به گزارش قدس آنلاین، حضرت رضا(ع) در جریان هجرت تمدن‌ساز خود از کشورهای عربستان، کویت، عراق و ایران عبور کردند و وارد شهر مرو در ترکمنستان امروزی شدند. درباره مسیر حرکت حضرت رضا(ع) در خاک کنونی ایران و قدمگاهایی که در این مسیر پدید آمده است، اظهار نظرهای زیادی وجود دارد؛ اما همه پژوهشگران و کارشناسان اذغان دارند: قدمگاه‌های حضرت که در محل برخی از آن‌ها زیارتگاهی ساخته شده و امروز میعادگاه عاشقان و دلدادگان حضرت رضا(ع) به شمار می‌آیند، از نظر تاریخی و مذهبی اهمیت زیادی دارند و باید مورد توجه ویژه متولیان فرهنگی و دینی قرار گیرند.
در بخش نخست این گزارش به جایگاه و اعتبار تاریخی قدمگاه‌های منسوب به امام رضا(ع) در ایران می‌پردازیم.

*تفاوت قدمگاه و منزلگاه
در مسیر تحقیق در این خصوص ابتدا این پرسش مطرح می‌شود که قدمگاه به چه معناست؟ دکتر جلیل عرفان منش، پژوهشگر تاریخ و نویسنده کتاب «همگام با امام رضا(ع) از مدینه تا مرو» در پاسخ به این سوال با اشاره به اینکه برخی مفهوم منزلگاه را نیز با قدمگاه یکسان برشمرده اند، درحالی که هرکدام کابرد و کارکردهای متفاوتی دارند به خبرنگار آستان نیوز می‌گوید: قدمگاه در لغت به معنی جای نهادن قدم و مکانی که جای پای بزرگان واولیاء خداوند به آنجا رسیده باشد و به معنای خاص، به جاهایی که اثر پایی در سنگ و جز آن پدیدار است و گمان برند که جای پای پیامبری یا امامی است گفته می‌شود.
وی با بیان اینکه از منزلگاه نیز به جای فرود آمدن و یا اقامت کردن مسافران گفته می‌شود که گاه به این اماکن کاروان‌سرا، رباط، کاروانخانه، اتراقگاه، مهمانخانه، اردوگاه وخان نیز گفته شده است اضافه می‌کند: از منزل‌گاه یا محل عبور و یا توقف‌گاه و یا مکان حضور امام رضا(ع) در بسیاری از شهرها مانند بصره، اهواز و دیگر شهرها گزارش‌های قابل اعتمادی در دست است ولی به این اماکن لفظ قدمگاه به معنای خاص اطلاق نمی‌شود.

*اعتبار تاریخی قدمگاه‌های منسوب به امام رضا(ع) در ایران
عرفان منش با تأکید بر اینکه مسیر هجرت حضرت امام رضا(علیه‌السّلام) از مدینه به مرو در سال ۲۰۰ هجری، یکی از راه‌های متداول آن زمان به شمار می‌رفت و این مسیر از مدینه به بصره و از طریق سوق الاهواز(اهواز) به فارس- نه الزاما شیراز- و سپس از راه کویر و بیابان میان ایالت‌های فارس و خراسان می‌گذشت و به مرو ختم می‌شد می‌گوید: وجود قدمگاه‌های مسیر هجرت امام رضا(ع) از مدینه تا مرو، زمانی قابل اعتماد است که رخداد و یا بیان روایتی در آن‌جا که بیانگر عناصر زمان و مکان باشند در منابع معتبر ثبت و ضبط شده باشد.
وی با بیان اینکه گزارش‌های تاریخی از راه‌های متداول در مسیر شرق و منتهی به خراسان و نیشابور، در عصر نزدیک به سفر امام رضا(ع)، نشان می‌دهند که منازل و مراحل گذشتن از راه‌های آن زمان چگونه بوده است خاطر نشان می‌کند: در برخی از این منزلگاه‌ها، قدمگاه‌هایی به امام رضا(ع) منسوب شده که متأسفانه برخی از آن‌ها فاقد اعتبار هستند و آن دسته هم که در خور توجه هستند به یک میزان اعتبار ندارند؛ زیرا قدمگاه‌هایی به آن حضرت در برخی شهرها منسوب کرده اند که هرگز امام از آن جا عبور نکرده اند.
نویسنده کتاب «همگام با امام رضا(ع) از مدینه تا مرو» با اشاره به اینکه به طور کلی درباره خط سیر حضرت رضا(ع) اطلاعات تاریخی محدودی در دست است و نمی‌تواند مسیر دقیق عبور را برای ما ترسیم کند می‌گوید: برای مثال در سوق الاهواز، تنها گزارش معتبری که به ما رسیده ماجرای پل اربق است و پس از آن، منابع تنها به عبور حضرت از طریق خوزستان به سمت فارس و خراسان اشاره می‌کنند.
وی می‌افزاید: منابع تاریخی قدیم از عبور یا توقف حضرت در ارجان(بهبهان) ذکری نیاورده‌اند؛ ولی منابع جغرافیایی و برخی از منابع جدید از توقف حضرت در ارجان سخن گفته‌اند.
این پژوهشگر اضافه می‌کند: از قدمگاه ابرقوه یا ابرکوه هم در منابع تاریخی محلی به تناوب یاد شده است. در شهر قدیمی یزد نیز که خود روزگاری از توابع شهر اصطخر به شمار می‌رفته، چند قدمگاه و یادبود از محل توقف و عبور امام رضا(ع) وجود دارد که با توجه به تاکید منابع بر عبور آن حضرت از سمت کویر به سوی مرو بر اعتبار آن‌ها افزوده می‌شود.
عرفان منش با بیان اینکه جغرافی نگاران قرون اولیه، تمامی منازل و قدمگاه‌های میان نیشابور تا طوس و از آنجا تا مرو را در عصر خود بیان کرده و فاصله میان آنها برحسب فرسنگ و یا مرحله برشمردند خاطر نشان می‌کند: در برخی از متون لفظ قدمگاه به بارگاه امام رضا(ع)، در طوس نیز اطلاق شده است که غیر ازقدمگاه معروف درنیشابور است.
وی تصریح می‌کند: قدمگاه‌ امام رضا(ع) در نزدیکی نیشابور، مشهورترین قدمگاه‌ آن حضرت در ایران است.

