زهرا طوسی/

 در حالی که کاهش نقدینگی، رکود و قاچاق هنوز نتوانسته‌اند تار و پود صنعت نساجی کشور را از هم بگسلند، واردات نخ و پنبه گرهی به کار فعالان این صنعت زده است که مجبور شدند تولیداتشان را روانه انبار و کارگران خود را نیز راهی خانه کنند.

واردات بدون ضابطه نخ و پنبه از خارج با وجود تولید داخل، حمایت نکردن از واحدهای تولید و نبود توان رقابت با کالاهای وارداتی به دلیل اعمال انواع مالیات‌ها بر محصول نهایی سبب شد ضمن از دست رفتن خودکفایی کشور در کشت برخی محصولات مثل پنبه که کاربرد وسیعی در صنایع پایین دستی داشته و توان اشتغال‌زایی بالایی در بخش‌های صنعت و خدمات دارد؛ زنجیره تولید در این حوزه نیز با تعطیلی کارخانه‌های نساجی به صورت سلسله‌وار ادامه داشته باشد.

چند روز پیش کارخانه نساجی مدرس کاشمر مجبور به پرداخت حق و حقوق کارگران و تعطیلی فاز اول کارخانه شد؛ چون ۳۰ میلیارد تومان سرمایه در گردش آن به خاطر به فروش نرسیدن محصولات باید در انبارهای کارخانه خاک بخورد.

چشم‌انداز وزارت صمت و واقعیت بازار

هم اینک صنعت نساجی زمینه اشتغال بیش از ۴۰۰ هزار نفر را فراهم کرده و وزارت صمت می‌گوید رشد ۲۵ درصدی تولیدات نساجی و پوشاک با اشتغال ۹۳ هزار نفر، از برنامه‌های ویژه این وزارتخانه در سال ۹۸ است که با پروژه توسعه تولید و تجارت صنایع نساجی و پوشاک انجام می‌شود. با وجود تعریف این چشم‌انداز از سوی وزارت صمت، واردات نخ در چند ماه اخیر کارخانه‌های ریسندگی را به مرز بحران ر سانده است. به گفته احد کرمانی، عضو انجمن صنایع نساجی، ۹۵ کارخانه ریسندگی در کشور وجود دارد که ۳۰ درصد آن‌ها به خاطر واردات نخ به کشور تعطیل شده‌اند و بقیه نیز با ظرفیت کمتر مشغول فعالیت هستند چون تولیدات آن‌ها خریدار ندارد. وی معتقد است در صورتی که تدبیری اندیشیده نشود، با ورود ۱۸۰ هزار تن نخ وارداتی به بازار در چند ماه آینده ۲۰ درصد کارخانه‌های ریسندگی کشور به مرز ورشکستگی می‌رسند.

نیمه خالی ظرفیت واحدهای تولیدی

محمد جعفر شهلایی نژاد، رئیس انجمن صنایع نساجی نیز با گلایه از واردات حجم زیادی نخ به صورت رسمی و غیررسمی به کشور، شرایط را برای صنعت نساجی سخت و دشوار توصیف می‌کند و می‌افزاید: در سال ۴۰۰ هزار تن نخ در داخل تولید می‌شود که تمام این میزان در کشور استفاده می‌شود.

علیرضا حائری، عضو هیئت‌مدیره جامعه متخصصان نساجی ایران به فعالیت حدود ۹ هزار واحد نساجی و پوشاک دارای پروانه تأسیس بهره‌برداری در کشور اشاره می‌کند که به‌طور متوسط نیمی از ظرفیت آن‌ها به دلیل مشکلات نقدینگی، فروش و تحریم بی‌استفاده مانده است. به گفته وی، مواد اولیه نخ‌های تولید این کارخانه‌ها پلی‌استر و ۱۰۰ درصد در ایران موجود است، اما متأسفانه حدود دو سه سالی می‌شود که واردات بی‌رویه نخ جلو تولید داخلی را گرفته است.

