به گزارش گروه فرهنگی قدس‌آنلاین، نام شریف و مبارک حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) که برای ما ایرانیان با لقب «سیدالکریم» شناخته می‌شوند، به قدری آشناست که امکان ندارد کسی محب اهل بیت(ع) باشد، اما آرزوی زیارت کربلای ثانی‌اش در شهر ری را در دل نپروراند. اما اینکه چطور در میان این همه سادات و اولاد امامان(ع) ایشان به چنین مقاماتی دست یافته و مرقد مطهرشان کربلای ایران شده، پرسشی است که زمینه گفت‌وگوی ما با حجت الاسلام والمسلمین امیرعلی حسنلو، مدیرگروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه قم را فراهم کرد.

■ با توجه به شأن بالای حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) که از مرقد مطهرشان به «کربلای ایران» تعبیر می‌شود، درباره فلسفه این عظمت و جایگاه توضیح دهید.

حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) از شخصیت‌های بزرگ علمی، جهادی و تبلیغی است که نسبت وی با چهار واسطه به امام حسن(ع) باز می‌گردد و به همین علت به «حسنی» شهرت یافت و در بین علما به عنوان محدث مشهور است، یعنی کسی‌ که فن گردآوری احادیث و طبقه بندی روایات را می‌داند، آن‌ها را جمع می‌کند یا می‌نویسد یا شاگرد تربیت می‌کند. از سوی دیگر، حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) سفیر سیّار ائمه(ع)، از دانشمندان شیعه و راوی حدیث ائمه معصومین(ع) است و از چهره‌های بارز و محبوب و مورداعتمادِ اهل بیت(ع) و پیروان آنان به شمار می‌رفت و در مسائل دین به معارف مذهبی و احکام قرآن آگاه و شناخت و معرفتی وافر داشت.

■ حیات بابرکت حضرت عبدالعظیم(ع) با چه فراز و فرودهایی همراه بوده است؟

علامه شیخ آقابزرگ تهرانی درباره تاریخ ولادت حضرت عبدالعظیم(ع) می‌نویسد: «بنابر نقل کتاب «الخصائص العظیمیّه» ولادت حضرت عبدالعظیم(ع) در روز پنجشنبه، چهارم ربیع الثانی سال 173 ق در مدینه واقع شده است» و مدّت 79 سال عمر بابرکت او با دوران امامت چهار امام معصوم یعنی امام موسی کاظم، امام رضا، امام محمّدتقی و امام علیّ النّقی(ع) مقارن بوده و احادیث فراوانی از آنان روایت کرده است. آن یادگار امام مجتبی(ع) تا آخر عمر در ری ماند و منشأ برکات بسیاری برای شیعیان شد و سرانجام در پانزدهم شوال سال 253 هجری قمری رحلت کرد. 

بهترین مقطع حیات عبدالعظیم(ع) دوران امام هادی(ع) بود که در آخرین دیدار حضرت هادی(ع) به او دستور دادند از عراق هجرت کند و به ری برود. در ری، در منزل یکی از شیعیان ساکن شد و در سرداب خانه اقامت کرد. او روزها را روزه می‌گرفت و شب‌ها را به نماز می‌ایستاد و گاهی از مخفیگاه خود بیرون می‌آمد و به زیارت قبر حضرت حمزه (برادر امام رضا(ع) که اکنون مدفنش در حرم عبدالعظیم حسنی(ع) است) می‌رفت. هجرت و آمدن این سید بزرگوار، حکمت‌های زیادی در پی داشته که یکی از آن‌ها بسط و گسترش مکتب اهل بیت(ع) از این منطقه بوده است؛ مدرسه و مکتب حدیثی و فقهی ری، یکی از مکاتب مهم علمی شیعه به شمار می‌رود که تأثیر آن در مکتب حدیث نگاری روشن است.

