به گزارش گروه فرهنگی قدس‌آنلاین، حجت کمالی ۳۶ سال دارد. او اهل کرمان است؛ شهری پهلو به پهلوی کویر. او پستی و بلندی‌های کویر را می‌شناسد و شب و روزهای بسیاری را در جغرافیای پرت افتاده آن گذرانده است. حجت کمالی راهنمای تخصصی ژئوتوریسم است و تورهای بسیاری را به کویر آورده است. اما آنچه به او لقبی منحصر به فرد داده، فعالیتی است که از پانزده سال قبل آغاز کرده و همه زندگی او را درگیر خود کرده است. پانزده سال پیش، او جست وجوی خود را برای یافتن شهاب‌سنگ‌های سقوط کرده در کویر مرکزی ایران آغاز کرد. او حالا صاحب یکی از متفاوت‌ترین مجموعه‌های جهان است؛ مجموعه‌ای با نزدیک به ۳ هزار قطعه شهاب‌سنگ که از کویر جمع‌آوری شده است. حجت کمالی، مرد شهاب‌سنگی ایران است.
آقای کمالی، علاقه شما به شهاب‌سنگ‌ها از کجا آغاز شد؟
من بزرگ‌شده کرمانم؛ شهری کویری که آسمانی پرستاره دارد. عشق به نجوم از سال‌های کودکی در من شکل گرفت. کمی که بزرگتر شدم به شهاب‌ها و شهاب‌سنگ‌ها علاقه پیدا کردم. شهاب‌ها از اعماق فضا می‌آیند. بیشترین شهاب‌هایی که وارد جو زمین می‌شوند و بیشترین شهاب‌سنگ‌هایی که روی زمین سقوط می‌کنند، از کمربند سیارکی در بین مدار مریخ و مشتری می‌آیند؛ جایی که هنوز پای هیچ انسانی به آنجا نرسیده است. خب این بسیار هیجان‌انگیز است.
یکی از پرسش‌های مهم بشر این بوده که اجرام آسمانی مثل ماه و مریخ، و حتی خود زمین چطور به وجود آمده‌اند؛ اصلا منظومه شمسی چطور شکل گرفته است. برای پاسخ به این پرسش، دو گروه از دانشمندان در حال فعالیت هستند. دسته اول، اخترشناسانی که روی سیاره‌های خارج از منظومه شمسی (سیاره‌های فراخورشیدی) پژوهش می‌کنند و با اطلاعات حاصل از آن درباره منظومه خودمان فرضیه می‌دهند. دسته دوم هم پژوهشگرانی هستند که روی شهاب‌سنگ‌ها مطالعه می‌کنند. گروه اول، صرفا و صرفا روی نور و پرتوهای دریافتی از فضا پژوهش می‌کنند اما دسته دومی، روی چیزی که از خود فضا آمده است. بیشتر شهاب سنگ‌ها بازمانده ماده اولیه‌ای هستند که منظومه شمسی و اجرام آن از آن پدید آمده است. بررسی این شهاب‌سنگ‌های آغازین در آزمایشگاه، دانشمندان را قادر می‌کند با بخشی از غبار اختری که منظومه شمسی از جمله خورشید، زمین و غیره از آن پدید آمده آشنا بشوند و اطلاعات فراوانی درباره آن پیدا بکنند.
این اجرام، نمونه‌ای از بخش‌های دست‌نیافتنی منظومه شمسی هم هستند. شهاب‌سنگ‌هایی که روی زمین سقوط می‌کنند دارای مقادیر بسیار ناچیزی از این مواد معدنی هستند. اما همین مواد ناچیز اطلاعات بسیار زیادی را از منظومه شمسی در اختیار دانشمندان قرار می‌دهند.
