جامعه/مریم احمدی شیروان: صدای دلنواز ربنای قبل اذان، همه شهر را با شوری معنوی به تلاطم می‌اندازد تا هر کسی هر جای شهر که هست، لحظه اذان، خودش را برساند به خانه، به سفره افطار؛ به آنجا که تمام خانواده دور هم جمع می‌شوند. چقدر گرم است خانه‌ای که تمام اعضایش دلشان به بودن کنار هم گرم است. بی‌چشم انتظاری، بی‌دلهره، بی‌انتظاری تلخ... چه کسی می داند در دل دخترکی که ماه‌هاست حسرت شنیدن صدای کلیدهایِ پشت درِ پدر به دلش مانده، چه می‌گذرد؟ چه کسی درک می کند آشوب دل زنی تنها را که با تمام جان خسته‌اش چنگ می‌زند به زندگی از هم گسیخته؟ فکرش تجمعی از بدهکاری‌ به طلبکارها، اجاره‌ها و قبض‌های مانده و خورد و خوراک بچه‌هاست. چه کسی حامی دختر دم بختی است که دغدغه خرج و مخارج مختصر جهیزیه‌ای، روحش را مچاله می‌کند؟ جوان تازه به خدمت رفته‌ چطور دلش از فرسنگ‌ها دورتر بی‌قرار خانواده تنهایش نباشد؟ کسی که خودش را بعد از آن اشتباه تلخ پدر، حامی خانواده می‌دانست و حالا نمی‌تواند باشد که حامی مادر و خواهرش باشد.

امروز روز حمایت از آن هاست. روز حمایت از تمامی خانواده‌های زندانیان، روز نسیم مهر...

توانمند سازی خانواده‌های زندانیان محتاج توجه است

مهران منتظر، مدیرعامل یکی از مراکزی است که برای خانواده‌های زندانیان به صورت شبانه‌روزی تلاش می‌کند. انجمن حمایت از خانواده زندانیان مرکز، پناهی است برای خانواده‌هایی که سرپرست خود را به هر دلیلی از دست داده‌اند. او از اقدام‌های این نهاد برای کمک به خانواده زندانیان می‌گوید: حوزه مددکاری در محل ملاقات زندانی با خانواده در تمامی زندان‌ها فعال است. در آنجا زندانیان نیازمند را شناسایی کرده و تشکیل پرونده صورت می‌گیرد. بعد نماینده‌ای از انجمن به همراه خیرین به محل سکونت خانواده‌ها رفته و وضعیت آن‌ها از نزدیک برای تعیین میزان آسیب‌پذیری و نیازمندی‌های مادی و معنوی و فرهنگی رصد می‌شود. موارد در کمیسیون مددکاری مطرح و میزان کمک و پرداخت مستمری، کمک هزینه اجاره مسکن و سایر اقدام‌های اورژانسی یا غیراورژانسی تعیین می‌شود. همین طور فرزندان آن‌ها نیز تحت پوشش کمک‌های آموزشی قرار می‌گیرند. این کمک‌ها تأمین داروی بیماران این خانواده‌ها یا تهیه شیرخشک فرزندان را نیز شامل می‌شود.

منتظر در ادامه می‌گوید: حدود ۶۰درصد از زندانیان کشور متأهل و حداقل دارای یک فرزند هستند. فرد زندانی مجرم بوده و باید دوران محکومیتش را طی کند، اما خانواده‌شان تقصیری ندارند و نباید فشار مضاعفی بر آن‌ها وارد شود. به همین منظور ۲۱۰ انجمن در کنار سایر نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد در کشور فعال هستند تا فریادرسی برای این خانواده‌ها باشند. بخصوص اینکه پس از زندانی شدن سرپرست انسجام خانوادگی از بین رفته و طبق آخرین آمار ۲۰درصد این خانواده‌ها از هم پاشیده می‌شود.

او به نقش اثرگذار زن در این خانواده نیز اشاره و اضافه می‌کند: در این خانواده‌ها مادر، سرپرست خانواده محسوب می‌شود و باید نیازهای مادی و معنوی خانواده را تأمین کند. اگر خود دارای کمبودهایی باشد، قطعاً نمی‌تواند بخوبی نقشش را اجرا کند. لازم است که نهادهای متولی در راستای ارائه خدمات اجتماعی به خانواده زندانیان فعالیت‌هایشان را با جدیت بیشتری دنبال کنند.

مدیرعامل انجمن حمایت از خانواده زندانیان مرکز از لزوم توانمندسازی این خانواده‌ها نیز حرف‌هایی دارد. او می‌گوید: ایجاد اشتغال برای خانواده زندانیان برای کاهش جمعیت کیفری و نیز بازگشت مجدد زندانیان به زندان مؤثر است. بویژه اینکه این خانواده‌ها مشکلات و بحران‌هایی زیادی در زندگی دارند و نیاز است مسئولان مؤثر در تصمیم‌گیری‌های کلان، برای اشتغال در جامعه بخصوص برای جوانان تلاش بیشتری کنند.