■ با توجه به آنکه عبدالعظیم حسنی(ع) از محدثان و عالمان زمان خویش بوده است، آیا آثار علمی از ایشان برجای مانده و در زمان خود در میدان علم منشأ اثر بوده اند؟

یکی از ابعاد مهمّ در شخصیّت حضرت عبدالعظیم(ع) مقام و منزلت علمی اوست. وی علاوه بر نقل احادیث از ائمه معاصر خود، کتاب‌هایی نیز تألیف کرده است. ایشان با توجه به عمر نسبتاً طولانی و توفیق زیارت چند امام معصوم و همدوره بودن با حلقه‌ها و طبقاتی از اصحاب ائمه(ع) و راویان بزرگ شیعه، دارای مراتب علمی استثنایی است که ابعاد و زوایای آن هنوز ناشناخته است.

چنان که در علوم قرآن و تفسیر، فقه، اخلاق، تاریخ و سیره اهل بیت(ع)، کلام (در شاخه‌های توحید، نبوت، امامت و مهدویت) تبحر خاص داشت و روایت‌های مهمی در این باره در متون روایی معتبر از این سیدکریم به دست رسیده است. می‌توان او را یکی از فقهای بزرگ شیعه در عصر امامت دانست، آن هم در دوره‌ای که بنی عباس با تمام توان درصدد محو نام و مکتب اهل بیت(ع) بودند. بنابراین بیش از 1250 حدیث در زمینه علوم مختلفِ اهل بیت(ع) از زبان مبارکش نقل شده و در اخلاص و عمل دارای مرتبه‌ای است که مورد تأیید چند امام معصوم قرار گرفته است.

از سید عبدالعظیم حسنی(ع) آثاری نیز بر جای مانده، از جمله: خطبه‌های امیرالمؤمنین علی(ع)» یا «یوم و لیله» که در این اثر درباره وظایف و اعمال مستحب و اخلاقی افراد در هر شبانه روز مطالبی عرضه شده است؛ این کتاب سیدالکریم(ع) حاکی از این حقیقت است که چقدر مراقب اعمال خود بوده و برای اعمال خود مدارک و برنامه هایی از روایات مأثور اهل بیت(ع) و آن‌ها را در عمل پیاده کرده؛ هر چند این اثر در طول تاریخ از بین رفته است.

اگرچه او از سادات حسنی است و بیشتر سادات حسنی با امامت زاویه داشتند، اما وی در مریدی ائمه(ع) و عشق و اخلاص نظیر نداشت؛ بنابراین گاهی به محضر امام هادی(ع) مشرف شده و بشدت اظهار دوستی می‌کرد و از نظر علمی در رتبه‌ای قرار داشت که فقاهت او مورد تأیید امام و به عنوان مرجع علمی معرفی شد. 

حضرت عبدالعظیم(ع) در دانش و تقوا به منزلتی رسید که همواره مورد احترام و اعتماد امام معصوم زمان خویش بود. 

شخصی به نام اَباحَمّاد رازی با تحمّل زحمت‌های فراوان خود را به سامرّا می‌رساند تا از امام علی النقی(ع) مسائلی را بپرسد. امام پس از پاسخ گفتن به پرسش‌های حمّاد فرمودند: «ای اباحمّاد، هر گاه با مشکلی از مشکلات دینی یا پرسشی از مسائل اسلامی روبه رو شدی آن مشکل و سؤال خود را با عبدالعظیم حسنی در میان بگذار و از او بخواه تا پاسخ پرسش‌های تو را بیان نماید». امام هادی(ع) در جای دیگر به شخصی از اهالی ری می‌فرمایند: «اگر قبر عبدالعظیم(ع) را که در نزد شماست زیارت می‌کردی، مانند کسی بودی که امام حسین(ع) را در کربلا زیارت کرده است.»

