شاهرخ قبادیان/
نیاز عراق به واردات انرژی و برخی از اقلام مصرفی را میتوان به عنوان راه تنفس ایران در شرایط تحریمی توصیف کرد. فرصتی که میتوانست تحریمهای آمریکا را به‌راحتی بی‌اثر کند، اما با غفلت طرف ایرانی و پیگیری وزارت خزانه‌داری آمریکا دوباره راه اینستکس را دنبال میکند.
عراق را بی‌شک میتوان یکی از بزرگ‌ترین فرصتهای منطقهای اقتصاد ایران برای کاهش فشار تحریمی آمریکا دانست. از سوی دیگر روابط اقتصادی ایران و عراق با توجه به ظرفیتهای موجود اقتصاد ایران میتواند در ثبات و استقلال اقتصادی عراق تأثیر بسزایی داشته باشد. عراق کشوری است که بیشترین مرز خاکی را با ایران دارد. این کشور به دلیل خسارات ناشی از جنگهای اخیر و عقبماندگی صنعتش، برای رفع نیازهای اولیه خود نیاز شدیدی به همسایگان خود پیدا کرده است. البته این نیاز به این دلیل حق انحصاری برای ایران ایجاد میکند که تمام نیازهای عراق به‌راحتی و با کمترین هزینه میتواند از طریق اقتصاد ایران تأمین شود و کشورهای دیگر این مزیت را ندارند.
چالش انرژی در عراق؛ فرصتی برای ایران
عراق حدود ۴۰ درصد نیاز گازی و ۳۳ درصد نیاز برق خود را از ایران تأمین میکند و با واردات هزار و ۴۰۰ مگاوات برق و ۲۸میلیون مترمکعب گاز یکی از بزرگ‌ترین مشتریان انرژی ایران به شمار میآید. صادرات ایران به عراق در سال گذشته بیش از ۱۳میلیارد دلار بوده است. این رقم عراق را جزو پنج مقصد اول صادراتی ایران قرار داده است. تجارت انرژی بین این دو کشور حجم عظیمی را به خود اختصاص داده تا جایی که وزیر نفت ایران بدهی عراق به ایران در ازای خرید گاز و برق را ۲ میلیارد دلار بیان کرده است.
عراق به صورت متوسط ۴.۸ درصد نفت جهان را تأمین میکند و از این نظر پنجمین کشور در ردهبندی صادرکنندگان بزرگ نفت جهان است، ولی با این حال یکی از واردکنندگان انرژی از ایران به حساب میآید! زیرساختهای تولید انرژی در عراق به دلیل جنگهای پی در پی بسیار ضعیف مانده و این کشور را با مشکلات اساسی تأمین انرژی روبه‌رو کرده است. این کشور با وجود منابع فراوان گاز در شمال و جنوب آن، نیازمند گاز ایران برای به کار انداختن نیروگاههای تولید برق خود است. زیرساختهای انرژی عراق تا جایی فرسوده و ناکارآمد است که مسئولان آن اذعان داشتهاند دست‌کم چهار سال طول میکشد تا بتوانند میزان وابستگی خود به گاز و برق ایران را کاهش دهند.
هر چند نبود زیرساختها راه را برای ورود کشورهای غربی به عراق و اعمال نفوذ آنها باز کرده، با این حال آمریکا تلاش میکند تا حد ممکن وابستگی عراق را به ایران کاهش دهد، زیرا یکی از چالشهای پیش روی تحریمهای آمریکا، همین نیاز کشورهای منطقه به منابع انرژی ایران است. بر اساس تخمینهایی که کارشناسان عراقی زده‌اند، این نیاز دست‌کم در کوتاه مدت قابل جایگزینی نخواهد بود.
تحریمهای آمریکا تأثیر بسزایی در تجارت و ورود ارز به ایران گذاشته و تأثیر این عامل تاحدودی بر جو روانی حاکم بر اقتصاد مشهود است. در این شرایط هوشمندانهترین تصمیم دولتمردان در مقابل تحریمها دور زدن آنها حتی با هزینههای احتمالی خواهد بود که سالها توسط دولتهای مختلف صورت گرفته است. نیاز عراق به منابع انرژی ایران سبب میشود در مبادلات ارزی بین دو کشور، ایران دست بالا را داشته باشد و بتواند بخشی از نیاز ارزی خود را در این مبادلات تأمین کند.
