علی محمدزاده/
ضرب‌المثلی داریم که می‌گوید «شنیدن کِی بود مانند دیدن» یا مثلی دیگر که می‌گوید «دوصد گفته چون نیم کردار نیست» که تفسیر ساده آن می‌شود اینکه تا زمانی که خروجی یک ایده یا ادعا را ندیده‌ایم چیزی را باور نکنیم.
بدون هیچ مقدمه‌چینی می‌خواهم مصداق همین مثل‌ها را در حوزه مدیریت شهری و به طور خاص در بحث بهسازی بافت‌های فرسوده که حالا نامش شده بازآفرینی فضاهای شهری بازگو نمایم؛ چراکه اگر مصوبات و سخنان گفته شده در این حوزه‌ها را مرور کنیم قطعاً تصویر زیبایی از مناطق فرسوده خواهیم داشت ولی وقتی به کوچه‌های باریک این مناطق سری بزنید خواهید دید آنچه می‌بینید با شنیده‌ها تطبیق ندارد و دوصد گفته‌ای هم که به گوشتان رسیده نیم کردار خروجی نداشته است.
• ترسیم یک ایده زیبا
سال‌ها صحبت از حذف لکه‌های یک زخم قدیمی به نام بافت‌های فرسوده از صورت شهرها و بیشتر کلانشهرها بود ولی اقدامی صورت نمی‌گرفت که سرانجام در برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه مقرر شد تا نوسازی بافت‌های فرسوده به صورت ویژه در دستور کار وزارتخانه‌های مرتبط با این حوزه قرار گیرد.
در سال۱۳۸۴ مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی در خصوص بافت‌های فرسوده در کشور صادر شد که براساس آن عنوان شد 2هزار و 292 هکتار بافت فرسوده کشور در مشهد وجود دارد.
از همان سال‌ها چند نقطه از مشهد هم به عنوان مناطق اولویت‌دار در صدر بهسازی بافت قرار گرفتند که از آن جمله می‌توان به قلعه وکیل‌آباد و قلعه آبکوه اشاره کرد.
• آسیب‌شناسی دیرهنگام یک تصمیم
با گذشت نزدیک به یک دهه از تصمیم و طرح اولیه و با توجه به نتایج به دست آمده، متولیان این موضوع با پذیرش نقدهای وارده تصمیم بر بازنگری و به نوعی آسیب‌شناسی طرح گرفتند که در بررسی‌های اولیه مشخص شد در سال٨۶ بر اساس طرح پیمایشی که انجام شده، سه شاخص اصلی مانند ریزدانگی، ناپایداری و نفوذناپذیری برای شناسایی بافت‌های فرسوده مدنظر قرار گرفته است و به سایر موضوعات توجه چندانی نشده لذا در بازنگری خود شاخص‌های جدیدی مانند موضوعات اجتماعی و فرهنگی را نیز در نظر گرفتند.
بر همین اساس و با توجه به نوع اجرای طرح جدید که برخلاف طرح قبلی که شهرداری و اساساً مدیریت شهری نقش محوری را داشت، نقش ویژه‌ای برای اهالی مناطق هدف در نظر گرفته شد؛ چراکه نتایج اجرای 10ساله طرح قبلی نشان می‌داد بدون مشارکت مردم تحقق اهداف تعریف شده ناممکن و یا بسیار دشوار خواهد بود.
از این رو برای برنامه‌ریزی و بسترسازی و جذب مشارکت مردمی و بخش خصوصی در نوسازی بافت‌های فرسوده، ایجاد و راه‌اندازی دفاتر تسهیلگری در دستور کار شهرداری قرار گرفت.
در مرحله آغاز این طرح، مقرر شده ابتدا مناطقی که بیشترین بافت فرسوده را دارد در اولویت بازسازی قرار گیرد و سپس در تمام بافت‌های فرسوده شهر این دفترها ایجاد شوند. ماهیت این دفاتر این است که به عنوان حلقه‌ای بین شهرداری، نهادهای دولتی و مردم ساکن در بافت فرسوده فعال باشند.
• قبول اشتباهات گذشته
21مهر ماه سال جاری و در همایش ملی بازآفرینی فضاهای شهری برخی از مدیران و کارشناسان شرکت‌کننده در این همایش به صراحت به اشتباه‌های گذشته اشاره کردند.
معاون اقتصادی شهرداری مشهد در این همایش گفت: اینکه ما طرحی را در منطقه‌ای فارغ از مشورت با مردم و ذی‌نفعان آن به اجرا بگذاریم، نشان داده که نه تنها در مشهد بلکه در سایر کلانشهرها هم خیلی موفق نبوده است.
خواجه نایینی یادآور شد: نمونه این موضوع در بافت‌های مختلفی مانند عامل، آبکوه و ثامن وجود داشته که هم مردم و هم شهرداری‌ها هزینه زیادی را متحمل شدند ولی اصول اولیه لازم برای کیفیت‌بخشی به زندگی مردم آن منطقه، محقق نشده و نتیجه این شد که چنین رویکردی باید تغییر کند.
عضو شورای شهر مشهد هم در این همایش گفت: در پنج سال گذشته یک‌هزار و 200 میلیارد تومان توسط همه دستگاه‌ها به خصوص در حاشیه شهر مشهد هزینه شده است، اما چرا خروجی برای حل مسئله نداشتیم؟
مهدی‌نیا اظهار کرد: براساس پژوهش انجام شده، سال به سال با رشد لگاریتمی در حوزه افزایش بافت‌های ناکارآمد به‌ویژه بافت‌های حاشیه شهر مشهد، پیشنهاد و راهکارهایی هم برای آن در جلسات خصوصی کمیسیون در نظر گرفته شد.
