اما بی‌شک به جز مردم عامه که به ظاهر ماجرا نگاه می‌کنند، عده‌ای از متخصصان این اتفاقات را فرصتی مناسب برای تحقیق بیشتر در حوزه‌های تخصصی خود می‌دانند تا به روش‌هایی برای کاستن از مشکلات مردم در شرایط مشابه دست یابند. در این میان بررسی علل وقوع سیل‌های مخرب از مهم‌ترین موضوعات می‌باشد و پاسخ‌های مشروح و متعددی دارد.
ما نیز به بهانه همین موضوع تصمیم گرفتیم تا نگاهی به وضعیت شهر مشهد در یکی از بخش‌های مرتبط با این مسئله یعنی مسیل‌ها یا همان کال‌ها یا رودها داشته باشیم.
خانه رود کجاست؟
واژه ترکیبی رودخانه را بسیار شنیده‌ایم و بدون نیاز به سواد خواندن و نوشتن هم می‌شود معنای آن را فهمید، چراکه همان‌گونه که مشخص است رودخانه یعنی خانه رود و بی‌شک باید مانند خانه خودمان برای این خانه و صاحب آن حرمتی قائل شویم و از تعرض به آن پرهیز کنیم. چون حتی اگر مدتی خالی از آب (صاحبخانه) باشد بی‌شک روزی به خانه‌اش بازخواهد گشت وهرچه را در خانه‌اش باشد، بیرون خواهد ریخت. اگر با همین زبان ساده مسیر رودخانه‌ها یا همان کال‌های قدیمی شهر مشهد را دنبال کنید، خواهید دید برخی از آن‌ها دیگر وجود خارجی ندارند و توسط تعدادی از ما غصب و خانه‌سازی شده‌اند.
کال‌های مشهد قدیم
با نگاهی به نقشه‌های قدیمی شهر مشهد می‌بینیم در گذشته‌های نه چندان دور، نزدیک به ۱۰ رود یا همان کال کوچک و بزرگ در دشت مشهد جاری بوده که تقریباً همه آن‌ها از داخل شهر امروزی مشهد هم عبور می‌کردند که در سالیان گذشته و کمتر از دو دهه اخیر بسیاری از آن‌ها دیگر وجود خارجی ندارند و یا اگر وجود دارند هم به شکل چندپاره بوده و در عمل نمی‌توان تصور کرد شاهد عبور آب از همان مسیر قدیمی باشیم. از جمله مهم‌ترین مسیل‌های قدیمی مشهد می‌توان به مسیل آب و برق، اقبال شرقی و اقبال غربی، چهل بازه، قره خان، نهرنادری و مسیل نسترن اشاره کرد.
رودهای بدون خانه
اما با نگاهی به وضعیت امروز این مسیل‌ها به نتیجه نگران کننده‌ای می‌رسیم و ناخودآگاه متوجه می‌شویم رودهای قدیمی مشهد دیگر خانه‌ای در شهر ندارند و به اشکال مختلف مورد تخریب و تعرض قرار گرفته‌اند، از این رو در ادامه به مواردی اشاره می‌شود که با تطبیق آن با شرایط موجود بیش از پیش در مراقبت از مسیل‌های شهر حساسیت داشته باشیم.
نهر نادری
نهر نادری یکی از زهکش‌های قدیمی مشهد است که به صورت کانال روباز و خاکی از غرب به شرق جریان داشته است. این مسیل که از چشمه گیلاس واقع در ۳۵ کیلومتری جاده شهر قوچان سرچشمه گرفته و پس از طی مسافت طولانی و عبور از مسیر نهر گناباد در دو شاخه یکی از مسیر پارک ملت – میدان آزادی – باغ ملک‌آباد – خیابان سناباد- میدان تختی و دیگری از مسیر میدان استقلال – بلوار قرنی تغذیه شده و درمحل استخر شهرداری واقع در نزدیکی چهارراه میدان بار رضوی شروع و پس از گذر از بلوار شهید قرنی از غرب به شرق تا میدان شهدا و خیابان آیت‌الله شیرازی (بالا خیابان) وارد صحن مطهر امام رضا(ع) می‌شود و پس از عبور از حرم مطهر در امتداد خیابان نواب صفوی تا پنجراه وحدت امتداد داشته، پس از تلاقی با کانال ممرشاهی و عبور از زیر بلوار وحدت و خیابان محبوبه واقع در پشت پارک وحدت حامل رواناب‌های سطح حوضه‌های آبریز بالادست مسیر و بخشی از فاضلاب هتل‌ها و مناطق مسکونی اطراف حرم مطهر بوده و درنهایت در زمین‌های کشاورزی اراضی بازه شیخ تخلیه می‌شد. اما در حال حاضر به علت ساخت و ساز کانال‌های متعدد در حوالی حوضه‌های آبریزی نهر نادری و تغییر در برخی از حوضه‌ها و تغییر مسیر کانال نهر نادری به علت ساخت زیر گذر اطراف حرم مطهر، انجام مطالعات بازنگری کانال نهر نادری و حوضه‌های آبریز آن ضروری است.