این شهاب‌سنگ‌ها روی زمین چکار می‌کنند؟
اجازه بدهید همین ابتدا دو مفهوم را روشن کنم. هر جرمی که وارد جو زمین بشود، «شهاب» است. این اجرام، ابعاد متفاوتی دارند. گاه به کوچکی سر سوزن هستند و گاه به بزرگی یک توپ. هزاران شهاب هر روز وارد جو زمین می‌شوند، اما بیشتر آن‌ها بسیار کم نورند و دیده نمی‌شوند. شهاب‌های بزرگتر اما با عبور از زمین، به خاطر برخورد با جو، می‌سوزند و خط نورانی تولید می‌کنند. در این میان برخی از شهاب‌ها که ابعاد بزرگتری دارند، به طور کامل نمی‌سوزند و قسمتی از آن، سرانجام روی زمین سقوط می‌کند. آن بخشی از شهاب که به زمین برسد، «شهاب‌سنگ» است. شهاب‌سنگ‌ها هم ابعاد متفاوتی دارند. اگر کوچک باشند معمولاً سقوطشان اثری بر روی زمین باقی نمی‌گذارد اما شهاب‌سنگ‌های بزرگ می‌توانند در محل سقوطشان حفره ایجاد کنند. یکی از مشهورترین حفره‌های شهاب‌سنگی، در «آریزونا» است که سقوط یک سیارک کوچک، حدود ۲۵ هزار سال قبل، آن را بوجود آورده است.
در همه این سال‌ها که از عمر زمین می‌گذرد، شهاب‌سنگ‌هایی روی آن سقوط کرده‌اند که بخشی از آن‌ها را می‌شود با جست‌وجو پیدا کرد.
خب چرا کویر را برای این جست‌وجو انتخاب کردید؟ شهاب‌سنگ‌ها جای دیگری سقوط نمی‌کنند؟
شهاب‌سنگ‌ها همه جای زمین سقوط می‌کنند؛ دشت و کوهستان و جنگل و دریا هم ندارد. همه‌جا می‌شود سراغی از شهاب سنگ‌ها گرفت. فقط یک نکته وجود دارد و آن اینکه شهاب‌سنگ‌ها در برخی مناطق ماندگاری بیشتری دارند. شهاب‌سنگ‌ها دارای آهن آزاد هستند؛ یعنی آهنی که به صورت ذرات میکروسکپی در همه جای آن پراکنده است. همین وجود آهن آزاد، شهاب‌سنگ را در معرض فرسایش شیمیایی و مکانیکی قرار می‌دهد. درواقع شهاب‌سنگ‌ها با سرعت بیشتری نسبت به سنگ‌های زمین، فرسایش پیدا می‌کنند. رطوبت شهاب‌سنگ را اکسید می‌کند.
برای همین هم ماندگاری شهاب‌سنگ در کوه و جنگل، ماندگاری پایینی است. در حالی که در کویرها، ماندگاری شهاب‌سنگ‌ها به ۵۰ هزار سال هم می‌رسد، در کوهستان و جنگل، ماندگاری شهاب‌سنگ، حدود هزار سال است. پس شانس پیداکردن شهاب‌سنگ در کویر، پنجاه برابر مناطق دیگر است. کویر لوت و کویر مرکزی ایران، کمترین میزان بارندگی را حتی در بین کویرها دارند. برای همین هم در این قسمت‌ها بهتر می‌شود شهاب‌سنگ‌ها را پیدا کرد.
شما اولین شهاب‌سنگ را کجا پیدا کردید؟
من اولین شهاب‌سنگ‌ها را در کویر لوت پیدا کردم. ۱۳ قطعه سنگ که روی هم، حدود یک کیلوگرم وزن داشتند. با شناخت مختصری که داشتم، حدس زدم این سنگ‌ها، سنگ‌های زمینی نیستند.
چطور به این نتیجه رسیدید؟
خب من سال‌ها درباره شهاب‌سنگ‌ها تحقیق کرده بودم. واقعیت آن است که آن‌سال‌ها منبع چندانی هم برای مطالعه درباره شهاب‌سنگ‌ها وجود نداشت. من توی کافی‌نت‌ها می‌نشستم و مقاله زبان اصلی را درباره شهاب‌سنگ‌ها پیدا می‌کردم، چاپ می‌گرفتم و با زحمت آن‌ها را ترجمه می‌کردم. اطلاعاتی که درباره شهاب‌سنگ‌ها داشتم، این طوری به دست آمده بود. من عکس‌های زیادی هم از شهاب‌سنگ‌ها دیده بودم. مثلا می‌دانستم که شهاب‌سنگ‌ها نسبت به سنگ‌های زمینی، چگال‌تر هستند و جذب آهن‌ربا می‌شوند؛ یا می‌دانستم شهاب‌سنگ‌ها به خاطر عبور از جو، صیقل خورده و گوشه و لبه ندارند.
