قدس آنلاین- گروه استانها- مریم کروشاوی؛ سال ها می گذرد و عظمت صبوریشان هنوز پابرجاست، یک تنه برای حفظ ارزش های ۳۰ سال پیش ایستاده اند تا کسی فراموش نکند چه بر سر جنوب کشور آمده و آن ها را بی سر کرده است. از شاخ و برگ افتاده اند اما هنوز هم زیبایی خود را دارند حتی با عمود خاکستری بی روح؛ در قابی به بزرگی میراث تمام نشدنی قرار گرفته اند تا مدام تذکر دهند هوای بازمانده هایمان را داشته باشید که معرفی نامه خوزستان از آن ها می گذرد. نخل هایی که دیگر سبز نیستند و بیماری آن ها، وعده غذایی محبوب مردم جنوب کشور را بی رمق کرده است.

مدت هاست نخیلات ابوحسین از بی محبتی اطرافیانش قهر کرده و لقمه نانی که به پیرمرد شادگانی می داد، روز به روز در حال کم شدن است. نخل جرعه ای آب می خواست و دیگر هیچ، اما از همان یک جرعه آب شور هم دیگر خبری نبود. پیرمرد کشاورز، چشم دوخته بود به ظرف های (حلانه های) کوچک خرما که نخلهایش بعد از مدت ها برای او به ارمغان آورده بودند، برق نمی زدند و از ظاهرشان مشخص بود، آن دستپخت همیشگی مادر نخل هایش نیست، چیزی کم داشت و آن هم سلامتی اندک آبی که به فرزندانش داده می شد. ابوحسین از شادی چند سال پیش هنگام فروش خرما بعد از برداشت تعریف می کرد و خیر و برکت فراوانی که خانواده اش را به کسی نیازمند نمی کرد، اما سال هاست خوره بی آبی به جان نخل هایش افتاده و برای امرار معاش خانواده اش مجبور به شغل دوم است، ولی هنوز هم نخل هایش را با علاقه قلبی می پروراند و صحبت هایش رنگ و بوی امید برای خوشحالی هنگام برداشت مانند سال های دور می دهد.

امروزه حال و هوای نخل دارهای خوزستان بهتر از ابوحسین نیست، محصول کم بار، کیفیت پایین نسبت به سال های گذشته و ضررهایی که به کشاورزان ضعیف  الحال رسانده، درخت خرما از دسته گیاهان تک لپه ای است و ریشه مستقیم دارد که به منابع آب های زیر زمینی دسترسی پیدا می کند، نخل سه تا پنج سال نیاز به نگه داری دارد و پس از آن تقریبا خودکفا می شود، به شرطی که  دستکاری های انسانی آب های زیرزمینی را از بین نبرده باشد، این دستکاری ها می تواند شامل شور کردن آب و از بین بردن منابع آبی که منجر به تغییر اکوسیستم منطقه ای و در نهایت آسیب به مهمترین عضو که همان گیاهان هستند، شود.

سرنوشت نانوشته نخیلات

کارشناس رسمی قوه قضائیه در امور کشاورزی و منابع طبیعی که خود نیز در باغ خود مشکل کم آبی نخیلات خود را به خصوص در تابستان بیش از هر زمانی احساس می کند، در خصوص نیاز آبی نخل ها می گوید: نخل از جمله گیاهان تقریباً آب دوست محسوب می شود، یعنی نیاز آبی نخل جهت رشد ایده آل و تولید محصول اقتصادی نسبت به گیاهان و درختان دیگر بیشتر است. لازم به ذکر است که نخل از جمله گیاهان مقاوم به خشکی و گرما است، بطور کلی در پرورش نخل که بر اساس الگوی کشت رایج انجام می گیرد، در زمستان در دو فاصله زمانی ۲۵۲۰روز یک دوره آبیاری  ودر بهار و تابستان هر ۱۰۷روز یک دوره آبیاری نیاز است.

هاشم ادیبی اصل می افزاید: در سنوات اخیر به دلیل خشکسالی های متوالی مشکل عمدهٔ‌ نخلستان های خوزستان، عدم تأمین نیاز آبی تابستانه است، به خصوص نخلستان های شادگان که به دلیل خشکی رود خانه منبع، بامشکل جدی و تهدید به نابودی آنها روبه رو هستند. از جهتی دیگر، آب شور در صورتی که EC آن بیشتر از حد مجاز (۴میلی موز )باشد برای اکثر گیاهان زراعی و باغی مناسب نیست .همچنین آب شور به خودی خود تشنگی فیزیولوژیگی برای گیاه به وجود می آورد ،یعنی با وجود فراهمی رطوبت ،گیاه درحالت تشنگی به سر می برد، علاوه بر اینکه وجود شوری در آب باعث تخریب بافت و ساختمان خاک می شود، نمک برای گیاه یک مادهٔ سمی به شمار می آید و بر رشد گیاه و عملکرد گیاه اثر منفی دارد.