چهل بازه
مسیل چهل بازه یکی از مهم‌ترین مسیل‌های موجود در شمال و شمال غرب مشهد است. این مسیل در واقع آبراهه اصلی رودخانه‌های بالادست گلستان بوده و هم اکنون نیز غیر از جمع‌آوری و دفع رواناب‌های حاصل از بارندگی حوضه‌هایی از شهر مشهد، جریان خروجی از سرریز سد گلستان را نیز به رودخانه کشف‌رود هدایت می‌کند.
به نحوی که اشاره شد چهل بازه از بند گلستان آغاز و در امتداد جنوب به شمال تا پل پرتوی ادامه می‌یابد، پس از عبور از پل در حاشیه ۷۵ متری امام علی(ع) به سمت شرق تغییر مسیر می‌دهد. این مسیل دارای بستر خاکی عریض می‌باشد که در قسمت‌هایی از آن نیز دیواره‌سازی انجام شده و جنس دیواره‌های آن نیز عمدتاً سنگی و در محدوده‌ای از قسمت‌ها بتنی وزنی می‌باشد. مسیل چهل بازه پس از عبور از پل‌های پرتوی و ستاری به بلوار دانشجو می‌رسد و در این موقعیت، مسیل توسط پل دانشجو به دو شاخه اصلی و فرعی تقسیم می‌شود. شاخه اصلی از مسیر بلوار ادیب نیشابوری و پس از تقاطع با بلوار امامیه و گذر از شهرک رازی، جاده آسیایی را قطع نموده و به میدان معراج وارد می‌شود، پس از آن در مسیر خیابان ۵۰ متری عبور نموده و درنهایت به کشف‌رود تخلیه می‌شود.
با این وصف اگر بازدید میدانی از این مسیر داشته باشید خواهید دید در حد فاصل بلوار دانشجو تا سید رضی، حدود یک دهه قبل پس از پرکردن بخش‌هایی از رودخانه با خاک دست ریز، مجتمع‌های مسکونی متعددی ساخته شده که اگر سیلی با مقیاس بزرگ در این رود جاری شود بی‌تردید خسارات قابل توجهی برجای خواهد گذاشت.
از سوی دیگر در بخش‌هایی که در سال‌های اخیر بهسازی شده عرض این مسیل بسیار کمتر از آن است که بتواند سیلاب‌های با دبی بالا را پاسخگو باشد و بی‌شک اگر بارندگی شدیدی باشد آب از آن سرریز شده و تمام ساکنان در مسیر را تهدید خواهد کرد.
کال قره خان
یکی از مهم‌ترین مسیل‌هایی که عمدتاً رواناب داخل محدوده شهر را جمع‌آوری می‌کند کال قره خان است. در گذشته بازسازی مسیل قره خان در چند مرحله شامل دیواره سازی، کف‌سازی و اجرای سقف انجام شده بود، به استثنای تقاطع‌های آن با خیابان‌های اصلی مانند اسدالله‌زاده، دانشگاه، چمران و امام رضا. پس از واقعه فرو ریزش قسمتی از خیابان تهران، بازسازی این تقاطع‌ها نیز مد نظر شهرداری قرار گرفت.
در این مطالعات با توجه به شرایط پایین دست و بالا دست طرح سازه‌ای مقطع کال قره خان در محل تقاطع‌ها تهیه شد، همچنین در انتهای مسیل قره خان (منطقه اسماعیل‌آباد) به طول ۲۵ متر تجدید محاسبات صورت گرفت، علل تخریب کال در مقاطع سرپوشیده به شرح زیر می‌باشد: وجود گازهای مخرب ناشی از فاضلاب داخل کال که دارای اثر نامطلوب روی ملات سیمان دیواره‌ها، بتن و آرماتور سقف می‌باشد؛ اجرای ناصحیح قفل و بست سنگ‌های لاشه دیوارها؛ مشکلات محاسباتی و شاید اجرایی دال، ارتفاع زیاد خاکریز روی دال و اشباع شدن آن در زمستان.