محدودیت در ثبت سفارش نخ

مجید نامی، عضو هیئت مدیره اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک با بیان اینکه وزارت صمت ثبت سفارش نخ را محدود کرده و کارگروهی تشکیل داده که تنها نخ‌هایی که در کشور به اندازه کافی تولید نمی‌شود اجازه ثبت سفارش داشته باشند، می‌گوید: ما در برهه‌ای از زمان از واردات و قاچاق غفلت کردیم و صنعت پوشاک و نساجی ما از این دو بسیار متضرر شد؛ در حال حاضر نیز که این دو محدودتر شده است به خاطر مشکلات ارزی است وگرنه کماکان به همان نحو تیشه به ریشه نساجی می‌زد.

وی با اشاره به اینکه صنعت نساجی گسترده است و نخ در این گستره مصارف گوناگونی دارد، می‌افزاید: پنبه داخلی به خاطر استفاده نکردن از دانش روز، به درد تأمین نیاز صنایع نساجی نمی‌خورد. در صنعت نساجی به ۱۸۰ هزار تن پنبه نیاز داریم که حدود ۴۰ هزار تن آن در داخل تولید می‌شود و بقیه از طریق واردات تأمین می‌شود؛ در حالی که واردات آن با تعرفه ۱۰ درصدی به هیچ وجه منطقی نیست. به گفته وی، در حوزه پارچه نیز حدود ۸۰ درصد پارچه گرد بافت تولید داخل بوده و تقاضای باقی‌مانده با واردات پاسخ داده می‌شود؛ در پارچه‌های نساجی مثل فاستونی و مانتو و مصارف دیگر نیز حدود ۵۰ درصد توان داخلی داریم و برای تأمین کامل این نیاز باید منتظر واردات باشیم.

وابستگی به واردات با تعطیلی کارخانه پلی اکریل

نامی با اشاره به اینکه ایران یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان الیاف اکریلیک در دنیاست، می‌گوید: بسته به تقاضای بازار ما به ۱۳۰ تا ۱۴۰ هزار تن الیاف اکریلیک نیاز داریم که تنها کارخانه پلی اکریل ایران می‌توانست ۳۵ هزار تن از این میزان را به صورت مرغوب تولید کند و بقیه از طریق واردات تأمین می‌شد؛ اما با تعطیلی این کارخانه به خاطر مشکلات مالی و مدیریتی، دیگر تولید داخل نداریم و همه این میزان وارد می‌شود، در الیاف پلی استر اما خودکفا هستیم و نیازی به واردات نداریم.

این فعال صنعت نساجی با بیان اینکه طولانی بودن زنجیره تولید در صنعت نساجی، فشار مالیات بر ارزش افزوده برای تولیدکنندگان این صنعت را چندین برابر کرده است، می‌افزاید: مالیات بر ارزش افزوده با افزایش قیمت تمام شده محصولات، صنعت نساجی را با مشکلاتی مواجه کرده است، در ابتدا قرار بود مالیات بر ارزش افزوده از مصرف‌کننده نهایی دریافت شود، اما در تمام زنجیره تأمین و تولید، همه ارزش افزوده پرداخت می‌کنند؛ ولی وقتی که برای فروش عرضه می‌شود، بنکدار مشمول معافیت می‌شود که یعنی ارزش افزوده کاملاً اشتباه و برعکس دریافت می‌شود.

خرید مواد اولیه فقط با پیش‌پرداخت

وی تأکید می‌کند: هم اکنون بزرگ‌ترین معضل فعالان اقتصادی در این حوزه تهیه مواد اولیه و نقدینگی است. مواد اولیه که قبلاً می‌شد آن را مدت دار خرید و برای پرداخت پول آن ۶ ماه یا یک سال از فروشنده فرصت گرفت، امروز باید برای خرید آن پیش‌پرداخت داشت، که این فشار مالی زیادی بر فعال این صنعت وارد می‌کند؛ این در حالی است که نیاز بنگاه‌های اقتصادی به نقدینگی به خاطر افزایش نرخ ارز نیز سه تا چهار برابر افزایش پیدا کرده است.

