قدس آنلاین- تاریخ، چندین مناظره مهم امام رضا(ع) با سران ادیان گوناگون مانند جاثلیق (عالم بزرگ مسیحی) و رأس الجالوت (پیشوای بزرگ یهودیان) و رؤسای صائبین و هربذ اکبر (پیشوای بزرگ زرتشتیان) و نسطاس رومی (عالم بزرگ نصرانی) را ثبت کرده است.

اگرچه مأمون از برپایی مناظرات بین امام رضا(ع) و سران مکاتب به دنبال اهداف شخصی خود بود، اما امام با استفاده از فرصت پیش آمده در راستای ترویج و گسترش آیین توحیدی اسلام و مکتب تشیع حرکت کردند و حقانیت اسلام و آموزه‌های نبوی را به اثبات رساندند.

نگاهی به سیره و روش آن حضرت هنگام مناظرات نشان می‌دهد، ایشان در پی برتری جویی نبوده، بلکه تلاش می‌کردند با استفاده از عنصر عقل و منطق، به اثبات حقانیت باورهای اسلامی بپردازند. احترام به اعتقادات دیگران و استدلال براساس آنچه مورد قبول مناظره کننده بود، رعایت ادب در گفتار و رفتار در طول مناظرات، صبر و بردباری از دیگر ویژگی‌های حضرت در هنگام مناظرات بود. این روش امام، ضمن آنکه می‌تواند برای هر پیرو آن امام معصوم درس آموز باشد، برگرفته از آموزه‌های قرآنی است. قرآن در مورد آداب مناظره و گفت‌وگو چند توصیه دارد، از جمله اینکه می‌گوید:

-گفت‌وگو و مناظره باید «بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ» (نحل، ۱۲۵) باشد: حق، عدالت، درستی، امانت، راستی و صدق بر آن حکومت کند و از هرگونه توهین، تحقیر، خلافگویی و استکبار خالی باشد و خلاصه تمام جنبه‌های انسانی آن حفظ شود.

- «قَوْلًا لَیِّنًا»؛ باید با نرمی سخن گفت، تا اینکه مردم و طرف مقابل جذب شوند. (طه، ۴۴)

- گفت‌وگو نباید به نزاع و کشمکش تبدیل شود؛ زیرا سببِ از میان رفتن قدرت و هیبت انسان می شود «ولاتنازعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم». (انفال، ۴۶)

بی شک، عمل به همین سه توصیه و توجه به روش حضرت رضا(ع) در برابر افکار و عقاید خلاف نظریاتمان می‌تواند فضای سالم فکری و عقیدتی را ایجاد کند و سره را از ناسره برای قضاوت کنندگان روشن سازد.

متأسفانه جامعه امروزی ما از خلأ عمل به این توصیه‌های قرآنی و آموزه‌های عملی معصومین (ع) رنج می‌برد. نه تنها در مراودات سیاسی و اجتماعی که حتی گفت‌وگوهای دونفره مان پای استدلال و منطق لنگ می‌زند و با چنگ انداختن بر طرف مقابل چه بسا تا مرز تکفیر یکدیگر پیش رویم.

عادت کرده‌ایم با ورود به جناح بندی‌های سیاسی، بی آنکه حرف طرف مقابل را بشنویم، او را نفی کنیم و حتی اقدام‌های خیرخواهانه او را با برچسب‌های نادرست نادیده بگیریم. عادت کرده‌ایم برای به کرسی نشاندن حرفمان، در اموری سطح پایین همچون تصادفات جزئی یا جای پارک برسر یکدیگر فریاد بکشیم و حتی تا مرز قتل نفس پیش برویم! عادت کرده‌ایم، به محض مشاهده یک عقیده مخالف، طرف مقابل را از اسلام خارج بدانیم، عادت کرده‌ایم بی آنکه از عقاید و دیدگاه‌های افراد شناختی داشته باشیم، به صرف شنیده ها، اجازه صحبت و اظهار نظر به طرف ندهیم؛ بسیاری از ما مسلمانان حاضر به شنیدن عقاید و برقراری گفتمانی براساس آموزه‌های وحیانی چه در بین خود و چه در بین دیگر ادیان نیستیم.

امامان معصوم(ع) چراغ‌های هدایتند و قول و فعل آن‌ها باید سرمشق همه امور ما باشد، زیرا رسیدن به مراتب قدسی و رحمانی از طریق گام برداشتن در این وادی میسر می‌شود. پس بسیار نیکوست تا قول و فعل این امامان و بویژه امام الرئوف حضرت علی بن موسی الرضا(ع) که مصداق عملی آن در مناظرات حضرت دیده می‌شود را سرلوحه کارمان قرار دهیم و با شنیدن دیدگاه‌های مخالفان، عقاید خود را با استدلال و منطقی قوی ارائه دهیم که اگر چنین شد و راه و روش رضوی را در امور پیش گرفتیم، آنگاه در عمل و گفتار، مسئله آزادی عقیده وآزادی اندیشه مورد نظر اسلام را عملی ساخته‌ایم و جامعه را به سمت جامعه الهی هدایت کرده‌ایم.