرچند امکان دارد با پساب ها بچه ماهی نیز وارد رودخانه‌ها شود و چون به شدت خود را تکثیر می کند غالب شود، بنابراین ما هرگز اجازه این کار را نمی دهیم.