*مسیر جاده ولایت
مهندس علی اصغر سالاری، از سال ۱۳۷۹ پژوهشی گسترده را بر روی مسیر حرکت امام رضا(ع) از مدینه تا مرو و قدمگاه‌های مبارک حضرت در این مسیر آغاز کرده که حاصل بخشی از این تحقیقات- که هنوز هم ادامه دارد- در کتاب «جاده ولایت» منتشر شده است.
این پژوهشگر در گفت‌وگو با خبرنگار آستان نیوز با اشاره به اینکه مسیر حرکت امام رضا(ع) از مدینه تا مرو ۳۴۵۰ کیلومتر بوده که ۲۱۰۰ کیلومتر آن در ایران قرار دارد، می‌گوید: برای حرکت حضرت رضا(ع) سه مسیر مختلف را روایت کرده‌اند؛ برخی معتقدند امام(ع) در مسیر خود از اصفهان، قم، تهران و سمنان نیز عبور کرده‌اند اما پس از سال‌ها بررسی دقیق و اصولی مسیرهای مختلف که با یاری ارگان‌های گوناگون صورت گرفت مشخص شد که امام رضا(ع) در طی مسیر خود از استان‌های خوزستان، کهکیلویه و بویر احمد، فارس و یزد عبور کرده‌اند و سپس وارد خراسان بزرگ شده‌اند.

*شناسایی قدمگاه‌های معتبر در ایران
سالاری با تأکید بر اینکه بخش مهمی از پژوهش ما به صورت میدانی بود و مناطق و جاده‌های مختلفی که ادعا شده امام رضا(ع) از آن‌ها عبور کردند را همراه با بناهای تاریخی و دیگر شواهد موجود بررسی کردیم می‌گوید: ما تلاش ‌کردیم مسیرهایی که به عنوان مسیر حرکت امام مطرح شده‌اند را علاوه بر صحت‌سنجی تاریخی، از نظر علمی و فنی هم بررسی کنیم.
سالاری با اشاره به اینکه پس از بررسی دقیق همه قدم‌گاه‌های موجود در کشور، سندیت و اعتبار چند قدمگاه اثبات شد که بیشتر آن‌ها در استان یزد قرار دارد تصریح می‌کند: اولین قدمگاه امام رضا(ع) پس از ورود به ایران، قدمگاه شلمچه است و بعد از آن، قدمگاه آبادان(بین خرمشهر، آبادان و جزیره مینو) که در دوران جنگ تخریب شده بود و پس از دفاع مقدس بازسازی شد.
قدمگاه‌های مورد تایید بعدی در اهواز، رامهرمز و بهبهان هستند.

*سه قدمگاه تا فهرج

این پژوهشگر با اشاره به اینکه مسیر امام از شلمچه تا بهبهان مورد تایید همه مورخین و علما است و اختلاف بعد از اینجا آغاز می‌شود اضافه می‌کند: قدم‌گاه‌های مورد تایید بعدی در یاسوج، سده و اقلید فارس قرار دارند. سپس قدمگاه‌های استان یزد شامل قدمگاه‌های ابرکوه، دهشیر، توران‌پشت، علی آباد و دره زرشک، اسلامیه، تفت و یزد(سه قدمگاه در مسجد فرط، خویدک و فهرج)، بافق(دو قدمگاه ریگ رضا و فیروزی) و بهاباد هستند.
وی با بیان اینکه مسیر امام رضا از یزد به سمت طبس ادامه می‌یابد می‌افزاید: مسیر حرکت امام رضا(ع) از طبس تا مرو، محل اختلاف نیست و همه محققین بر آن اتفاق نظر دارند؛ بیشتر قدمگاه‌های این مسیر هم معتبر هستند؛ در این مسیر دو قدمگاه در طبس، دو قدمگاه در نیشابور، دو قدمگاه در مشهد و یک قدمگاه در سرخس واقع شده‌اند.
سالاری با تصریح بر اینکه آغاز حرکت کاروان امام رضا(ع)، ۲۵ ذیقعده سال ۲۰۰ هجری قمری مصادف با ۵ تیر ۱۹۵ هجری شمسی بوده است می‌گوید: مدت زمان سفر هم طبق تنها دو منبع تاریخی قطعی که در دسترس داشتیم، ۶ ماه تخمین زده می‌شود؛ یعنی کاروان امام هر ۳۰ کیلومتر یک توقف داشته است؛ بنابراین در مسیر حرکت کاروان امام به سوی مرو تقریباً در خاک ایران باید ۷۰ قدمگاه باید داشته باشیم ولی تعداد قدمگاه‌های شناسایی شده و معتبر در این مسیر خیلی کمتر از این تعداد است و از بقیه قدمگاه‌ها نشانی نیست!
وی با اشاره به اینکه قدمگاه الزاما به معنای ثبت جای پای امام روی سنگ نیست تاکید می‌کند: متاسفانه برخی خرافات هم درباره قدمگاه‌ها در بین عوام رایج شده است که هیچ سندیتی ندارند و نباید به آن‌ها توجه کرد.
  منبع:آستان نیوز
  پایان پیام/