قدس آنلاین- بسیاری از ما مردمان عصر «غیبت» به دلیل باور نداشتن راستین به حضور حجت خدا در زندگی‌مان، ناخواسته خودمان را از برخی برکات وجودی ایشان محروم می کنیم اگرچه بیشتر برکات وجودی امام زمان(عج) در زندگی ما جاری است. درباره جریان فیض از ناحیه حضرت موعود(عج) نسبت به شیعیان و حتی عموم مردم در دوره غیبت آن حضرت، با دکتر ابراهیم شفیعی سروستانی، استادیار دانشگاه قرآن و حدیث و پژوهشگر مباحث مهدویت گفت و گو کرده‌ایم.

* آقای دکتر! از کجا می‏توان فهمید که امام زمان(ع) از ما چه می‏خواهد و چه کاری را می‏پسندد؟ به عبارتی، مهمترین توصیه‌های خود حضرت به «منتظرانشان» چیست و از آن‌ها چه توقعاتی دارند؟

** در پاسخ به این پرسش باید دو نکته را یادآور می‌شوم: اول؛ امام زمان(ع) ادامه‏دهنده راه پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) هستند. به اعتقاد ما، همه امامان معصوم، مفسران کتاب خدا و بیان‏کنندگان سنّت رسول خدا(ص) هستند. رضایت و خشنودی امام زمان(ع) نیز در چیزی نیست جز آنچه در کتاب خدا آمده یا در سخنان رسول خدا(ص) و دیگر امامان معصوم، به آن اشاره شده است. به بیان دیگر، اگر کسی به همه تکالیف و وظایفی که در قرآن و روایات معصومین(ع) به آن‌ها امر شده است، عمل کند و از همه محرمات و گناهانی که در این دو منبع الهی از آن‌ها نهی شده است، دوری جوید، خواهد توانست رضایت امام عصر(عج) را چنان‏که باید و شاید، به دست آورد. بنابراین، هیچ لزومی ندارد که ما حتماً از زبان خود امام زمان(عج) بشنویم که ایشان از چه رفتار و گفتاری، خشنود و از چه رفتار و گفتاری، ناخشنود می‏شود. چنان‏که پیش از این گفته شد، با مراجعه به دعایی مانند «دعای مکارم الاخلاق» که از امام سجاد(ع) نقل شده است، می‏توانیم پی ببریم که امام زمان(ع) از ما چه می‏خواهد و چه کاری را می‏پسندد.

اما نکته دوم این که امام زمان(عج) خود نیز به عوامل خرسندی و ناخرسندی خود اشاره کرده‌اند. در احادیث، زیارت‏ها و دعاهایی که در طول دوران غیبت صغری و پس از آن، به صورت توقیع یا به صورت‏های دیگر از امام مهدی(ع) برای ما به یادگار مانده است، به صراحت تمام، آنچه موجب خرسندی یا ناخرسندی آن حضرت می‏شود، بیان و چگونه عمل کردن، چگونه سخن گفتن و چگونه اندیشیدن به ما آموخته شده است. ازاین‏رو، با مراجعه به مجموعه ارزشمند یادگارهای آن حضرت و تأمل و تدبّر در آن‌ها می‏توان به راحتی هدایت را از گمراهی و صراط مستقیم را از راه کج بازشناخت.

باید تأکید کنم که مجموعه سخنان و رهنمودهای امام عصر(عج) را برخی نویسندگان، جمع‏آوری و در قالب کتاب منتشر کرده‏اند.

* دعای معروفی در مفاتیح الجنان داریم که از زبان حضرت ولی عصر(عج) و با جمله «أَللّهُمَ‏ارْزُقنا تُوفیقَ الطّاعَةِ...» آغاز می‌شود. این یکی از نمونه رهنمودهای ایشان است که شما هم اشاره کردید. درباره این دعا توضیح بفرمایید.

** بله؛ این دعای شریف و پرمعنی، در اوایل مفاتیح‏الجنان و از قول کفعمی آمده است. در این دعای کوتاه و مختصر، امام مهدی(ع) هر آنچه را شایسته است خود را بدان‏ها آراسته یا از آن‌ها پیراسته سازیم، در قالب درخواست از خدا بیان کرده و به صورت غیرمستقیم به ما فهمانده است که به عنوان حجت خدا، چه انتظاری از ما دارد و چگونه شیعه‏ای را برای خود می‏پسندد.