او تخصیص آب شور برای نخیلات را کاری ناشایست می داند و بیان می کند: اختصاص آب شور برای پرورش نخل از نظر علمی و اقتصادی کار درستی نیست ، لازم به ذکر است که نخل مقاوم به خشکی، اما حساس به شوری است به خصوص در سنوات اولیه رشد. تنش خشکی و یا کمبود رطوبتی به طور عموم بر روی رشد فیزیولوژیکی و عملکرد اکثر گیاهان اثر منفی دارد، بدین معنی است که با کم شدن فراهمی رطوبت ویا عدم تأمین آب کافی برای گیاه، هم فاز رویشی ودرتبع آن فاز زایشی گیاه دچار مشکل می شود یعنی اثر قابل توجهی بر تولید گیاه خواهد داشت.

ادیبی تصریح می کند: تحقیقات نشان داده که کاهش رطوبت یا به طور عموم عدم تأمین آب آبیاری در تابستان که مصادف با فاز زایشی نخل می باشد تا۷۰℅باعث کاهش تولید و کاهش عملکرد خواهد داشت.

انتقال آب بین حوزه ای راهی برای نجات نخیلات

کیخسرو چنگلوایی مدیرکل سازمان جهاد کشاورزی در رابطه با تامین آب تابستانه نخیلات استان خوزستان و با تاکید بر این موضوع که دچار خشکسالی بی سابقه ای در استان خوزستان هستیم، به گونه ای که آب سدها در حال تقسیم بندی هستند، بیان می کند: برای نخیلات که ۱۰ درصد از طرح ۵۵۰ هزار هکتاری را به خود اختصاص دادند، برنامه ریزی در نظر گرفته شده که با توجه به آخرین اقدامات وزارت خانه در خصوص بحران آب شادگان و پیگیری دکتر نوبخت، در جلسه نهایی مقرر شد ۷۰میلیارد تومان تسهیلات برای انتقال آب از کارون به جراحی جهت رفع مشکلات نخیلات نه تنها شادگان، بلکه سطح استان در نظر گرفته شود، لازم به ذکر کلنگزنی این پروژه هفته دیگر شروع می شود.

مصوبه دردسرساز امضا نشد

معاون سازمان جهاد کشاورزی با اشاره به قرار گرفتن در دل خشکسالی و بحران مدیریت آب، بیان می کند: کشاورز باید بپذیرد که تمام نشانه های زیست محیطی مانند نشست زمین و ریزگردها، خبر از خشکسالی می دهد و قبول کند مشکل آب وجود دارد. بنابر این ما ناچار هستیم متناسب با شرایط اقلیمی مدیریت کنیم، لذا می بایست کشاورز در همین شرایط اقلیمی جدید تولیدات خود را انجام دهد نه در مقایسه با شرایط اقلیمی قبل انتظار تولید همان محصول را داشته باشد.

قاسمی نژاد در ادامه خاطر نشان می کند: در جلسه خشکسالی پنجم تنها با کشت تابستانه در دز و کرخه آن هم با برخی محصولات موافقت شد که در آن جلسه تلاش کردیم تا تغییری ایجاد کنیم اما نشد و صورت جلسه را امضا نکردیم زیرا اجرایی شدن آن مصوبه برابر با بیکاری ۷۶ هزار نفر، ۴۵ هزار میلیارد ریال خسارت و ۳/۸ میلیون تن از دست دادن محصولات کشاورزی بود اما مقرر شد مقداری آب جدید از سازمان آب و برق دریافت کنیم  که در این حین به آن ها گفتیم به میزان ۴۵۰ هزار میلیون مترمکعب آبی که به ما اختصاص دادید بیافزایید تا در این زمینه هنرنمایی کنیم.

او در رابطه با اجرایی کردن برنامه ریزی های سازمان جهت جلوگیری از ضرر حاصل شدن کشاورزان در این دوران بی آبی می گوید: با این مقدار آبی که به ما اختصاص داده شد توانستیم الگوی کشت را تغییر دهیم و سطح زیر کشت را از ۷۰ هزار هکتار به صد هزار هکتار در حوزه های دز، کرخه، جره و کارون برسانیم. همچنین میزان افت تولید را به ۷۴۱ هزار تن، خسارت ریالی را به ۷۷۷ میلیارد ریال و اشتغال از دست رفته را به ۵ هزار و ۳۶۵  رساندیم. این فعالیت ها را بر اساس استدلال و حمایت های سازمان و آب و برق حاصل کردیم تا بتوانیم امسال را با مدیریت خوب در برابر خشکسالی بگذرانیم.

