امام محمد باقر(ع) درباره جایگاه دینی و اثر روانی خوش‌رویی و ترش‌رویی فرموده‌اند: «البِشْرُالحَسَنُ و طَلاقَه‌الوَجْهِ مَکْسَبه للمَحبّه و قُرْبَه مِن اللّهِ و عُبوسُ‌الوَجْه و سُوءالبِشْر مَکْسَبه للمَقْتِ و بُعْدٌ مِن‌اللّه. خوش‌رویی و گشاده‌رویی موجب جلب محبت مردم و نزدیکی به خداست، و ترش‌رویی و چهره درهم کشیدن موجب نفرت و بی‌زاری مردم و مایه دوری از خداست. (تحف‌العقول عن آل الرسول علیهم‌السلام، ص ۲۹۶، بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۱۷۶)

در این حدیث شریف یک اصل بنیادین در ارتباطات و معاشرت‌های اجتماعی و یک قانون الهی از اصول اخلاق اجتماعی اسلامی آموزش داده شده است.

«بشرالحسن» و «سوء‌البشر» و «طلاقه‌الوجه» و «عبوس‌الوجه» از زوج‌های متضاد در مباحث اخلاق اجتماعی‌اند. امام پنجم در این گفتار خویش اثر دنیوی و اخروی هر دو را تبیین کرده‌اند.

اثر دنیوی و اخروی خوش‌رویی و گشاده‌رویی

«بشرالحسن و طلاقه‌الوجه» خوش‌رویی و گشاده‌رویی و تازه‌رویی و خنده‌رویی و خوشحالی و خوش‌دیداری و داشتن چهره باز و شاد و روان است. این نوع از برخورد اجتماعی چه آثاری دارد؟ مؤمن با چه چهره‌ای با مردم برخورد کند؟ چگونه چهره‌ای در روابط اجتماعی چهره دینی و سازنده است؟

امام محمد باقر(ع) در این وصیت اخلاقی هم اثر مادی و دنیوی و هم اثر معنوی و اخروی خوش‌رویی و چهره باز و برخورد همراه با لبخند و تبسّم را ذکر کرده‌اند. بِشر، شادی و خنده‌رویی است و البشرالحسن شادی و خنده‌رویی نیک و به‌جا و زیبا و درست است.

خوش‌رویی «مکسبه‌للمحبه» است. مکسبه اسم ابزار و وسیله است و بیان‌گر رابطه علت و معلول می‌باشد. خوش‌رویی عامل جذب انسان‌ها و پیدایش محبت است.

انسان با چهره خرّم و گشادگی رخسار و خوش‌رویی محبوب می‌گردد و در خانواده و محله و محل کار و اجتماع چهره مطلوب خواهد شد.

مردم افراد خوش‌رو و خوش‌برخورد و خنده‌رو را دوست ‌دارند و جذب و شیفته آنان می‌شوند و به آنان اظهار علاقه می‌کنند. در این گفتار الهی بهترین مهارت جذب و اثرگذاری یادآوری شده است. راه جذب انسان‌ها داشتن چهره زیبای اخلاقی خوش‌برخورد و شاد و مهربان است. برخورد نیک و با چهره باز و گشاده سبب محبوبیت اجتماعی است. آمران به معروف و ناهیان از منکر برای موفقیت و اثرگذاری مثبت باید به این رهنمود امام پنجم روی آورند. راه کسب محبت مخاطبان، چهره باز و خنده‌رو و شادی‌بخش است. مهارت برخورد زیبا و همراه با مهربانی و چهره گشاده و شاد، از مهارت‌های اخلاقی و از اصول روان‌شناسی و بهداشت روانی است. باید واعظان و ناصحان و آموزگاران و استادان به این وصیت امام محمد باقر(ع) آراسته گردند و این مهارت را در رفتار اجتماعی خویش حاکم نمایند تا آموزش‌های آنان نتیجه بدهد. برخورد زیبا و چهره خندان، تولید محبت در مخاطب می‌کند و همین محبت راهگشای پذیرش و راهنمای حرکت و سازندگی است.