در بخش‏هایی از این دعا می‏خوانیم:

أَللّهُمَّ ارْزُقْنا تَوفیقَ الطاعَةِ وَ بُعْدَ الْمَعْصِیَةِ وَ صِدْقَ النیَّةِ وَ عِرْفانَ الْحُرمَةِ وَ أَکْرِمْنا بِالْهُدی والإِسْتِقامَةِ وَ سَدِّدْ أَلْسِنَتَنا بِالصَّوابِ وَ الحِکْمَةِ وَ املَأ قُلُوبَنا بِالْعِلمِ وَالْمَعْرِفَةِ وَ طَهِّر بُطُونَنا عَنِ الْحَرامِ وَ الشُّبْهَةِ وَ اکفُفْ أَیْدِیَنا عَنِ الظُّلْمِ وَ السِّرقَةِ واغْضُضْ أَبْصارَنا عَنِ الفُجُورِ وَ الْخِیانَةِ وَاسْدُد أَسْماعَنا عَنِ اللَّغوِ وَالْغِیْبَةِ...

بار خدایا! توفیق فرمان‏برداری، دوری از گناهان، درستی و پاکی نیت و شناخت حرام‏ها را روزی ما فرمای. ما را به راهنمایی و پایداری گرامی دار و زبان ما را در درست‏گویی و گفتار حکیمانه استوار ساز. دل ما را از دانش و معرفت سرشار کن و درون ما را از حرام و مال شبهه‏ناک پاکیزه گردان و دست ما را از ستمگری و دزدی بازدار و چشم ما را از فجور و خیانت بپوشان و گوش ما را از شنیدن سخن بیهوده و غیبت بر بند.

در ادامه این دعا، امام عصر(عج)، ویژگی‏هایی را که شایسته عالمان، دانش‏پژوهان، پیران، جوانان، زنان، توانگران، تنگدستان، جنگجویان، حکمرانان و دیگر قشرهای اجتماعی است، برمی‏شمارد و از خداوند می‏خواهد به هر یک از این گروه‏های اجتماعی، ویژگی‏هایی را که شایسته آن‌هاست، عطا فرماید.

* جناب شفیعی؛ آیا ما مردم عادی هم می‌توانیم گرمای حضور حضرت حجت(عج) را همانطور که گفته شده مانند «خورشید پشت ابر» حس کنیم؟

** در پاسخ این پرسش شما چند نکته را یادآور می‏شوم؛ نخست اینکه بسیاری از اموری که در روایات از آن‌ها به عنوان فواید و آثار وجودی حجت‏های الهی و پیشوایان معصوم یاد شده است، در زمان غیبت نیز استمرار دارند و غیبت ظاهری امام هیچ تأثیری در آن‌ها ندارد. به بیان دیگر، اگرچه مردم در زمان غیبت به ظاهر از وجود امام، محروم می‏شوند ولی آثار و برکات متعدد وجود امام که در روایات به آن‌ها اشاره شده - و من نیز در کتاب «معرفت امام زمان و تکلیف منتظران» به تفصیل درباره آن‌ها سخن گفته‌ام- همچنان شامل حال جهان و جهانیان می‏شود و مردم پیوسته از آثار مادی و معنوی وجود امام بهره‏مند می‏شوند. چنان‏که مردم در زمانی که خورشید در پشت ابر است و در ظاهر دیده نمی‏شود، از برکات بی‏شمار خورشید برخوردار می‏شوند. این موضوعی است که در روایات متعددی بر آن تصریح شده است که از آن جمله می‏توان به موارد زیر اشاره کرد:

پیامبر گرامی اسلام(ص) در پاسخ این پرسش جابر بن عبدالله انصاری که «آیا شیعیان آخرین امام، در زمان غیبتش از او بهره‏مند می‏شوند؟ » می‏فرماید: «إی وَالَّذِی بَعَثَنِی بِالنُّبُوَّةِ إِنَّهُمْ لَیَسْتَضِیئُونَ بِنُورِهِ وَ یَنْتَفِعُونَ بِوِلایَتِهِ فِی غَیْبَتِهِ کَانْتِفاعِ النّاسِ بِالشَّمْسِ وَ إِنْ تَجَلَّلَها سَحابٌ».