شوری و کمبود آب، ساعت شماری برای نابودی نخیلات خوزستان

علاوه بر کمبود آب در تامین آب تابستانه نخیلات خوزستان، شوری آب دیگر معضلی است که کشاورزان با آن درگیر هستند، زیرا اثری مستقیم بر بازار کاری آن ها دارد، در این رابطه یک  فعال محیط زیست می گوید: گیاهان در مناطق خشک تا حدی می توانند شوری آب را تحمل کنند و اگر از آن حد بیشتر شد گیاه برای ادامه تحمل بخشی از این انرژی را هدر می دهد و این هدر دادن انرژی در گام اول بر کمیت و کیفیت محصول تاثیر مخرب می گذارد. به مرور اگر این شوری ادامه پیدا کند، رشد و برگ آوری گیاه نیز دچار خطر می شود و از بین خواهد رفت زیرا نخیلات شوری دوست نیستند. مانند سرنوشت نخیلات آبادان و خرمشهر بر اثر شوری آب خلیج فارس از بین رفتند.

شبنم قنواتی ادامه می دهد: در شهرهای خرمشهر، آبادان و شادگان به دلیل اینکه آورد رودخانه کارون و در نهایت رودخانه هایی که به اروند کنار می ریزند آورد آن ها بر اثر سدسازی های فاقد ارزیابی زیست محیطی، انتقال آب بین حوزه ای و انحراف آب از سرشاخه های رود های استان به سمت مناطق کویری کم شده در نتیجه این آب شیرین با حجم مشخصی بر آب خلیج فارس تسلط پیدا می کرد و آب خلیج فارس را پس می زد. ضمن اینکه حق آبه خلیج فارس را نیز تامین می کرد زیرا خلیج فارس یک اکوسیستم زنده است و برای ادامه حیات جاندارانش نیاز به آب شیرین دارد.

او در این باره ادامه می دهد: امروزه آورد آب شیرین رودخانه کم شده و آب شور خلیج فارس پیش روی کرده و تا پای نخیلات آمده، در نتیجه این نخیلات با یک شوک اولیه که ناشی از کیفیت بد آب است مواجه شدند. برخی از این نخیلات خشک شدند و برخی  شروع به مقاومت کردند که در نتیجه شاهد کم شدن محصول آن ها شدیم.

ماله کشیدن سد سازان بر اشتباهات اولیه خود

این فعال محیط زیست با تشریح ندانم کاری های سد سازان جهت انتقال آب و آسیب جدی که به اکوسیستم خوزستان در پی بی توجهی به آمایش سرزمین می رساند، بیان می کند: همه سدها برای نخیلات بد نیستند مانند دو سد سلولی در آبادان و خرمشهر که برای جلوگیری از ورود آب های شور به نخیلات در نظر گرفته شده اند، البته تاثیر مستقیم بر شور شدن زمین های کشاورزی نیز دارند. این نکته را نباید فراموش کنیم که اگر سدسازی بدون در نظر گرفتن ارز یابی های زیست محیطی در خصوص آب های بالا دست رودخانه ایجاد نمی شد و از همان ابتدا طبق آمایش سرزمین مشخص می کردند هر منطقه و صنایع به چه میزان آب نیاز دارد و بر طبق آن سد ساخته می شد، هیچوقت ما با این میزان از کمی آورد رودخانه مواجه نمی شدیم و پیش روی آب شور دریا را مشاهده نمی کردیم که حالا بخواهیم جهت کارخرابی اول، که همان سد سازی است، بخواهیم سدهای سلولی را احداث کنیم.

قنواتی تصریح می کند: این سدسازی های اشتباه برای انتقال آب علاوه بر آسیب رساندن به نخیلات، در حال تغییر اکوسیستم و گذاردن تاثیر منفی بر آب و هوای استان است. پوشش گیاهی که از دست می رود، بی شک اقلیم نیز تاثیر می پذیرد.

پایان بحران بی آبی نخیلات در گرو اما و اگر مسئولین

تولیداتی که زمانی چنان نان آور بودند که حکم نفت را برای سفره صاحبانشان داشتند، اکنون مانند بسیاری از گزینه های دیگر بر اثر بحران بی آبی، به در بسته خورده اند، بحرانی که بسیاری معتقدند سوء مدیریت در انتقال آب و سدسازی ها منجر به رخ داد این واقعه شده است به گونه ای که اقلیم سخت این استان را سخت تر از گذشته کرده است.

پیش از این مدیر عامل شرکت شهرک های صنعتی در خبر های خود گفته بود که  خوزستان در صادرات خرما به کشورهایی مانند امارات، قزاقزستان، روسیه، استرالیا، ترکیه، چک، لهستان، تاجیکستان، سنگاپور، رومانی و کانادا سهم ۵۰ درصدی دارد، بنابراین به وضوح می توان به این نتیجه رسید که به مشکل خوردن نخیلات از حق آبه خود و نداشتن رشد در تولید، نه تنها به جمعیت آماری بیکاران استان می افزاید بلکه این برتری در صادرات آن هم در این شرایط بحران اقتصادی را استان ما از دست می دهد.

عکس ها: آمنه رفیعی