همچنین به خاطر گرمای حاصله در حین عبور از جو، یک پوسته سوخته روی شهاب‌سنگ شکل می‌گیرد. این پوسته یک یا دو میلی‌متر ضخامت دارد. با همین دانشی که داشتم، سنگ‌ها را شناسایی کردم. البته طبیعی بود که فرضیه شهاب‌سنگ بودن آن‌ها باید در آزمایشگاه اثبات میشد. برای همین هم بخش کوچکی از این سنگ‌ها رابرش زدم و برای آزمایش علمی به فرانسه فرستادم. واقعیت آن است که ما در ایران، مرکزی هم برای آزمایش روی شهاب‌سنگ‌ها نداریم. چند مرکز دانشگاهی هست که می‌توانند آزمایش‌های مختصری روی این نمونه‌ها انجام بدهند اما هیچ مرکز تخصصی برای این کار در کشورمان وجود ندارد. من نمونه‌ها را به کمک دکتر حامد پورخرسندی، دارای دکترای شهاب‌سنگ‌شناسی از مرکز اروپایی مطالعات و آموزش علوم زمین، به دانشگاه «سرژ» فرانسه فرستادم. آن‌ها تأیید کردند که نمونه‌های پیدا شده، شهاب‌سنگ است.
این کشف انرژی بسیاری به من داد. خب من عاشق شهاب‌سنگ‌ها بودم. سال‌ها لابلای کتاب‌ها و مقالات دنبال آن‌ها می‌گشتم و حالا توانسته بودم، چند تایی از آن‌ها را پیدا کنم. این بود که پیدا کردن شهاب‌سنگ‌ها به دغدغه اصلی‌ام تبدیل شد.
در این سال‌ها من تمام دشت‌های اطراف کرمان را گشتم. چندین سفر به بندرعباس رفتم، کویرهای اطراف اصفهان را جست‌وجو کردم. به استان‌های یزد، سیستان و بلوچستان، خراسان شمالی و خراسان جنوبی و شهرهای قم، کاشان، سمنان، زنجان و اصفهان سفر کردم. در اثر همین تلاش‌ها توانستم نمونه‌های فراوانی از شهاب‌سنگ‌ها را جمع‌آوری کنم.
حالا بعد از ۱۵ سال کار مداوم، آن هم به صورت سخت و طاقت‌فرسا مجموعه‌ای نزدیک به ۳ هزار شهاب‌سنگ را از کویرها، دشت‌ها و حتی برخی مناطق کوهستانی جمع‌آوری کرده‌ام که جمع‌آوری آن‌ها، رتبه ایران را در بین کشورهای دارای شهاب‌سنگ، ارتقا داده است. ثبت شهاب‌سنگ‌ها در جایی به نام «بولتن جهانی» یا «بانک شهاب‌سنگی جهان» انجام می‌شود. تا چند سال پیش در بین ۱۳۶ کشوری که بیشترین شهاب‌سنگ‌ها را کشف کرده بودند، ایران در رتبه ۱۲۲ بود. اما خدا را شکر در سال‌های اخیر با شهاب‌سنگ‌هایی که من کشف کرده و به ثبت رسانده‌ام، عدد این رتبه به ۹ رسیده است. علاوه بر این، حالا کرمان هم به عنوان قطب شهاب‌سنگی کشور شناخته می‌شود.
