محمد تربت‌زاده/

شاید شما هم پس از انتشار اخبار عجیب و غریب درباره استخراج «بیت کوین» در حسینیه‌ها و مساجد و اظهارنظرهای مسئولان درباره دور زدن تحریم‌ها از طریق این ارز دیجیتال، دوره افتاده باشید در سایت‌ها و خبرگزاری‌های ایرانی تا شاید از دنیای عجیب و غریب ارزهای دیجیتال سر در بیاورید، اما احتمالاً پس از جست‌وجوهای گسترده به این نتیجه رسیده‌اید که با وجود گذشت بیش از 10 سال از تولید نخستین «بیت کوین» در دنیا، هنوز یک مقاله درست و حسابی به زبان فارسی درباره‌اش وجود ندارد! راستش دنیای ارزهای دیجیتال آن‌قدر پیچیده است که حتی اگر مقاله درست و حسابی‌ای هم درباره‌اش پیدا کنید، بازهم بسیاری از پرسش‌هایتان بی جواب خواهد ماند پس انتظار نداشته باشید با خواندن این مطلب، از ریز و درشت دنیای «بیت کوین» باخبر شوید چون ارزهای دیجیتال از مواردی محسوب می‌شوند که هرچقدر بیشتر درباره‌شان بخوانید، بیشتر گیج خواهید شد!

بیت کوین به زبان ساده

بیت کوین به زبان ساده یک نوع پول است؛ درست مثل طلا و نقره که سال‌ها توسط آدم‌ها برای تجارت استفاده می‌شد، البته بعدها اسکناس و بعدتر حواله‌ها و تراکنش‌های بانکی جایگزین آن شدند. بیت کوین درحال حاضر یک نوع پول و وسیله تجارت بر بستر اینترنت است، یعنی چیزی شبیه به همان حواله‌ها و تراکنش‌های بانکی که خیلی‌هایمان روزانه از آن استفاده می‌کنیم، اما آن‌طورکه اقتصاددان‌های طرفدار ارز دیجیتال می‌گویند، همان‌طور که تراکنش‌ها و کارت‌های بانکی، اسکناس را از رده خارج کردند، ارزهای دیجیتال به رهبری بیت کوین هم در آینده نه چندان دور جایگزین کارت‌ها و تراکنش‌های بانکی خواهند شد.

اگر ساده‌تر از این بخواهیم بگوییم، بیت کوین چیزی شبیه به دلار، یورو و سایر ارزهاست که همه مردم می‌توانند به راحتی با پرداخت پول آن را تهیه کرده و به همان راحتی هم آن را خرج کنند، اما با این تفاوت که بیت کوین مجازی است و دلار و یورو واقعی!

بدون آقا بالاسر

بیت کوین برای نخستین بار در سال 2009 توسط یک برنامه نویس ناشناس تحت نام مستعار «ساتوشی ناکاموتو» معرفی شد. این که آقا یا خانم ساتوشی ناکاموتو کیست و درحال حاضر کجاست، معلوم نیست، اما همین ویژگی ناشناس بودنِ سازنده بیت کوین، اصلی‌ترین ویژگی آن به حساب می‌آید. حتماً در جریان هستید که تمام ارزهای دنیا از جمله دلار، یورو و... توسط یک دولت یا یک اتحادیه بین‌المللی ساخته شده و پشتیبانی و کنترل می‌شوند. تفاوت بیت کوین با سایر ارزها اما در «غیر متمرکز» بودن آن است. به این معنا که بیت کوین مستقل از یک دولت یا یک نهاد خاص است و شبکه آن توسط کدهای پیچیده کامپیوتری و فعالیت صاحبان بیت کوین در سرتاسر دنیا کنترل می‌شود و به قول سازنده آن حتی اگر خودش با اتوبوس تصادف کند و دار فانی را وداع بگوید هم هیچ مشکلی در شبکه بیت کوین به وجود نخواهد آمد، چراکه خودِ او هم بخش کوچکی از این شبکه بزرگ مجازی است که نبودش هیچ خللی در آن ایجاد نمی‌کند. کمی دقیق‌تر اگر بخواهیم بگوییم، فعالیتِ صاحبان بیت کوین است که ارزش و شبکه این ارز مجازی را کنترل می‌کند. عبارت دیگر خریدارِ بیت کوین آقا بالاسرهایی مثل بانک، دولت و... ندارد و فقط خودش می‌تواند به جزئیات حساب و تراکنش‌های شخصی‌اش دسترسی داشته باشد.

