مریم احمدی شیروان/

«کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی» عنوان تازه‌ترین اثر دکتر محمدحسین رجبی‌ دوانی، محقق تاریخ اسلام و عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) است که در 592 صفحه و توسط مؤسسه چاپ و نشر دانشگاه امام حسین(ع) منتشر و در سی و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران رونمایی شد؛ کتابی که در آن، موقعیت شهر کوفه، مردم آن و عملکرد آنان در صدر اسلام بیان شده و برخورد مولای متقیان با مردم و واکنش اهل کوفه با آن حضرت ترسیم شده است. همین طور نقش کوفه از لحاظ سیاسی، دینی و فکری و تأثیرات آن بر تاریخ اسلام بررسی و به آن‌ها پرداخته شده است؛ فرایند شکل‌گیری و ساختار اجتماعی کوفه، نقش سیاسی و نظامی کوفه و نقش معنوی، عملی و فکری کوفه عناوین بخش‌های کتاب به ‌شمار می‌روند.

چرا کوفه در تاریخ اسلام اهمیت دارد؟

دکتر محمدحسین رجبی دوانی در خصوص این کتاب به خبرنگار ما می‌گوید: کوفه و مردم کوفه در ادبیات دینی ما سابقه‌ای منفی و ناگوار دارند. به گونه‌ای که مردم مؤمن و انقلابی ما در دفاع از ولایت، شعار می‌دهند: «ما اهل کوفه نیستیم، علی تنها بماند»؛ حالا نام بد و ننگ‌آوری برای کوفیان باقی مانده که آن‌ها اهل بیت(ع) و جبهه حق را یاری نکرده و سبب پیدایش حوادث ترسناک و جبران‌ناپذیری در تاریخ اسلام شدند.

او در خصوص حرف‌های جدید این کتاب توضیح می‌دهد: در این کتاب خواسته‌ام به این پرسش پاسخ دهم که اگر کوفه و مردمانش تا به این حد بد، نابکار، بی‌وفا و سست عنصر بودند؛ چرا اهل‌بیت(ع) به این شهر توجه می‌کردند؟ می‌دانیم که از زمان پیغمبر(ص) مرکز دولت اسلام مدینه بود و پس از رحلت آن وجود مقدس نیز عالم اسلام از مدینه اداره می‌شد. ولی امیرالمؤمنین علی(ع) مرکز خلافت را از مدینه به کوفه منتقل کرد. مردم کوفه به امام مجتبی(ع) نیز خیانت کردند و آن وجود مقدس هم مجبور شد که از خلافت و رهبری جهان اسلام کناره‌گیری کرده و حاکمیت به دست معاویه بیفتد. دیگر پرسش اینکه چرا امام حسین(ع) که خود شاهد و ناظر کوتاهی و خیانت کوفیان به پدر و برادر بود، به سوی کوفه آمد و سبب شد فاجعه بزرگ کربلا را نیز کوفیان پدید آورند؟

کوفیان سرآمد عالم اسلام بودند

این محقق تاریخ اسلام در ادامه تشریح می‌کند: با توجه به باورها و اعتقادات بحق شیعیان که ائمه(ع) معصوم هستند و بهترین تصمیم‌ها و درست‌ترین اقدامات را انجام می‌دهند، پس باید به این نتیجه برسیم که کوفه دارای قابلیت‌ها، ظرفیت‌ها و نکات مثبت و ارزشمندی است که امامان(ع) چشم امید به این شهر در کل عالم اسلام داشتند. در این کتاب این بحث مطرح شده و با شواهد و قراین اثبات کرده‌ام که کوفیان بهترین‌ها و باسابقه‌ترین‌های عالم اسلام بودند. میزان شناخت و اعتقاد آن‌ها به اهل بیت(ع) بیش از سایر مناطق عالم اسلام بود و در یک کلام آن‌ها سرآمد عالم اسلام بودند و مردم این شهر به مراتب از مردم مدینه، مکه، بصره، مصر و شام که مناطق مهم عالم اسلام در آن زمان بودند فضیلت داشتند و نسبت به اهل بیت(ع) ارادت می‌ورزیدند.

او به دگرگونی‌های کوفیان نیز اشاره کرده و یادآور می‌شود: در پی خیانتی که به جایگاه و مقام ولایت پس از رحلت پیغمبر(ص) پدید آمد چنان ارزش‌های دینی و الهی در جامعه دگرگون شد که بهترین‌های عالم اسلام، عملکردی اینچنینی از خود نشان دادند و باید گفت وای به حال بقیه عالم اسلام. یعنی در حقیقت اگر امام حسین(ع) به سوی بصره می‌رفت فاجعه‌ای بدتر از کربلا در بصره توسط بصریان پیش می‌آمد و یا مناطق دیگر و این برای امروز ما بسیار می‌تواند عبرت‌آموز باشد.

نتیجه دور شدن از ارزش‌ها، تباهی دنیا و آخرت است

رجبی دوانی تأکید می‌کند: باید بدانیم اگر جامعه با خیانت خواص و نخبگان خود از مسیر حق دور شده و به ولایت پشت کند، همه داشته‌ها و ارزش‌های او دگرگون شده و نمی‌تواند در مسیر صحیح و مستقیم باقی بماند و آنچنان دچار انحطاط می‌شود که حتی حجت خدا هم به دست آن‌ها کشته خواهد شد.

او در پایان با اشاره به ارتباط این کتاب با امروز ما توضیح می‌دهد: این کتاب با معرفی کوفه و عملکرد کوفیان، سبب می‌شود آموزه‌ها و عبرت‌های لازم گرفته شود تا مردم بدانند که خوب‌ها و مردم باسابقه وقتی که از ارزش‌ها دور شوند به این سرنوشت تلخ دچار می‌شوند. به بیانی دیگر عملکردهای نادرست آن‌ها موجب بروز فجایع جبران‌ناپذیری می‌شود که هم دنیا و هم آخرت را تباه می‌کنند. این آموزه‌ها برای مخاطبان این کتاب می‌تواند بسیار مفید و کارساز باشد.