اثر معنوی و اخروی برخورد زیبا و شاد و خندان نیز تقرب به هستی بخش انسان‌هاست. امام باقر(ع) بشرالحسن، و طلاقه‌الوجه را موجب نزدیکی به خدای سبحان دانسته‌اند. بنابراین خوش‌رویی و داشتن چهره نیکو و بهجت‌آفرین و رغبت‌آور و برخوردهای خانوادگی و اجتماعی عبادت است و سبب قرب الهی می‌گردد.

امام محمد باقر(ع) در این رهنمود خویش تأثیر شگرف اجتماعی خوش‌رویی را با اثر بزرگ معنوی و اخروی آن نشان داده‌اند.

بی‌تردید اثر اجتماعی خوش‌رویی در نظام اسباب و مسببات و علت و معلول جریان دارد و عامل کسب محبت می‌گردد و در پی تولید محبت نیز آثار محبت پدید می‌آید. امروز همه آموزگاران اخلاق اجتماعی و مشاوران و روان‌شناسان و دانشمندان علوم اجتماعی و علوم تربیتی بر همین واقعیت اعتراف می‌کنند. همه باید از امام محمدباقر(ع) بزرگ‌ترین آموزگار روان‌شناسی اسلامی در آغاز قرن دوم هجری قمری درس بگیرند و از مکتب روان‌شناسی اهل‌بیت استفاده کنند. پیوند دنیا و آخرت و مادیت و معنویت و پیوند محبت بشری و قرب الهی تنها در روان‌شناسی جامع اسلامی وجود دارد.

جریان‌های انحرافی از اثر دنیوی و طبیعی خوش‌رویی و گشاده‌رخساری برای جذب افراد و گمراه سازی آنان بهره می‌برند. نجات افرادی که با برخورد گرم و صمیمی و نرم و خوش‌رویی منحرفان جذب آنان شده‌اند، کار آسانی نیست چون جداسازی محب از محبوب سخت است. بنا بر این، اهل ایمان و جهاد باید با مهارت خوش‌رویی جوانان را جذب فرهنگ متعالی اسلامی کنند. با چهره خرّم و شاداب و برخورد گرم و صمیمی و خوش‌رویی، می‌توان جوانان را در راه خودسازی انقلابی و تربیت دینی یاری نمود و بستر رویش‌های بزرگ را فراهم ساخت.

اثر دنیوی و اخروی ترش‌رویی و چهره عبوس

عبوس‌الوجه و سوءالبشر در برابر طلاقه‌الوجه و بُشرحسن قرار دارد و ضد آن است. عبوس‌الوجه و سوء‌البشر چهره درهم کشیدن و سخت و خشن و زشت‌رویی و بد برخوردی و چهره تلخ و بی‌لبخند و تبسّم و بدرویی است.

در این تحلیل، روان‌شناسی خردمندانه‌ای که در حدیث امام محمد باقر(ع) وجود دارد نتایج بدرویی و چهره گرفته و عبوس نشان داده شده است.

جمله «مکسبه‌ للمقت» قانون طبیعی روان‌شناسانه‌ پایدار و ابدی را یادآوری می‌کند. روی ترش کردن و ابرو درهم کشیدن و برخورد سخت و تند و زشت و بد با انسان‌ها، عامل ایجاد دشمنی و نفرت و بغض و کینه است. روشن است که در فضای ایجاد دشمنی و نفرت، راه جذب بسته می‌شود. بی‌تردید اثر تولید دشمنی و بغض نیز رویگردانی و گریز است و موجب نافرمانی خواهد شد. باید با مهارت خوش‌رویی، راه گفت‌وگوی زیبای چهره به چهره را گشود و با چهره زیبا و شاد و خندان در دل و عقل و قلب مخاطب نفوذ کرد و او را در صراط مستقیم الهی حرکت و سازندگی قرار داد.

دقت و درنگ در پیامد عبوس‌الوجه بودن، انسان‌ها را به طلاقه‌الوجه می‌رساند و فهم اثر سوءالبشر نیز آنان را به البشر‌الحسن وادار می‌نماید.

عبوس الوجه در جهت دوری از خداوند گام بر می‌دارد و از راه خدای سبحان جدا می‌شود. عبوس بودن و روی ترش کردن و ابرو درهم کشیدن، مانع از تقرّب به سوی خداوند می‌باشد. بنابراین اثر منفی معنوی و اخروی عبوس شدن، دوری و جدایی از خداوند متعال است.

انتهای پیام/