قدس آنلاین – سعید کوشافر: این درحالی است که به نظر میرسد برخی کشورهای آسیای میانه که دروازه ورود کشورمان به اقتصاد سایر کشورها و زمینه ساز گشایشهای اقتصادی درحوزه صادرات و ترانزیت خواهد بود، به دلیل اختلافات خود با سایر کشورها وحتی اختلاف نظرهای اقتصادی با کشورمان خیلی تمایل به همکاری دراین حوزه ندارند.

***گذشته روشن، آینده مبهم

سالهای سال قبل، زمانی که کشورهای اسیای میانه طعم آزادی و جدایی از اتحاد جماهیر شوروری را تازه چشیده بودند ؛ کشورشمالی ترکمنستان ارتباطات گسترده اقتصادی با خراسان رضوی را کلید زد. مردم این کشور خریدار هرکالایی بودند که امکان صادرات آن فراهم بود. ازمرغ وتخم مرغ گرفته تا مبل و دمپایی پلاستیکی و... شاید بتوان این دوره را دوران طلایی ارتباط اقتصادی ایران و کشورهای آسیای میانه واز جمله ترکمنستان لقب داد. فرصتی که به دلیل بی توجهی دولتمردان و مسوولان خراسانی به راحتی هدر رفت.

صادرات کالا دراین برهه به شدت بالا رفت و نظارت به شدت کاهش یافت به گونه ای که بی کیفیت ترین کالاهایی که میشد به این کشور صادر گردید . این صادرات درحالی که میتوانست برندی برای ایران وخراسان شود و یک ارتباط اقتصادی پایدار را رقم بزند؛ با سودجویی برخی صادرکنندگان خیلی زود منجر به قطع همکاریها و تمایل طرف ترکمن به سمت کشورهایی نظیر ترکیه شد.

دروازه طلایی صادرات اندک اندک به روی ایران بسته شد و صادر کنندگانی که سودهای زودگذر خودرا به منافع آتی ترجیح دادند از بازار این کشورهای رانده شدند. دراین میان تنها آب باریکه ای برای ترانزیت و صادرات کالا به سایر کشورها باقی ماند که آنهم هرروز با یک مشکل تراشی از سوی همسایه شمالی روبرو میشد.

***مشکل تراشی منطقه ای

رانندگان کامیونی که از کشور ترکمنستان بازمیگشتند داستانهای عجیب و غریبی از سخت گیری ماموران ترکمن بازگو میکردند ؛ تعدادی که اصلا بازنگشتندو در زندانهای ترکمنها حبسهای طولانی را میگذراندند. این درحالی بود که مسوولان تنها به وعده اکتفا میکردند. صادر کنندگان که حمل کالا با کامیون را مقرون به صرفه نمیدیدند سراغ راه آهنی رفتند که مدتهاست میان دوکشور برقرار شده اما بسیار کمتر از توان و ظرفیتش مورد استفاده قرار میگیرد که آنهم به نتیجه ای نرسید و مشکل کمبود واگن برای صادرات همچنان پابرجاست .

مدیر پایانه مرزی سرخس میگوید: کشور ترکمنستان بدون اطلاع قبلی و با اتخاذ سیاست‌های غیر مسئولانه ورود و خروج کامیون‌های ترانزیت از طریق مرز سرخس را کاهش داده است.

مجتبی سرگلزایی اظهار میدارد: طبق توافق‌های انجام شده بین ایران و کشور ترکمنستان تا مرداد ماه سال قبل حجم تردد کامیون روزانه به 230 دستگاه در روز رسید که کشور مقابل بدون هیچ هماهنگی این میزان تردد را به 30 دستگاه در روز کاهش داد و این اقدام در حالی رخ داده که پایانه سرخس بارها اعلام کرده توانایی پذیرش بیشتری را دارد.

وی با اعلام اینکه اقدام ترکمنستان در این خصوص مانع از تردد اتباع تاجیک از این پایانه شد، افزود: ترکمن‌ها در اقدامی دیگر از ورود و خروج کامیون‌های تاجیکی که از طریق کشورشان تردد داشتند، ممانعت کردند به نحوی که روزانه تنها 10 دستگاه کامیون از این مرز خارج می‌شد و کامیون‌های ترانزیتی که مقصد آن‌ها تاجیکستان بود باید از طریق مرز دوغارون در تایباد و یا دریای خزر عبور می‌کردند.