ابتدای کال قره خان در سال‌های گذشته از داخل باغ ملک‌آباد شروع می‌شده است، اما پس از پرشدن قسمت‌های ابتدایی آن و ساخت منازل مسکونی روی مسیل، در حال حاضر کال قره‌خان از اواسط خیابان فلسطین شروع شده و در امتداد جنوب شرقی به مسیر خود ادامه می‌دهد. اما همان‌گونه که ذکر شده، بخش‌هایی از این کال دیگر وجود خارجی ندارد و قسمت‌های موجود در بخش‌هایی که تغییر کاربری پیدا کرده و به انبار یا هر چیز دیگری تبدیل شده، دیگر کاربرد اصلی را ندارد و جای کال قدیمی را ساختمان‌های چند طبقه گرفته است.
مسیل اقبال غربی
مسیل اقبال غربی از ادغام مسیل‌های آب و برق _فرعی دانشگاه فردوسی- چهارچشمه و کوثر ۲۳ در محدوده اراضی دانشگاه فردوسی مشهد به وجود آمده که پس ازعبور از باغ ملک‌آباد و بلوار ملک‌آباد در حاشیه بلوار خیام طی مسیر نموده و در مجاورت مسجد قبا با کال نسترن ادغام می‌شود و در جهت شمال شرقی و به موازات بلوار خیام امتداد یافته و در حوالی آپارتمان‌های مرتفع مسیل چهل بازه فرعی به آن متصل می‌شود و پس ازعبور ازعرض صد متری کمربندی و خیابان‌های خواجه‌ربیع و جاده سیمان در محدوده کوی دروی مجدد به سمت شمال شرق تغییر مسیر می‌دهد و در نهایت به کشف‌رود متصل می‌شود.
مسیل اقبال شرقی
از جمله بزرگ‌ترین مسیل‌های شهر مشهد که تأثیربسزایی در جمع‌آوری و دفع رواناب‌های سطح مشهد و حاشیه آن دارد، مسیل اقبال است. این مسیل بخش اعظم رواناب سطحی مسیل‌های فرعی و آبراهه‌های کوچک واقع در دامنه‌های ارتفاعات بینالود که به سمت شمال جریان دارند را جمع‌آوری می‌نماید.
مسیل مذکور به صورت کمربندی ایمنی اطراف شهر مشهد را احاطه نموده و در حوالی کوهسنگی به دو شاخه شرقی و غربی تقسیم می‌شود. شاخه‌ای از این مسیل که از کوهسنگی به سمت شرق امتداد دارد به مسیل اقبال شرقی یا مسیل دور مشهد معروف است.
به لحاظ اهمیت و نقش این مسیل در جمع‌آوری رواناب اراضی جنوبی شهر مشهد، تا کنون قسمت‌هایی از این مسیل طراحی و اجرا شده‌اند که عبارتند از: مسیل اقبال شرقی حد فاصل شهر سنگ تا پادگان ارتش (بازسازی این قطعه انجام شده است)، مسیل اقبال شرقی حد فاصل پادگان ارتش تا خیابان حافظ (مطالعات بازسازی انجام شده است)، مسیل اقبال شرقی حد فاصل خیابان حافظ تا اول خلج (بازسازی این قطعه انجام شده است)، مسیل اقبال شرقی حد فاصل جاده خلج تا هوانیروز (بازسازی انجام شده است)، مسیل اقبال شرقی حد فاصل هوانیروز تا ۷۵ متری رضوی، مسیل اقبال شرقی حد فاصل ۷۵ متری رضوی تا کشف رود.
مسیل آب و برق
مسیل آب و برق شامل یک مسیر اصلی و چند شاخه فرعی است که یکی از این شاخه‌ها از نظر حوضه و طول مسیر نسبت به بقیه قابل توجه است. این شاخه اصلی از مسیر اصلی کال آب و برق از باغ‌های پاچنار در مجاورت اراضی برونسی سرچشمه گرفته و در طی مسیر خود در جنوب بلوار وکیل‌آباد- لادن- صیاد شیرازی- آب و برق- هفت تیر- هنرستان- هاشمیه و کوثر را قطع نموده و پس از عبور از بلوار شهید باهنر وارد اراضی دانشگاه فردوسی شده و با مسیل‌های اراضی نجفی و چهارچشمه در داخل دانشگاه ادغام می‌شود. پس از ورود به باغ ملک‌آباد در ابتدای بلوار خیام در مسیل اقبال غربی تخلیه می‌گردد که درنهایت کل دبی آن به کشف رود وارد می‌شود.
منبع: روزنامه قدس
انتهای پیام/
نظر شما