رافائل گروسی که پیش‌ازاین نماینده آرژانتین در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بوده و اکنون برای دبیر کلی سازمان انرژی اتمی انتخاب شده است، معتقد است باید در برابر ایران با رویکرد قاطع اما منصفانه‌ای عمل کند. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز در نخستین واکنش با تبریک به مدیرکل جدید آژانس بین المللی انرژی اتمی، گفت: «امیدواریم گروسی با بی‌طرفی و حرفه‌ای‌گری به وظایف خطیر خود عمل کند». اینکه رئیس جدید سازمان چه تأثیری می‌تواند بر پرونده ایران در آژانس داشته باشد، به تحلیل کلی این سازمان بین‌المللی از ابتدا تاکنون نیاز دارد.
فلسفه تشکیل آژانس؛ حمایت از ابرقدرت‌ها
آژانس به مسئله انرژی هسته‌ای یک نگاه کلی دارد، اساساً آژانس برای این تشکیل شد که قدرت هسته‌ای کشورهای ابرقدرت دارای انرژی هسته‌ای را تثبیت کند و مانع از دستیابی کشورهای جدید به صنعت هسته‌ای شود، در واقع آژانس برای دفاع از معاهده منع گسترش سلاح هسته‌ای و جا انداختن مفهوم و اهداف آن تشکیل شد.
معاهده NPT می‌گوید برای آن کشورهایی که بمب اتم دارند، اگر بمب‌های اتم خود را افزایش ندهند، داشتن بمب اتم ایرادی ندارد، اما برای کشورهای دیگر داشتن بمب اتم ایراد دارد و این کشورها نباید به این سمت بروند. این معاهده در انتها می‌گوید مشوق‌هایی به اینچنین کشورها داده می‌شود تا از انرژی هسته‌ای استفاده صلح‌آمیز داشته باشند.
در اصل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای این شکل گرفت که باشگاه دارندگان انرژی اتمی را به همان کشورهای دارای حق وتو در شورای امنیت محدود کند.
خشم به خاطر استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای
با این حال با گذشت زمان، قدرت‌های بزرگ متوجه شدند که آن بخشی که قرار بود جلوی رسیدن کشورها به بمب اتم را بگیرد و به‌جای آن استفاده صلح‌آمیز هسته‌ای بشود، به ضرر خودشان است؛ بنابراین آن را با واردکردن قراردادهای جدیدی چون پسماند هسته‌ای و... محدود کردند.
نمونه‌اش پرونده هسته‌ای ایران که آژانس متعهد شده بود بر اساس معاهده ان پی تی برای ادامه فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای به کشورمان کمک کند؛ اما نه‌تنها این کار را نمی‌کند، بلکه سنگ‌اندازی هم می‌کند.
نقش دبیرکل؛ از البرادعی تا آمانو
در نگاه جزئی‌تر باید به دبیر کل‌های این نهاد پرداخت. در دوره آقای البرادعی به دلیل مسلمانی وی و ایرانی بودن همسرش و علاقه‌ای که به ایران داشت، رابطه خوبی با کشورمان شکل گرفت. وی تلاش کرد جلوی غربی‌ها و خواسته‌های نامشروعشان بایستد، هرچند این تلاش نتیجه بسیار ناچیزی داشت، اما در نوع خود جالب بود. به‌طور نمونه نخستین گزارش رسمی منتشر شده آژانس در خصوص دستاوردهای عجیب‌وغریب ایران در حوزه هسته‌ای در زمان البرادعی بود. البرادعی سعی می‌کرد کجدار و مریز پیش برود و رابطه بین ایران و غرب را مدیریت و تنش را کم کند.
اما رفتن البرادعی و آمدن آمانو شرایط را تغییر داد؛ چرا که آمانو از ابتدا برای ایران خط ونشان کشید و کاملاً طرف غربی‌ها را گرفت. تنش جدی در پرونده هسته‌ای ایران و ارسال آن به شورای امنیت و صدور قطعنامه علیه ایران در زمان آمانو رقم خورد.
دبیر کل جدید، آقای گروسی هم به عنوان یک دیپلمات با سابقه ریاست کنفرانس معاهده منع گسترش و توسعه جنگ‌افزارهای هسته‌ای را بر عهده داشته و سال‌هاست به دنبال کسب عنوان دبیر کلی سازمان انرژی هسته‌ای بود و یکی از رقبای جدی آمانو به شمار می‌رفت.
بااین‌حال به نظر نمی‌رسد با انتخاب آقای گروسی هم اتفاق جدیدی در پرونده ایران بیفتد؛ چراکه آمانو چنان علیه ایران فعالیت کرد که بیشتر از آن امکان‌پذیر نیست، یعنی دیگر در آژانس پرونده‌ای وجود ندارد که بخواهد علیه ایران به شورای امنیت ارسال شود. در کل سیاست‌های گروسی هم به سیاست‌های آمانو نزدیک است و دیگر شاهد بازگشت دوران البرادعی نخواهیم بود.
از طرفی ایران با توجه به برجام هیچ اقدامی هم فراتر از آن انجام نخواهد داد و آژانس دیگر نمی‌تواند اقدامی علیه ایران بکند.
هرچند رویکرد ضد ایرانی آژانس ادامه خواهد یافت، اما چون ابزاری در دست آژانس و دبیر کل جدید وجود ندارد، فعالیت ضد ایرانی‌اش عملیاتی نخواهد بود و شاید صرفاً در حد بیانیه، یادداشت و ابراز نگرانی باشد.
رویکرد ایران در دوره جدید تغییر می‌کند؟
از سوی دیگر پرسشی که پیش می‌آید، درباره رویکرد ایران در دوره جدید آژانس است. بر اساس اعلام رسمی، راهبرد دولت این است که ما ان پی تی را پذیرفته‌ایم و آن را رعایت می‌کنیم. از آنجایی که NPT صرفاً جلوی سلاح اتمی را می‌گیرد، پس اساساً کاری نیست که ما بخواهیم انجام بدهیم و ان پی تی مانع ما باشد. رویکرد ایران بی گمان حتی اگر آژانس تندتر هم بشود، فراتر از NPT نخواهد شد و ایران اقداماتش را برپایه این معاهده ادامه می‌دهد. ایران اگر بخواهد سختگیری بیشتری هم به خرج دهد باز هم فعالیت‌هایش در چارچوب NPT یعنی غنی‌سازی در چارچوب فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای خواهد بود، اما بر اساس این معاهده ایران حقوقش را جدی‌تر دنبال می‌کند.
نظر شما