سرگلزایی با اشاره به مضرات دیگر این اقدام کشور ترکمنستان مطرح کرد: از مردادماه سال 97 که کاهش تردد کامیون اعمال شد، اتباع ترکمن نیز به تدریج از این نقطه مرزی حق ورود به ایران را نداشتند و تنها می‌توانند از مرز باجگیران وارد ایران و از سرخس خارج شوند که این امر باعث شد، ورود مسافر چمدانی ترکمن به صفر برسد.

***افغانستان بجای ترکمنستان

درحالی مشکلات تجارت از دروازه آسیای میانه هر روز ابعاد وشکلهای تازه تری به خود میگیرد که افغانستان در را به روی صادرکنندگان گشوده وشاید اکنون باید شریک جدی تولیدو صادرات در منطقه آزاد سرخس را افغانستانیها دانست . این درحالی است که نا امنی در برخی راهها تنها مشکل پیش روی صادر کنندگان کالا به افغانستان ودیگرکشورهای آسیای میانه از این مسیر است .

معاون حمل و نقل اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان رضوی گفت: مهم ترین مشکل اخذ عوارض ۱.۵ دلاری به ازای پیمودن یک کیلومتر مسیر ترانزیتی در خاک ترکمنستان از ناوگان باری کشورمان است که این مساله به افزایش هزینه ترانزیت یا صادرات کالا از ایران توسط ناوگان ایرانی منجر شده است.با توجه به اینکه ناوگان جاده ای دیگر کشورها مانند ترکیه هزینه مشابه کمتری می پردازند، صاحبان بار برای کاستن از هزینه ها اقدام به واگذاری کالا به شرکتهای حمل و نقل غیر ایرانی می کنند.

جواد وحدتی با بیان اینکه با توجه به ایجاد برخی مشکلات بین تاجیکستان و ترکمنستان صادرات یا ترانزیت کالا از ترکمنستان با ناوگان سایر کشورها از جمله ایران با مشکل مواجه شده است،اظهار داشت: طولانی بودن مدت صدور ویزا برای رانندگان، نبود توقفگاه های مناسب برای رانندگان در طول جاده های ترکمنستان و عدم پوشش بیمه ای برای خسارت ناشی از تصادفات رانندگی از جمله مشکلات ناوگان جاده ای ایران در ترکمنستان است.

نایب رئیس انجمن صنفی شرکتهای حمل و نقل بین المللی خراسان رضوی نیز گفت: از طرفی مشکلات دیگری برای کامیونهای ایرانی در خاک ترکمنستان وجود دارد که شرکتهای باربری را به فکر استفاده از مسیر افغانستان انداخته است.حمل بار جاده ای از ایران به تاجیکستان از طریق شمال افغانستان و شهر مزار شریف این کشور ارزانتر و دارای مسیر کوتاهتر از مسیر ترکمنستان است .این مسیر ترانزیتی دارای کیفیت قابل قبول و امنیت مناسب است اما حدود ۲۰۰ کیلومتر جاده حدفاصل قلعه نو تا قیسار از کیفیت و امنیت مناسب برخوردار نیست.

***خوش خبری یا وعده

اما طی روزهای اخیر معاون استاندار خراسان رضوی از افزایش مراودات اقتصادی خراسان رضوی با کشورهای آسیای میانه خبر داد. اتفاقی که با حرف زدن مقدور نیست و باید دید که معاون استاندار صرفا  آمال وارزوهایش را بیان کرده یا برای افزایش مراوادات تجاری راهی هم پیدا کرده است .  

بررسی اظهارات علی رسولیان نشان میدهد که وی نیز تنها به بیان ایده آلها پرداخته و گفت که  موضوع تأمین واگن صادراتی خراسان رضوی در حال پیگیری است و برنامه‌های مختلفی در این زمینه طراحی شده است. او از هیچ راهکار یا روشی که بتواند مشکلات پیش پای صادر کنندگان را بردارد سخنی به میان نمیاورد.درهمین راستا اما سرپرست راه آهن خراسان میگوید: در پنج ماهه نخست امسال، ۵۳۲ هزار تن محموله صادراتی با ۹ هزار دستگاه واگن بارگیری و به مقاصد کشورهای آسیای میانه از طریق مرز ریلی سرخس صادر شد که این میزان نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۰۰ درصد افزایش داشته است.