همین ویژگی است که موجب می‌شود سرمایه‌گذارها بدون نگرانی بابت مسدود شدن پولشان توسط یک دولت، یا ترس از پرداخت مالیات‌های هنگفت و یا گرفتار شدن در مشکلات حقوقی، پول‌هایشان را تبدیل به بیت کوین کنند و ارزش این ارز مجازی را روز به روز بالا ببرند.

یک شبکه پیچیده

بیت کوین ماهیت مجازی دارد و برخلاف تصور خیلی‌ها، خبری از سکه و اسکناس‌های فیزیکی نیست. به همین خاطر سال 2009 که بیت کوین به عنوان ارز مجازی به دنیا معرفی شد، خیلی‌ها نمی‌دانستند با این ارز مجازی چه چیزهایی می‌شود خرید یا اصلاً کجا و چگونه باید از آن نگهداری کرد؟

صاحبان بیت کوین چیزی به نام «کیف پول» دارند که بیت کوین‌هایشان در آن ذخیره شده است. این کیف پول می‌تواند براساس انتخاب صاحبش یک نرم افزار تلفن همراه باشد یا یک کاغذ کوچک که روی آن بارکد مربوط به حساب حک شده یا حتی یک هارد یا فلش معمولی! در کشور ما به علت نبود قانون مشخص، هنوز استفاده از ارزهای مجازی رایج نشده، اما در کشورهایی که استفاده از بیت کوین مجاز است، تمام فروشگاه‌ها چیزی شبیه به کارتخوان دارند که مشتری می‌تواند از طریق آن با بیت کوین خرید کند. حتی بسیاری از شرکت‌های بزرگ دنیا حقوق کارمندهایشان را با بیت کوین پرداخت می‌کنند. دلیل استفاده شرکت‌ها و تاجرهای بزرگ بین‌المللی از بیت کوین هم برمی‌گردد به شبکه گسترده اینترنتی بیت کوین. در این شبکه گسترده همه چیز با کدهای پیچیده برنامه‌نویسی و کامپیوتری سروکار دارد و افراد زمانی که هزینه یک کالا را از طریق بیت کوین می‌پردازند یا مقداری بیت کوین را برای کسی در آن طرف دنیا ارسال می‌کنند، میلیون‌ها کد کامپیوتری پیچیده در این شبکه فعال می‌شوند. احتمالاً جزئیات فعالیت این کدها و توضیح درباره محل ذخیره‌شان در فضایی مجازی به نام «بلاک چین» حوصله‌تان را سر می‌برد پس به طور خلاصه می‌گوییم که تراکنش‌های مالی در شبکه بیت کوین توسط همین کدهای دستوری انجام می‌شود که به علت سرعت بالای آن‌ها، انتقال بیت کوین از این طرف دنیا به آن طرفش در نهایت چند ساعت طول می‌کشد، درحالی که انتقال ارزهای سنتی از کشوری به کشور دیگر حداقل چند روز زمان برده و کلی هم دنگ و فنگ حقوقی دارد.

استخراج بیت کوین در مساجد

همان‌طور که می‌دانید، بیت کوین مثل نفت و زغال‌سنگ استخراج نمی‌شود و ماجرای استخراجش در مساجد و حسینیه‌های کشورمان پیچیده‌تر از این حرف‌هاست. از آنجایی که امنیت شبکه بیت کوین حسابی بالاست، میلیون‌ها کدی که هنگام استفاده افراد از آن در شبکه فعال می‌شوند، باید اعتبارسنجی شوند که خدایی ناکرده هکرها خودشان را جای صاحب بیت کوین جا نزده باشند! همان‌طور که گفتیم بیت کوین آقابالاسری ندارد که بخواهد وظیفه اعتبارسنجی کدهای اینترنتی را به عهده بگیرد، پس وظیفه اعتبارسنجی آن به عهده مردم عادی است! کسانی که داوطلب این اعتبارسنجی می‌شوند درواقع همان استخراج کننده‌های بیت کوین هستند که با خرید کامپیوترهای پیشرفته، روزانه میلیون‌ها کد را اعتبارسنجی کرده و به ازای تعداد مشخصی از آن، بیت کوین پاداش می‌گیرند. این همان فرایند استخراج است که حسابی به صرفه به نظر می‌رسد، اما کارشناس‌ها می‌گویند استخراج یک واحد بیت کوین، برقی معادل با مصرف 24 سال یک خانه را مصرف می‌کند! احتمالاً حالا متوجه می‌شوید که چرا استخراج‌کننده‌های بیت کوین در کشورمان، کامپیوترهای پیشرفته‌شان را در مساجد و حسینیه‌ها که بیشترشان برق رایگان دارند، کار می‌گذارند.