آری، سوگند به پروردگاری که مرا به پیامبری برانگیخت، مردم در زمان غیبت او از نورش روشنایی می‏گیرند و از ولایتش بهره‏مند می‏شوند، چنان‏که از خورشید در زمانی که ابرها آن را پوشیده‏اند، استفاده می‏کنند.

امام صادق(ع) نیز در روایتی، در پاسخ این پرسش راوی که «مردم چگونه از حجتی که غایب و پنهان [از دیده‏ها] ست بهره‏مند می‏شوند؟ » می‏فرماید:

«کَما یَنْتَفِعُونَ بِالشَّمْسِ إِذا سَتَرَها السَّحاب».

آن‏چنان که از خورشید در زمانی که ابرها آن را پوشانده‏اند استفاده می‏کنند.

همچنین در توقیع شریفی که از ناحیه مقدسه خطاب به «اسحاق بن یعقوب» صادر شده است، چنین می‏خوانیم:

وَ أَمّا وَجْهُ الانْتِفاعِ بِی فِی غَیْبَتِی فَکَالانْتِفاعِ بِالشَّمْسِ إِذا غَیَّبَتْها عَنِ الْأَبْصارِ السَّحابُ.

اما چگونگی بهره‏مند شدن از من در [زمان] غیبتم بسان بهره‏مند شدن از خورشید است هنگامی که ابرها آن را از دیدگان پنهان داشته‏اند.

* برخی تصور می‌کنند مردم در زمان غیبت امام معصوم(ع) از برخی ویژگی‌های ایشان محروم یا در مواردی به حال خود رها می‌شوند. چنین نظری تا چه حد درست است؟

** با نگاهی اجمالی به ویژگی‏های دوازده‏گانه امامان معصوم که شیخ صدوق اعتقاد به آن‌ها را از لوازم معرفت امام برشمرده است، درمی‏یابیم که غیبت امام در بسیاری از آن‌ها تأثیری ندارد و این ویژگی‏ها در هر حال برای آن‌ها ثابت است. به بیان دیگر امامان معصوم(ع) در حال غیبت و حضور، والیان امر، گواهان بر مردم، راهنمایان به سوی خدا، جایگاه‏های علم الهی، پایه‏های توحید، صاحبان معجزه‏ها و نشانه‏ها، مایه‏های ثبات و پایداری جهان، وسیله‏های نجات و رستگاری امت و سرسپردگان امر الهی هستند و مردم از همه این ویژگی‏های آن‌ها بهره‏مند می‏شوند.

اگرچه مردم در زمان غیبت، از بسیاری از فواید و آثار وجودی حجت‏های الهی مانند بیان حلال وحرام الهی، تبیین و تفسیر کتاب آسمانی، برپاداشتن حدود الهی، اجرای احکام خدا و... محروم می‏شوند، ولی این بدان معنا نیست که مردم در زمان غیبت به حال خود واگذاشته شده و در وادی نادانی و گمراهی رها شده‏اند. مطالعه تاریخ غیبت امام دوازدهم نشان می‏دهد که اجداد طاهرین آن امام سال‏ها پیش از آغاز غیبت، مردم را برای این دوران آماده کرده با معرفی فقها به عنوان نایبان عام امامان معصوم، تکلیف آن‌ها را در زمان غیبت روشن ساخته‏اند.

بنابراین درست است که برخی از آثار و فواید وجودی حجت خدا، مانند ولایت سیاسی و اداره امور جامعه، ولایتِ تشریع و تبیین حکم الله واقعی، بیان معنای دقیق آیات کتاب خدا و تفسیر و تأویل آن‌ها و... به حضور عینی و ملموس او در جامعه بستگی دارد، ولی باید توجه داشت که سبب محرومیت جوامع انسانی از آثار و فواید یادشده، خود مردم بوده‏اند و اگر آن‌ها در پی بهره‏مند شدن از این آثار و فواید هستند، باید تلاش کنند که موانع غیبت برطرف و در ظهور آخرین حجت خدا تعجیل شود.