مهدی افخمی/ «انتقال فناوری» در ازای «بازار» همواره یکی از روش‌های مهم برای شکل گیری و رشد صنایع مختلف بوده است که لازم است ملاحظات آن در انعقاد قرارداد با شرکت‌های خارجی مورد توجه قرار گیرد. یکی از نمونه‌های موفق در این زمینه نحوه شکل‌گیری و توسعه صنعت ساخت تجهیزات نیروگاهی است. با وجود آنکه کشور در سال‌های اخیر شتاب و رشد علمی بسیار خوبی داشته است، اما از نظر شاخص «آمادگی فناورانه» که شامل دسترسی به آخرین فناوری‌ها، جذب فناوری در سطح بنگاه، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و انتقال فناوری است، رتبه‌ 116 در بین 148 کشور مورد مطالعه را دارد. 

  ضرورت استفاده از روش انتقال فناوری
اگر چه تحقیق و توسعه به عنوان روش بنیادین در کسب فناوری شناخته می‌شود، اما به علت صرف زمان و هزینه در این روش، لازم است از روش‌های دیگری نیز برای کسب فناوری استفاده نماییم. امروزه یکی از روش‌های رایج کسب فناوری در دنیا «انتقال فناوری» است. منطق اقتصادی این روش معمولاً بر گزاره «بازار در ازای فناوری» استوار است. به این معنا که کشور پذیرنده فناوری در ازای واگذاری بازاری در زمینه خاص به کشور صاحب فناوری، شرط انتقال فناوری را در قرارداد قرار می‌دهد. بنابراین با قرار دادن شرط انتقال فناوری در قرارداد‌های کلان می‌توان موفقیت‌‌های بزرگی در این زمینه کسب نمود.

  روند بومی‌سازی در صنعت نیروگاهی
یکی از نمونه‌های موفق در این عرصه فرایند شکل‌گیری و توسعه شرکت مپنا است. شرکت مپنا در سال 72 تأسیس شد. این شرکت در مرحله نخست، با توجه به تجربیات قبلی، مدیریت عملیات اجرایی ساخت نیروگاه و تأمین تجهیزات جانبی را که قبلاً توسط خارجی‌‌ها انجام می‌شد را بر عهده گرفت. 
پس از اینکه مپنا به رشد قابل توجهی به لحاظ فنی و تجربی رسید، قراردادهای انتقال فناوری به تدریج بین مپنا و شرکت‌های بزرگ تأمین کننده در دنیا مانند آنسالدو و زیمنس منعقد گردید. شرکت مپنا توانست با اهرم بازار در ازای فناوری و با استفاده از دانش علمی و فنی و تجربیات به دست آمده، فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند ساخت توربین، ژنراتور، سیستم‌های کنترل نیروگاهی و بویلر را در قراردادهایی از شرکت‌های مطرح دنیا به داخل کشور منتقل نماید.
تجربه صنعت نیروگاهی در ایران و گروه مپنا را می‌توان در چارچوب یک فرایند بلوغ فناوری نشان داد که شامل مراحل زیر می‌شود: 
 دوره اولیه که شامل ایجاد قابلیت مدیریت پروژه‌های EPC، مهندسی عمومی نیروگاه، بهره برداری و تعمیرات است. 
 دوره میانی که شامل انتقال فناوری و ساخت تحت لیسانس با استفاده از اهرم تجمیع خریدها است. در این دوره انعقاد قراردادهای بزرگ با بازیگران مهم بین‌المللی و با پشتیبانی حاکمیت موجب شکل‌گیری صنعت نیروگاهی در ایران شد. در این دوره تجربه و دانش فنی مپنا نیز افزایش یافت. 
 دوره نهایی که در آن بلوغ یا استقلال فناوری با قابلیت طراحی و توسعه محصولات اصلی شکل گرفت. در این دوره بر پایه دانش فنی و تجربیات شکل گرفته در مرحله قبل منجر به اجرای پروژه‌های بلندپروازانه شد و منجر به ارتقای محصولات تحت لیسانس و خلق محصولات جدید با نشان تجاری مپنا شد. 
مپنا توانست در مدت زمان کوتاه حدوداً 20 ساله علاوه بر صنعت نیروگاهی به صنایع دیگر مانند نفت و گاز و حمل و نقل ریلی نیز وارد شده و علاوه بر بومی سازی محصولات در صنایع فوق، خدماتی در تراز استاندارد‌های جهانی ارائه نماید. این الگو در بسیاری از شرکت‌های بزرگ دنیا نیز پیاده سازی شده است که به عنوان نمونه می‌توان به شرکت «هیوندای موتور» اشاره نمود.
با وجود آنکه در مهر ماه 95، نظامنامه پیوست فناوری توسط معاون اول رئیس جمهور ابلاغ شد و دستگاه‌های مربوط موظف شده‌اند که در قالب این پیوست شرط انتقال فناوری را در قرارداد‌های کلان اعمال کنند، اما با وجود بازار بزرگی که در ایران وجود دارد در قراردادهای کلان غالباً شرط انتقال فناوری وجود ندارد و لازم است مورد توجه قرار گیرد.