این مقام مسوول علل رشد صادرات ریلی خراسان رضوی عبارتند از بازار جدید سیمان در کشور ازبکستان برای اجرای طرح های زیربنایی آن کشور، تلاش در جهت تامین واگن مورد نیاز صادرکنندگان توسط راه آهن و بخش خصوصی از کشورهای آسیای میانه، اعطای مجوزهای لازم برای تسهیل در تامین واگن خارجی جهت حمل محمولات صادراتی از کشورهای آسیای میانه از قبیل اختصاص سهمیه از واگن های مسقف وارده به صاحبان کالا و ارائه تخفیف به کرایه حمل واگن های خصوصی و جلسات چندجانبه با واحدهای تولیدی.

درهمین حال ، عضو اتاق مشترک ایران و ترکمنستان گفت: از سال1393 مبادلات تجاری و روابط اقتصادی با کشور ترکمنستان روند رو به رشدی یافته است و این مهم با تغییرات وضعیت اقتصادی این کشور هم‌زمان بود. قره‌باش افزود: در چند سال اخیر وضعیت اقتصادی ترکمنستان تغییرات چشمگیری داشته است و توانمندی لازم را برای توسعه روابط اقتصادی با کشورهای همسایه از جمله ایران به‌دست آورده که برگزاری نمایشگاه اختصاصی این کشور در مشهد دلیلی بر این ادعاست.وی بیان کرد: اکنون تبادل تجاری بین ایران و ترکمنستان 400میلیون دلار است و در صورتی که مسئولان 2کشور در 3بخش ترانزیت کالا، منابع هیدروکربنی و گاز به توافقاتی دست یابند، حجم مبادلات تجاری بین 2کشور می‌تواند به 5میلیارد دلار افزایش یابد.

***بخاطر اندکی سو تفاهم

شاید اگر مشکلات سیاسی میان ایران وترکمنستان نبود ، این مقدار مشکلات پیش روی تولید و صادر کنندگان خراسان رضوی هم وجود نداشت . شاید اگر مشکلات اقتصادی بود ، تاکنون فعالان این عرصه راهی برای عبور از گردنه های سخت اقتصادی پیدا کرده بود . اما باید منتظر ماندو دید که دیپلماتهای کشورمان چه زمانی از سفرهای اروپایی و چانه زدن های برجامی فارغ میشوند تا سری هم به کشورهای همسایه بزنند و مشکلات میان ایران واین کشورها را حل کنند.مشکلاتی که میتواند اقتصاد خراسان رضوی را متحول کندو دروازه های اقتصاد مقاومتی این منطقه را برروی مردم وفعالان عرصه تولید وتجارت بازکند تا دیگر نیازی به دراز کردن دست مقابل اروپا و امریکا نداشته باشیم .

یک عضو اتاق مشترک ایران و ترکمنستان دراین خصوص گفت : زیرساخت‌های لازم در حوزه‌های توسعه ترانزیت کالا و استفاده از منابع گازی و هیدروکربنی ترکمنستان ایجاد شده و چندصد میلیون دلار در این زمینه هزینه شده، اما بلااستفاده مانده است. وی افزود : 2خط ریلی «سرخس - تجن» و «گرگان -اینچه‌برون» به طول 675کیلومتر به‌عنوان خطوط ارتباطی بین ایران و ترکمنستان ایجاد شده، اما هنوز از این خطوط ریلی استفاده مطلوب نشده است؛ لذا باید سوء‌تفاهم‌های بین 2کشور را برطرف کرد و از صنعت حمل‌ونقل به نفع 2کشور بهره گرفت.

قره‌باش اظهار داشت: زیرساخت لازم برای صادرات برق ترکمنستان ایجاد شده و صادرات برق از آن کشور به ایران اتفاق ساده‌ای است که همواره بین کشورهای همسایه رخ می‌دهد، اما اکنون این صادرات انجام نمی‌شود. وی با تأکید بر اهمیت شرایط همسایگی بین ایران و ترکمنستان گفت: ایران و ترکمنستان از مرزهای ریلی، دریایی و زمینی به طول بیش از هزارکیلومتر برخوردار هستند که می‌توان از آن برای توسعه روابط اقتصادی و ایجاد شرایط بهتر اقتصادی برای هر 2کشور بهره گرفت.

همچنین رسولیان معاون استاندار خراسان رضوی  با بیان اینکه باید وجود برخی مشکلات در مبادلات دو کشور را پذیرفت، تصریح کرد: با عزم و اراده سیاسی که وجود دارد این مسائل قابل حل است و هیچ مانع جدی بر سر راه مبادلات دو کشور وجود ندارد و هیچ کشوری هم قادر نیست در مسیر روابط حسنه دو کشور مانع ایجاد کند.