مهدی کاهانی مقدم/
دیروز خبری داشتیم از اینکه فرونشست زمین در دشت ورامین به نزدیک‌ترین فاصله ممکن تا راه‌آهن سراسری تهران- مشهد رسیده و اگر برای آن چاره‌ای اندیشیده نشود، ممکن است حوادث جبران‌ناپذیر و فاجعه‌ای انسانی همراه داشته باشد.
هرچند این خبر تازه‌ای نیست و از چند سال پیش مدام چنین خبر و هشداری را شنیده‌ایم اما آنچه در این بین اهمیت یافته، بی‌تفاوتی مسئولان و یا ناکارآمد بودن اقدامات احتمالی آنان در این مدت بوده است.
براساس اعلام مسئولان سازمان محیط زیست، ورامین با سالانه ۳۶ سانتیمتر نشست زمین، رتبه نخست جهان را به خود اختصاص داده است. حالا در جنوب راه‌آهن سراسری تهران-مشهد، در جوار روستای معین‌آباد و ایستگاه ابردژ، جایی که انبوهی از درختان کویری تاغ همچون سپری محافظ از پیشرفت کویر به مناطق مسکونی عمل می‌کند، شکاف‌های عمیقی مشاهده می‌شود که عرض برخی از آن‌ها به بیش از ۲۰ متر می‌رسد.
* دشت نیشابور هم دهان باز کرده است
در فاصله مشهد- تهران چهار دشت بحرانی وجود دارد که یک مورد آن دشت نیشابور و سپس سبزوار است که به گفته مدیر بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی وزارت کشور، دهانه گسل یا شکاف دشت نیشابور در دهه ٧٠ حداکثر ٣ سانتیمتر عرض و در دهه ٨٠ یک تا ٢ متر عمق فرونشست پیدا کرده بود اما هم‌اکنون عرض آن به ٢٠ متر با عمقی نامشخص افزایش یافته که این گسل، خطوط راه‌آهن و جاده مشهد-تهران را نیز قطع می‌کند.
بنا بر این احتمال و خطر فرونشست زمین که از آن به عنوان زلزله خاموش یاد می‌شود، در مسیر ریل قطار جدی است و در صورت وقوع چنین رویدادی، با فاجعه‌ای انسانی روبه‌رو خواهیم شد.
احتمال شکستن کمر ریل راه‌آهن مشهد-تهران
در عین حال روزنامه قدس از چند سال قبل موضوع فرونشست زمین در دشت مشهد و در مسیر ریل راه‌آهن مشهد-تهران را مورد بررسی قرار داده و با انعکاس نظرات کارشناسان مربوط و تذکر و هشدارهای آنان، خواستار توجه مسئولان دستگاه‌های ذی‌ربط و عزم جدی آنان برای رفع مشکل پیش رو شده است.
پروفسور پرویز کردوانی، پدر کویرشناسی ایران و استاد نمونه دانشگاه تهران، یکی از کارشناسانی است که پیش از این در گفت‌وگو با قدس تأکید کرد: آینده خیلی بدی داریم و احتمال شکستن کمر ریل کنونی قطار مشهد- تهران وجود دارد.
وی با بیان اینکه فاجعه انسانی در کمین است، گفت: الان کمر جاده میبد و اردکان به خاطر فرونشست زمین شکسته، آن وقت آقایان چطور ادعا می‌کنند که چون جاده مشهد- تهران سالم است، پس ریل هم دچار مشکل نمی‌شود! آقایان منتظرند، این جاده بشکند، بعد چاره کنند!؟ آیا ریل باید دچار شکست شود و فاجعه‌ای اتفاق بیفتد تا فرونشست زمین برایشان مفهوم پیدا کند؟
در یکی از مقالات تحقیقاتی دانشگاه فردوسی هم که همان زمان منتشر شد، در خصوص دشت نیشابور آمده است: نشست زمین سبب ایجاد شکاف‌هایی به طول چندین کیلومتر در بخش غربی دشت نیشابور شده است. این شکاف‌ها به احتمال زیاد از یک گسل مدفون در پی سنگ تبعیت می‌کند. این شکاف دارای امتداد شمالی جنوبی است. شکاف‌های ایجاد شده سبب آسیب به جاده‌ها، پل‌ها و تغییر شیب در زمین‌های کشاورزی و ایجاد مشکلات زیادی برای کشاورزان شده است. این شکاف در حال حاضر نیز از دو طرف در حال توسعه است.
دکتر مژگان ثابت تیموری، عضو هیئت علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد نیز خاطرنشان کرد که کشور ما نسبت به استانداردهای جهانی، ۴ هزار برابر سرعت فرونشست بیشتری دارد و این مشکل در استان‌های شرق کشور از جمله خراسان رضوی بسیار چشمگیرتر است.
تا دیر نشده کاری باید کرد
این در حالی است که برخی مسئولان و دست‌اندرکاران این حوزه با بیان اینکه هیچ راهی برای مقابله با آن در کوتاه‌مدت وجود ندارد، رفع مشکل فرونشست زمین و به تبع آن جلوگیری از شکستن کمر ریل قطار مشهد- تهران را در گرو کنترل برداشت از منابع زیرزمینی آب دانسته و جابه‌جایی این خط آهن را به دلیل هزینه‌های بسیار بالا ناممکن اعلام کرده‌اند.
به عبارت دیگر این گفته استاد کردوانی که «ریل باید دچار شکست شود و فاجعه‌ای اتفاق بیفتد تا فرونشست زمین برایشان مفهوم پیدا کند» رنگ واقعیت به خود می‌گیرد؛ واقعیتی تلخ که حاکی از ناکارآمدی دستگاه‌های اجرایی و بی‌تفاوتی دولتمردان نسبت به جان میلیون‌ها انسانی است که هر روزه در این مسیر با قطار تردد می‌کنند.
واقعیت تلخ دیگری نیز که در این سال‌ها موجبات نگرانی مردم را فراهم کرده، ناتوانی دولت در جلوگیری از برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی کشور بوده است؛ به حدی که میزان افت سالیانه سطح آب سفره‌های زیرزمینی در اغلب دشت‌های کشور به حد بحرانی رسیده، بیش از نیمی از ۶۰۹ دشت کشور، ممنوعه اعلام شده و دشت‌های دیگر کشور نیز یا فاقد منابع آب زیرزمینی شیرین قابل توجه بوده و یا دارای آب‌های شور و بدون کیفیت مناسب هستند.
بر اساس آمارهای موجود، میزان فرونشست در دشت مشهد ۲۵ سانتیمتر در سال رسیده است.
نظر شما