وی در پاسخ به اینکه آیا فعالان این عرصه توانستند از تسهیلاتی که قرار بود در قالب تبصره ۱۸ قانون بودجه برای نوسازی و بازسازی و سرمایه در گردش واحدهای تولیدی نساجی، پرداخت شود بهره ببرند، می‌گوید: ما چیزی ندیدیم؛ اگر تسهیلات و نقدینگی هم باشد به صنعت خودرو و پتروشیمی می‌رود و تا جایی که مطلع هستم نساجی سهمی از این تسهیلات نگرفته است.

وی با اشاره به اینکه از مهم‌ترین عوامل فنی مؤثر بر تولید منسوجات، کیفیت ماشین‌آلات و نوع الیاف مصرفی است، می‌گوید: بیشتر ماشین‌آلات صنایع پارچه‌بافی و ریسندگی الیاف، صرف-‌نظر از نوع فناوری آن‌ها کهنه هستند و صاحبان این صنایع قدرت بازسازی و نوسازی ندارند. با توجه به اینکه محصولات این صنعت کاملاً برحسب فصل یا مد جدید تغییر می‌کند، باید دانش فنی به‌روزی داشته باشد، در غیر این صورت محصول تولیدی آن به درد بازار نمی‌خورد و باید از رده خارج و بازار را به رقبای خارجی واگذار کند.

از خودکفایی تا واردات پنبه

مشکلات در تهیه مواد اولیه که به گفته فعالان صنعت نساجی یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها در این عرصه است را باید ثمره ۱۰ سال بی‌تدبیری متولیان در این حوزه است، خیلی پیشتر. در دهه ۸۰ به علت حمایت دولت از کشاورزان پنبه‌کار و رونق تولید محصولات نساجی در کشور، صندوق پنبه ایران توانست ۱۲ هزار تن تولید مازاد بر مصرف صنایع ایران را به کشورهای خارجی صادر کند، اما پس از مدتی به دلیل باز کردن درهای واردات پنبه و عدم‌حمایت کافی دولت از کشاورزان، آن‌ها دلسرد شدند و تولید پنبه در ایران رو به افول گذاشت و وابستگی کشور روزبه‌روز به واردات آن بیشتر شد تا جایی که در سال ۹۷ به گفته محمدحسین کاویانی، رئیس صندوق پنبه ایران، ۵۰ درصد پنبه ایران از طریق واردات تأمین شد و اینکه این رقم چند برابر شده است. اکبر شمسایی یکی از کارشناسان که حدود ۴۴ سال در حوزه پنبه فعالیت داشته می‌گوید: متأسفانه دولت از کشاورزان پنبه‌کار حمایت کافی ندارد و به‌جای حمایت از آن‌ها درهای واردات این محصول را باز گذاشتند و با تقریباً دو برابر قیمت محصول داخل کشور از ازبکستان پنبه وارد می‌کنند؛ کشوری که به گفته مسئولانش تا سال ۲۰۲۰ صادرات پنبه را به کشورهای خارجی ممنوع کرده است.

شمسایی اضافه کرد: متأسفانه به دلیل عدم‌حمایت از کشاورزان و مقرون‌به‌صرفه نبودن تولید، درحالی‌که روزگاری در سبزوار ۳۳ هزار عدل از پنبه، تولید و دانه آن برای روغن‌کشی به نیشابور صادر می‌شد امروزه این برداشت با کاهش تقریباً ۹۰ درصدی به حدود ۳ هزار عدل رسیده است.

به نظر می‌رسد از دست رفتن خودکفایی در گندم، چغندر قند، پنبه و... به دلیل اهمال دولت در خرید تضمینی و خریداری بخشی از تولیدات به قیمت دلسردی کشاورزان، فرایندی طبیعی است که سرچشمه آن را باید در باور دولتمردان جست‌وجو کرد که واردات را ارجح بر تولید می‌دانند؛ حتی اگر به بهای از دست اشتغال در بخش کشاورزی و خانه‌نشین شدن کارگران در صنایع باشد.