بهشت قاچاقچی‌ها

بزرگ‌ترین معضل بیت کوین موقعیت قانونی این ارز مجازی است که از کشوری تا کشور دیگر بشدت تفاوت دارد. یعنی همان‌طور که بعضی از کشورها استفاده از بیت کوین را ممنوع اعلام کرده‌اند، بعضی کشورها هم در مقابل، مردمشان را برای استفاده از این ارز مجازی به جای ارزهای سنتی تشویق می‌کنند. اما چیزی که بتازگی موجب نگرانی دولت‌های مختلف شده، استفاده قاچاقچی‌های بین‌المللی و کلاهبرداران اقتصادی از شبکه امن بیت کوین است. حتی بسیاری از رسانه‌های مخالفِ بیت کوین می‌گویند این ارز مجازی شهرتش را مدیون میدان دادن به خلافکارها برای انجام معاملات غیرقانونی است.

صادراتِ مجازی

بیت کوین با اینکه بیش از 10 سال از عمرش می‌گذرد، این روزها سوژه داغ فضای رسانه‌ای کشورمان است. درحالی که بخشی از مسئولان مخالف جولان دادن ارزهای دیجیتال در کشورمان هستند، بخش زیادی از آن‌ها می‌گویند کوچک‌ترین دستاورد این ارزهای دیجیتال، دور زدن تحریم‌هاست که می‌تواند آن‌ها را تا حدودی بی‌اثر کند. مخالفان استفاده از بیت کوین می‌گویند ضررهایی که این ارز دیجیتال به اقتصاد کشورمان وارد می‌کند، بیشتر از سودی است که با دور زدن تحریم‌ها عایدمان می‌شود. از آن طرف در ارتباط با میزان برق مصرفی برای استخراج بیت کوین در کشورمان هم میان مسئولان اختلاف وجود دارد. مثلاً معاون وزیر نیرو در امور برق می‌گوید استخراج بیت کوین در شبکه برقی اختلال ایجاد کرده و آن را دچار بحران می‌کند، اما وزیر ارتباطات و بخش زیادی از فعالان این حوزه معتقدند اگر یارانه برق را برای تولید بیت کوین حذف کرده و آن را با قیمت استاندارد جهانی به استخراج کننده‌های بیت کوین عرضه کنیم، سود کلانی نسیب کشور می‌شود. به زبان ساده، این کار صادرات برق به صورت مجازی محسوب می‌شود، یعنی اینکه بدون سرمایه‌گذاری و راه‌اندازی شبکه کلان انتقال برق، می‌توان با استفاده از استخراج بیت کوین، برق را به صورت مجازی صادر کرد.

تکرارِ یک فاجعه؟

گذشته از این حواشی‌ها، این روزها تب پولدار شدن به وسیله بیت کوین در میان جوانان بیداد می‌کند. در این میان صدها شرکت غیرقانونی تأسیس شده‌اند که با وعده‌های توخالی درباره سرمایه‌گذاری روی بیت کوین، کلاه مردم را برمی‌دارند. مسئولان هم لابد بدون توجه به جولان دادن این شرکت‌ها در سطح کشور، همچنان چشم‌هایشان را روی واقعیت بسته‌اند و بدون تصویب قانون در این زمینه، صحبت از تولید بیت کوین بومی می‌کنند درحالی که به گفته کارشناس‌های مربوط، ساخت ارز مجازی از توان تمام دولت‌های دنیا خارج است، چون مهم‌ترین ویژگی ارزهای دیجیتال عدم تمرکز و وابسته نبودن به دولت‌هاست.

درحالی که مسئولان کاسه چه کنم چه کنم به دست گرفته‌اند، شرکت‌های سرمایه‌گذاری بر روی بیت کوین، مثل قارچ رشد کرده و با تبلیغات مجازی، برای خودشان سرمایه‌گذار جذب می‌کنند که این رشد تصاعدی و جذب سرمایه‌های نجومی، بی‌شباهت به رشد شرکت‌های هرمی در سال‌های دور نیست. همان شرکت‌هایی که در سایه بی‌توجهی مسئولان و نبود قانون مشخص، هزاران نفر را به خاک سیاه نشاندند. مسئولان اما انگار هنوز از آن فاجعه درس نگرفته و قصد ندارند با روشن کردن ابعاد قانونی حضور بیت کوین در کشورمان، یک بار برای همیشه جلوی سوءاستفاده از آن را بگیرند.