علیرضا کریم خانی ـ دانشجوی جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبایی/

امروزه در کشور در اثر عوامل مختلفی از جمله مشکلات اقتصادی، تغییرات فرهنگی و ارزشی، افزایش سطح تحصیلات، قوانین محدود کننده، نادیده گرفتن قوانین و ســازوکارهای حمایتی و... سن ازدواج رو به افزایش است.

بر اساس سالنامه آماری ســال ۱۳۹۶ میانگین سن ازدواج با دو سال افزایش نسبت به آمار سال ۱۳۸۳ در دختران به ۲/۲۴ و در پســران به ۱/۲۹ رسیده که بدون تردید زمینه‌ساز معضلات مختلفی در حوزه اجتماعی خواهد شــد.

یکی از پیامدهای افزایش ســن ازدواج، گسترش پدیده «تجرد قطعی» است . تجرد قطعی چیست و وضعیت آن در ایران چگونه است؟ وقتی افراد به سنی برسند که در آن احتمال ازدواج وجود نداشته باشد و میزان تجرد کاهش نیابد، به آن سن، سن تجرد قطعی گفته می‌شود.

این شاخص معرف کسانی است که هرگز ازدواج نمی‌کنند. این سن برای زنان حدود ۴۵ سالگی و برای مردان حدود ۵۰ سالگی است. به طور کلی زمانی که سن افراد افزایش می‌یابد، با کاهش ریسک پذیری و افزایش انتظارات از طرف مقابل، رغبت خود را به مقوله ازدواج از دست می‌دهند.

آنان هرچه بیشتر پا به سن می‌گذارند به مجرد ماندن عادت کرده و به این نوع از سبک زندگی خو میگیرند. براساس بررسی‌های مرکز آمار ایران، تجرد قطعی در ســال ۱۳۷۵ برای مردان حدود ۱/۱ درصد و برای زنان ۲/۱ درصد بوده است.

 روند افزایشی تجرد قطعی در زنان خیلی بیشتر از مردان بوده به طوری که در سالهای ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۵ این شاخص برای مردان حدود دو برابر شده اما برای زنان بیش از سه برابر بوده است. با تغییرات رخ داده در سالهای اخیر، آمار تجرد قطعی زنان در محدوده ســنی ۴۵ تا ۴۹ سال به حدود ۴ درصد و برای مردان در همین محدوده سنی به حدود ۷/۲ درصد رسیده است.

 تجرد قطعی و ازدواج سفید، پیامد رفع نشدن موانع ازدواج متخصصان پیامدهای منفی بسیاری برای مجرد ماندن در سنین بالا ذکر میکنند که شدت این پیامدها و آسیبها برای زنان بیشتر از مردان است.

 یکی از مهمترین این آسیبها، افزایش پدیده «ازدواج سفید» است. چگونگی شیوع این پدیده در اثر افزایش سن ازدواج و تجرد، نیاز به توضیح چند مرحله دارد.

 پرده نخست: ازدواج سفید به نوعی رابطه همسرانه بدون ثبت رسمی گفته میشود و بــه دلیل کم خرج بودن و نبود تعهــد بین طرفین به عنوان جایگزینی زودگذر برای ازدواج، مورد اقبال بعضی از افراد قرار گرفته است. پژوهشگران از نگران‌کننده بودن شیوع این سبک زندگی و شیوه ارضای جنسی خبر می‌دهند.

 تجربه تاریخی کشورهای غربی نشان میدهد شیوع ازدواج سفید و کاهش تمایل به ازدواج، تأثیرات بارزی بر نهاد خانواده گذاشته و بنیان‌های آن را متزلزل میسازد.

 پرده دوم: در مباحث جمعیتی مســئلهای به عنوان «مضیقه ازدواج» مطرح است.  به این معنا که هر زمان در جامعه‌ای، باروری کاهش پیدا کند یا افزایش یابد، پس از یک دوره ۲۰-۱۵ ســاله، برای گروهی از جمعیت که تعداد بیشتری را تشکیل میدهند مضیقه ازدواج پیش می‌آید.

تعداد دختران دهه ۶۰ از پسران دهه ۵۰ بیشتر اســت و به دلیل برنامه‌های کنترل جمعیت دهه ۷۰ ایران، برای دختران دهه ۶۰ مضیقه ازدواج پیش آمده است. در این شرایط دخترانی که جوانتر هستند فرصت بیشتری برای ازدواج دارند اما فرصت ازدواج برای دخترانی که سن بیشتری دارند کمتر میشود.

امروزه دخترانی که متولد دهه ۶۰ هستند، دهه سوم زندگی‌شان را می‌گذرانند و این در حالی است که شتاب ازدواج آنان در مقایسه با مردان این گروه سنی پایین‌تر است. در سال ۱۳۹۵ تعداد دختران مجرد ۴۰ سال به بالا ۴۲۶ هزار نفر بوده است. یعنی نزدیک به نیم میلیون نفر! عدم تمایل مردان به ازدواج با این افراد، اصلی‌ترین مشکل در ازدواج آنهاست.

 پرده سوم: در شرایطی که مشکلات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی عرصه را برای ازدواج جوانان تنگ کرده و از طرفی میل به برطرف کردن نیاز جنســی در آنان زنده است، ازدواج سفید و روابط خارج از عرف به عنوان جایگزینی کم دردسر برای ازدواج در میان جوانان شیوع می‌یابد و ازدواج به کاری پردردسر و محدود کننده تبدیل میشود.

بدون شک آســیب‌های پدیده‌ای مانند ازدواج سفید بر همگان مشهود است و جدیترین آسیب نیز در این رابطه‌ها به زنان میرسد. با توجه به تجربه‌های موجود در این موضوع، باید به صورت جدی با فراگیر شدن آن مقابله شــود. مؤثرترین راه مبارزه با این پدیده، برطرف کردن موانع اقتصادی، فرهنگی، قانونی و... در زمینه ازدواج است.

 شرایط مختلفی دست به دست هم داده‌اند تا سن ازدواج بالا رود و به تبع آن تجرد قطعی افزایش یابد. در این میان برخی از نمایندگان مجلس و فعالان اجتماعی با مطــرح کردن «طرح افزایش حداقل ســن ازدواج» و کودک انگاری نوجوانان بالغ، آگاهانه یا ناآگاهانه در حال دامن زدن به روند افزایش سن ازدواج در ایران هستند.

 بسیاری از کارشناسان مسائل خانواده معتقدند که با بالا رفتن سن ازدواج، شانس ازدواج جوانان بویژه دختران محدودتر میشــود. آنان بر این باورند افزایش حداقل ســن قانونی ازدواج سبب افزایش میانگین سن ازدواج خواهد شد و پیامدهای آن، چنان که بخشی از آن در بالا آورده شد گریبان خانواده‌های ایرانی را خواهد گرفت.