■ چرا زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) از چنان شأنی برخوردار است که از آن به مثابه زیارت کربلای معلی تعبیر شده است؟

بله؛  از قول امام هادی(ع) گفته شده: «مَن زارَ عَبدالعَظیمِ الحَسَنی(ع) بِرِی کَمَن زارَ الحُسَین(ع) بِکَربَلا» اما؛ در مورد دلیل اینکه چرا ثواب زیارت عبدالعظیم حسنی(ع) به مثابه زیارت سیدالشهدا(ع) در کربلا عنوان شده، باید بدانیم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) حلقه وصل شیعیان در شهرهای گوناگون بودند و می‌توان از ایشان به عنوان سفیر ائمه(ع) یاد کرد. ایشان بین شیعیان که در نقاط مختلف اسلامی نمی‌توانستند با هم ارتباط داشته باشند، حلقه اتصال بود. چون ائمه(ع) ایشان را قبول داشتند و ممکن است این ثواب به سبب همین مجاهدت‌هایی باشد که در راه ارتباط بین شیعیان و رساندن پیام ائمه(ع) داشته است. 

افزون بر این، ممکن است شرایط خاص زمانی و مکانی، سبب شده باشد، پاداش خاص برای زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) مد نظر باشد، زیرا متوکل عباسی و برخی دیگر از حکّام جور، پس از تخریب بارگاه حضرت سیدالشهدا(ع)، برای جلوگیری از زیارت آن بزرگوار، مأموران را به مراقبت و نگهبانی گماشته بودند که به هیچ کس رحم نمی‌کردند و مدت‌ها قطع عضوی از بدن مانند دست و پا را شرط زیارت قرار دادند؛ زندگی عبدالعظیم(ع) در این شرایط خاص بود و در اخلاص، ارادت، اطاعت از ولایت و امام زمانش و شناخت و معرفت امام کوشش تمام داشت، بنابراین امام هادی(ع) از عبدالعظیم(ع) به محب و مطیع واقعی یاد کرد: «أَنْتَ وَلِیُّنَا حَقّاً»؛ روایاتی که از عبدالعظیم(ع) در موضوع امامت به دست ما رسیده، گویای این حقیقت است که او در شناخت امامِ زمان خود و جریان امامت چه میزان کوشیده است؛ این معیاری است که در زمانه ما نیز دوستان واقعی امام عصر(عج) شناخته شوند.

■ با توجه به اینکه حضرت عبدالعظیم(ع) در عصر ظهور ائمه(ع) و در آستانه عصر غیبت می‌زیسته‌اند، آیا در نگاه معرفتی ایشان آموزه هایی درباره امام مهدی(عج) و انتظار نیز وجود دارد؟

از جمله روایات نقل شده از عبدالعظیم در باره امامت و معرفت امام زمان(عج) است. چندین روایات درباره امامت و امام مهدی(عج) از وی به دست رسیده است، چنان که در اظهار عقاید حضرت عبدالعظیم(ع) خطاب به امام هادی(ع) عرض می‌کند: «به این امام غایب هم معتقد شدم، یعنی به امامت حسن عسکری (ع) و خلف آن حضرت قائل شدم. اکنون من می‏‌گویم: دوست این بزرگواران دوست خداست و دشمن آنان دشمن خداست و اطاعت ایشان اطاعت خداست و نافرمانی آنان نافرمانی خداست»، چون جناب عبدالعظیم(ع) دین و عقاید خود را بر امام زمانش حضرت هادی(ع) عرضه داشت و حضرت تصدیق کردند و فرمودند: «یا اباالقاسم! به خدا سوگند این است دین خدا که آن را برای بندگانش پسندیده است، بر همین عقیده ثابت باش، خداوند تو را به همین طریق در زندگی دنیا و آخرت پایدار بدارد. در این دیدار، مسئله مهم دیگر نیز مطرح شد و آن انتظار فرج و اهمیت و پاداش معنوی آن و به حال انتظار بودن چونان کسی که همیشه منتظر آمدن میهمان عزیز بودن یعنی پاک بودن و آلوده نبودن به انحرافات اخلاقی که زمان ما را فرا گرفته است: «أَفْضَلُ أَعْمَالِ شِیعَتِنَا انْتِظَارُ الْفَرَجِ».

انتهای پیام/