چتر حمایتی کمیته امداد بر سر ۳۴هزار خانوار زندانی

زندانی شدن سرپرست خانواده زمینه بروز آسیب‌های اجتماعی فراوانی برای اعضای خانواده را فراهم می‌کند. آسیب‌هایی جبران‌ناپذیر که سبب شد حدود ۲۰ سال قبل هیئت دولت با هدف جلوگیری ازهم‌پاشیدگی کانون خانواده زندانی و کاهش زمینه بروز آسیب‌های اجتماعی؛ کمیته امداد امام خمینی(ره) را به عنوان نهادی مسئول برای حمایت از خانواده‌های زندانیان و افراد تحت پوشش آنان انتخاب کند.

فاطمه رهبر، معاون حمایت کمیته امداد امام خمینی (ره) از ۳۴ هزار خانواده‌ای می‌گوید که به دلیل زندانی بودن سرپرست، تحت پوشش این نهاد هستند. او درباره نوع خدمات ارائه شده به این خانواده‌ها می‌گوید: آن‌ها کمک معیشت دریافت کرده یا از سایر خدمات حمایتی کمیته امداد(ره) مانند وام خود اشتغالی همانند مددجوهای عادی استفاده می‌کنند. وظیفه این سازمان است که با توجه به مشکلات اقتصادی تا تعیین تکلیف سرپرست خانواده از خانواده حمایت کند. البته برخی از این زندانیان به اعدام یا حبس ابد محکوم می‌شوند و عملاً خانواده از لحاظ اقتصادی نمی‌تواند تأمین معاش خود را بر عهده بگیرد که تا زمان مورد نیاز تحت پوشش خدمات این سازمان هستند. به محض آزادی زندانی خانوار کمک‌ها قطع نمی‌شود. پس از آزادی سرپرست، برای توانمند سازی او از طریق آموزش‌های فنی و حرفه‌ای اقدام شده و با پرداخت وام اشتغال از آن‌ها حمایت می‌شود.

مواد مخدر؛ مهم‌ترین عامل زندانی شدن سرپرستان خانوار

رهبر از استان‌های دارای بیشترین تعداد خانواده زندانیانی تحت پوشش نیز خبر می‌دهد و می‌گوید که استان‌های خراسان رضوی، اصفهان، تهران، کرمان، فارس و سیستان و بلوچستان بیشترین مددجوهای این سازمان را شامل می‌شوند و بیشتر جرایمی که سرپرست آن‌ها را گرفتار زندان کرده است، موضوع مواد مخدر است. به همین دلیل نیاز است که مسئولان و متولیان به این مشکل توجه، دقت و رسیدگی بیشتری داشته باشند. افراد درگیر با این معضل هم بدانند که تبعات این آسیب به کل آحاد جامعه و قبل از همه به خانواده خودشان می‌رسد.

در بند بودن سرپرست خانوار آسیب‌های بسیاری برای تک تک اعضای خانواده به همراه دارد. برای همین است که نهادهای مختلف از بهزیستی گرفته تا کمیته امداد و انجمن‌ها و خیریه‌های متعدد همه در تلاش هستند تا گوشه‌ای از این درد را مرهم باشند. مسئله‌ای که در اذهان تجمیع و یکپارچه شدن این کمک‌ها را برای خدمات رسانی بهتر به وجود می‌آورد.

اما معاون حمایت سازمان کمیته امداد امام خمینی(ره) با این کار مخالف است. او توضیح می‌دهد: هماهنگی و تعامل برای جلوگیری از موازی کاری لازم و حتی ضروری است. در سالیان گذشته به دلیل اینکه سازمان‌های اطلاعاتی نهادها با هم در ارتباط نبودند موارد بسیاری مشاهده می‌شد که یک مددجو از دو جا مستمری دریافت می‌کرد و برخی خانواده‌ها تحت پوشش هیچ نهادی قرار نمی‌گرفتند؛ اما حالا با پیشرفت فناوری‌ این مشکلات دیده نمی‌شود. می‌توان با امکانات جدید از موازی کاری‌ها پیشگیری کرد، اما باید در رأس، همگی از سیاست واحدی پیروی کنند. برای جلوگیری از موازی کاری‌ها باید اقدام هایی انجام شود، اما تجمیع همه آن‌ها ضروری نیست زیرا جامعه هدف هر کدام از نهادها مشخص و متفاوت است.

شاید یک اتفاق ناخواسته، یک تصمیم نادرست از روی خشم یا تنها یک تصادف، انسان‌های گناهکار و حتی گاهی بی‌گناه را بکِشد تا پشت میله‌های زندان. چقدر خوب است اگر قبل از هر قضاوتی به خانواده‌هایی فکر کنیم که بی‌سرپرست با روزگاری سخت، دست و پنجه نرم می‌کنند. مبادا کاری کنیم یا حرفی بزنیم که دلی بشکند و آهی بلند شود. فراموشمان نشود ما از گذشته آنان و از آینده خودمان بی‌خبریم.