شهاب‌سنگ‌ها چگونه دسته‌بندی می‌شوند و مجموعه ۳ هزار تایی شهاب‌سنگ‌هایی که شما جمع‌آوری کرده‌اید، شامل چند گروه از شهاب‌سنگ‌ها می‌شود؟
شهاب‌سنگ‌ها بر مبنای میزان آهن آزاد و سیلیکات موجود در آن‌ها به سه گروه آهنی، آهنی‌سنگی و سنگی تقسیم می‌شوند. شهاب‌سنگ‌ها بر مبنای منشا پیدایش‌شان هم دسته‌بندی می‌شوند. منشا پیدایش شهاب‌سنگ‌ها هم یا سیارک‌ها هستند یا اجرام دیگر منظومه شمسی مثل ماه و مریخ. علاوه بر این‌ها شهاب‌سنگ‌ها بر اساس میزان اکسید شدن‌شان یا درست‌تر آنکه بر اساس میزان «هوازدگی زمین» هم در پنج گروه دسته‌بندی می‌شوند. طبیعی است که شهاب‌سنگی که ۲۰۰ هزار سال پیش روی زمین سقوط کرده، درصد هوازدگی آن بیشتر از شهاب‌سنگی است که مثلا ۵۰ هزار سال پیش در همان جغرافیا سقوط کرده. شهاب‌سنگ‌هایی هم که من کشف کرده‌ام، طیفی از همه این گروه‌ها را شامل می‌شود. البته اساسا شهاب‌سنگ‌های سنگی، بیشترین فراوانی را در بین شهاب‌سنگ‌ها دارند. این گروه که «کندرایت» نام دارد، ۸۰ درصد همه شهاب‌سنگ‌ها را شامل می‌شود.
در این سال‌ها علاقه به کشف شهاب‌سنگ هم رشد کرده؟
خوشبختانه بله. واقعیت آن است که همیشه آدم‌هایی که اولین بار دست به انجام به یک فعالیت متفاوت می‌زنند، هزینه‌های فراوانی می‌پردازند اما راه را هم برای دیگرانی که بعد از آن‌ها وارد آن عرصه می‌شوند، هموار می‌کنند. الان بیش از ۳۰۰ گروه ۲ تا ۴ نفره در کشور مشغول جست‌وجوی شهاب‌سنگ‌ها هستند. من هم در کارگاه‌هایی که به همت گروه‌های نجومی و... تشکیل می‌شود، سعی کرده‌ام اطلاعات و تجربیاتم را در اختیار علاقه‌مندان قرار بدهم.
از این که حالا آدم‌های دیگری هم مثل شما به پیدا کردن شهاب‌سنگ‌ها علاقه‌مند شده‌اند، خوشحال هستید؟
طبیعتا از این که علاقه‌مندان فعالیت‌های علمی بویژه جست‌وجوگران شهاب‌سنگ بیشتر شده‌اند، خوشحالم اما متاسفانه به موازات این فعالیت علمی، سودجویی‌های مادی هم زیاد شده. از آنجایی که شهاب‌سنگ‌ها مثل سنگ‌های زینتی و جواهرات، گران‌قیمت هستند، طبیعتا بازار کلاهبرداری هم در این حوزه پررونق شده و متاسفانه کسانی طعمه این سودجویی‌ها قرار می‌گیرند که اطلاعات علمی کافی ندارند. مثلا در سال‌های اخیر مراکزی پیدا شده‌اند که مدعی هستند می‌توانند با آزمایش‌های علمی مشخص کنند که آیا سنگ پیدا شده شهاب‌سنگ است یا نه.
این مراکز حتی مدعی هستند که گواهینامه رسمی برای نمونه‌ها صادر خواهند کرد. به موازات این تبلیغات، صحبت از فروش سنگ‌ها به شیخ‌نشین‌ها هم مطرح می‌شود؛ آن هم با قیمت‌هایی نجومی. در این وضعیت، آدم‌های زیادی وسوسه می‌شوند که بدون داشتن دانش کافی به جست‌وجوی شهاب‌سنگ‌ها بپردازند. طبیعتا نمونه‌هایی هم پیدا می‌شود که ممکن است شهاب‌سنگ باشند. این‌جا، آن مراکز برای انجام آزمایش‌های علمی و صدور گواهینامه ادعایی، از کسی که سنگ را پیدا کرده می‌خواهند که چندین میلیون تومان به حساب آن موسسات واریز کند.
حتی در مواردی گواهینامه‌هایی هم صادر شده که از اساس فاقد اعتبار و سندیت علمی است. مثلا برای سنگ بازالت که آدم کم اطلاعی به خیال شهاب‌سنگ پیدا کرده، گواهینامه شهاب‌سنگ مریخی صادر کرده‌اند و میلیون‌ها تومان بابت آن، پول گرفته‌اند. بعد هم وعده داده‌اند که امروز یا فردا، فلان آدم پولدار در فلان شیخ‌نشین این سنگ را می‌خرد. اما نه از خریدار خبری شده و نه از صادرکننده گواهینامه.