ایران در شرایط تحریمی نیاز به راهی برای فروش محصولات خود به‌ویژه نفت دارد تا بتواند ارز مورد نیاز خود را فراهم کند. عراق به عنوان بزرگ‌ترین واردکننده انرژی از ایران نقش بسزایی در تأمین منابع ارزی مورد نیاز ایران دارد. انعقاد پیمان‌های پولی دوجانبه و کنار گذاشتن دلار از تجارت خارجی، چند سالی است که مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته است. استفاده از پول‌های محلی در تجارت خارجی هم سبب قوت گرفتن پول ملی کشورها میشود و هم کشورها را از نوسان‌های دلار محافظت میکند. یکی از بزرگ‌ترین پیمان‌های پولی در چندسال اخیر بین روسیه و چین بسته شده است.
ایران نیز میتواند از ظرفیت پیمان‌های پولی دوجانبه برای کاهش فشارهای تحریمی آمریکا استفاده کند. به عنوان نمونه ایران میتواند در مقابل هزینه صادرات گاز خود به عراق درخواست تسویه دلاری کند، اما برق را در مقابل دینار عراقی به این کشور بفروشد.
فرصت‌سوزی دیگر در دیپلماسی اقتصادی
ترامپ پس از روی کار آمدن، تیم بررسی و اثربخشی تحریم ایران را تقویت کرده، با پیش‌بینی تأثیر رابطه اقتصادی بین ایران و عراق به صورت قوی، تلاش میکند از شکلگیری این رابطه جلوگیری کند. آمریکا با استقرار تیم اقتصادی خود در عراق دو هدف را دنبال میکند؛ نخست وابستگی هرچه بیشتر عراق به غرب به‌ویژه آمریکا؛ دوم کاهش وابستگی عراق به ایران. آمریکا به منظور کاهش وابستگی عراق به ایران، با همراهی متخصصان آمریکایی طرحی را پیشنهاد داد که مسئولان عراقی درباره آن اظهار کردند با این طرح میتوان بدون درگیر شدن با تحریمهای آمریکا طلب ایران را تسویه کرد! آمریکا با این اقدام میتواند اهرم فشار ایران به عراق مبنی بر پرداخت نشدن مطالباتش از این کشور را گرفته و با خرید زمان، فرصتی برای جایگزینی نیاز عراق پیدا کند.
رد پای اینستکس در روابط تجاری ایران و عراق
از آنجا که مسئولان عراقی بارها از همراهی و مشاوره آمریکاییها در شکلگیری سازوکار جدید سخن به میان آوردهاند؛ همان ابتدا مشخص است که نمیتوان به این سازوکار خوشبین بود. با کمی دقت در این طرح مشخص میشود اهداف آمریکا و اروپا در اینستکس در این سازوکار نیز گنجانده شده است و این طرح شباهت زیادی با سازوکار اینستکس اروپایی دارد. در این سازوکار به وضوح ذکر شده ایران فقط اجازه دارد از دینارهای موجود در حسابی در بانک تجارت عراق (TBI) برای خرید کالاهای بشردوستانه از خارج از عراق استفاده کند. در میان بانکهای فعال بینالمللی عراق، آمریکا بیشترین حضور را در بانک تجارت عراق دارد و به‌تازگی این بانک به عنوان بانک فعال بین عراق و عربستان معرفی شده است.
باید توجه داشت آنچه تضمین میکند ایران از منابع دیناری خود برای تجارت کالاهای بشردوستانه استفاده خواهد کرد، گزارش تراکنش‌ها و ذی‌نفع نهایی هر تراکنشی به بانک عراقی است. به دلیل وابستگی این بانک به آمریکا، بیم این وجود دارد که اطلاعات بازیگران اقتصادی ایران از طریق سازوکار مزبور به دست آمریکا بیفتد.
نظر شما