شما، تا حالا وسوسه نشده‌اید که یکی از شهاب‌سنگ‌هایتان را بفروشید؟
خب هر کسی باشد وسوسه می‌شود. هر گرم از شهاب‌سنگ‌ها از ۱۰، ۱۵ دلار تا ۳۰۰ دلار قیمت‌گذاری می‌شود. تازگی چند شهاب‌سنگ با ارزش پیدا کرده‌ام که تا گرمی ۳۰۰ دلار قیمت‌گذاری شده است. اما از آنجایی که حقیقتا عاشق شهاب‌سنگ‌ها هستم، هیچ وقت دلم نیامده آن‌ها را به کسانی بفروشم که می‌دانم هیچ بهره‌ای از دانش نبرده‌اند. مثل پدری که هر چقدر هم به او پول بدهید، حاضر نیست، پسرش را بفروشد. شهاب‌سنگ‌ها منبع بی‌نظیری برای مطالعات کیهان‌شناسی هستند و باید آن‌ها را به مراکز تحقیقاتی رساند. در همه این سال‌ها آرزو داشته‌ام که مراکز تحقیقاتی مجهز در ایران راه‌اندازی شود و این مجموعه همین‌جا در خاک خودمان مورد تحقیق قرار بگیرد.
تا به حال چندین سمینار برای معرفی و آشنایی علاقه‌مندان با شهاب‌سنگ‌ها برگزار شده. این سمینارها با همکاری چندین موسسه علمی در تهران، کرمان، مشهد و... برگزار شده که بنده هم حضور داشته‌ام و تلاش کرده‌ام دانشجویان و علاقه‌مندان را به شناخت شهاب‌سنگ‌ها ترغیب کنم.واقعیت آن است که پاگرفتن این رشته در ایران، به حمایت‌های بیشتری از طرف دولت و مسئولان دانشگاهی نیاز دارد. با همه این‌ها یقین دارم که در سال‌های بعد، این رشته در ایران پا می‌گیرد و وجود یک مجموعه غنی از شهاب‌سنگ‌ها به رشد آن کمک خوهد کرد.
تا آن موقع می‌خواهید با شهاب‌سنگ‌ها چه کنید؟
خب طبیعتا می‌توان از این مجموعه در یک موزه نگهداری کرد؛ موزه‌ای که حتما طرفدارانی پیدا خواهد کرد و جاذبه مهم گردشگری خواهد شد. رایزنی‌هایی با برخی مراکز در کرمان و دیگر شهرها انجام داده‌ام که امیدوارم به زودی به نتیجه برسد و حاصل آن شکل‌گیری یک موزه شهاب‌سنگی باشد. من با حمایت‌های میراث فرهنگی کرمان توانستم اولین مجوز مجموعه‌داری شهاب‌سنگ را به صورت شخصی و رسمی از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دریافت کنم. با رایزنی‌هایی هم که با مدیر کل میراث فرهنگی استان کرمان داشته‌ام قرار شده که اولین و بزرگترین موزه شهاب‌سنگ‌های ایران را در میدان گنجعلیخان کرمان راه اندازی کنیم.در این میان البته چند نمونه از شهاب‌سنگ‌ها را به مراکز دانشگاهی و علمی اهدا کرده‌ام.
یک نمونه از شهاب‌سنگ‌هایی که کشف کرده‌ام با نام ثبت شده «کرمان ۱۵۹» الان در دانشگاه تهران نگهداری می‌شود. یک نمونه دیگر از آن‌ها را هم سال گذشته به موزه زمین‌شناسی مشهد تقدیم کردم که در محل این موزه در خیابان فکوری، نگهداری می‌شود. علاوه بر این‌ها، با همکاری دکتر پورخرسندی، سازمان زمین‌شناسی کشور و موسسه نجومی آسمان شب ایران، سایت تخصصی شهاب‌سنگ ایران را راه‌اندازی کرده‌ایم تا بتوانیم به جست‌وجوگران و علاقه‌مندان و دانشجویان و دانش‌آموزان کمک کنیم.
انتهای پیام/
نظر شما