وی با بیان اینکه در طول ۱۰ سال گذشته در بافت فرسوده مشهد برای 3درصد املاک پروانه صادر شده، بیان کرد: باید ببینیم ساختارها و مشوق‌ها چه چیزی است و با ادامه این روند اضمحلال بافت مرکز شهر قطعی است.
• آغاز اجرای طرح با مشارکت مردم
با تمام فراز و نشیب‌ها سرانجام در راستای اجرای این طرح مقرر شد دفاتری تحت عنوان دفاتر تسهیلگری در مناطق هدف تأسیس شوند که با توجه به شرایط خاص بافت فرسوده قلعه آبکوه اوایل تابستان امسال نخستین دفتر تسهیلگری شهرداری مشهد در این منطقه ایجاد شد.
لذا به نظر می‌رسد با گذشت بیش از یک دهه از آغاز طرحی ملی برای ساماندهی بافت‌های فرسوده یک بار دیگر به ابتدای کار برگشته‌ایم تا به روشی دیگر انجام این کار را آزمایش کنیم لذا برای اطلاع از اقدامات صورت گرفته در چند ماه گذشته (از زمان ایجاد نخستین دفتر تسهیلگری در منطقه آبکوه) به سراغ مدیر این دفتر رفتیم که ماحصل پرسش و پاسخ‌های ما را می‌خوانید.
• ایجاد اعتماد عمومی
خانم قاسمی، مدیر دفتر توسعه منطقه آبکوه می‌گوید: نخستین و اصلی‌ترین هدف ایجاد این دفاتر ایجاد اعتماد عمومی در میان ساکنان بافت‌های فرسوده هدف است.
وی می‌افزاید: گام دوم پس از اعتمادسازی توانمندسازی اجتماعی با مشارکت اهالی است؛ چراکه تمام کارشناسان و مدیران شهری به این باور رسیده‌اند که شیوه قدیمی مداخله مستقیم از قبیل تملک اراضی در چنین بافت‌هایی دیگر پاسخگو نیست و حتی تملک نه تنها موجب تسریع در روند امور نمی‌شود که عاملی است که موجب کندی کارها هم می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: بر همین اساس در رویکرد جدید مدیریت شهری که بازآفرینی یکپارچه و به نوعی بازآفرینی چندبعدی مد نظر است، اصلی‌ترین نیاز جلب نظر و اعتماد ساکنان این بافت‌هاست بنابراین از زمان ایجاد دفتر توسعه در منطقه آبکوه نخستین دستور کار نهادسازی از طریق تشکیل شورای محله بود که اواخر مردادماه این مهم انجام شد.
قاسمی می‌گوید: با تشکیل شورای محله به نوعی نقش‌آفرینی اهالی در مدیریت رخدادهای محله به خود اهالی سپرده شده تا نیازها و خواسته‌های خود را با همسایه‌ها یا آشنایان هم‌محله‌ای خود مطرح نمایند و در نهایت نیازهای محله یا خواست عمومی احصا شود.
وی اظهار می‌دارد: در کنار این موضوع اقداماتی هم در راستای تهیه شناخت‌نامه محله شامل تمام نقاط منفی و مثبت اجتماعی پیگیری شده که اطلاعات از طریق مصاحبه با معتمدین و متخصصین و افراد صاحبنظر جمع‌آوری می‌شود تا در نهایت به چشم‌انداز مشترک برسیم.
مدیر دفتر توسعه آبکوه می‌افزاید: با توجه به زمانبندی در نظر گرفته شده باید در مدت یک سال سند چشم‌انداز محله تهیه شود که با توجه به اقدامات صورت گرفته در همین چند ماه از زمان ایجاد دفتر تسهیلگری در منطقه آبکوه قطعاً تا مرداد ماه سال آینده خواهیم توانست به این مهم دست پیدا کنیم.
قاسمی اصلی‌ترین مشکل بنیادین منطقه را مسئله اسناد مالکیتی می‌داند و می‌گوید: با توجه به اینکه اراضی این منطقه عمدتاً وقفی هستند و به لحاظ حقوقی فرایند زمانبری دارند تا بروکراسی اداری انجام شود رایزنی با اداره اوقاف و آستان قدس رضوی در دستور بوده و هست که امیدواریم با تعامل مدیران این دو نهاد فرایند اداری را سهل‌تر و سریع‌تر کنیم.
• قلعه وکیل‌آباد همچنان در حصار بلاتکلیفی
اما یکی دیگر از مناطق هدف منطقه قدیمی و کهن قلعه وکیل‌آباد است که مشترکات بسیاری با قلعه آبکوه دارد و گویا معضلات قلعه بودن همچنان دامنگیر این مناطق است و پشت دژ فراموشی مانده‌اند.
داستان قلعه وکیل‌آباد هم مشابه مناطق دارای بافت فرسوده است که بارها تصمیمات متنوعی را تجربه کرده ولی چیزی عاید ساکنانش نشده است. به طور مثال در آخرین تصمیم در سال 89 اجرای طرح بهسازی در زمین‌های این محدوده به وسعت ۱۰۰ هکتار مصوب شد که در دور سوم شورای شهر شرکتی هم به عنوان مجری طرح معرفی شد، اما با گذشت چند سال این طرح موفقیت آنچنانی در خرید املاک و اجرای طرح نداشت.
شورای چهارم به دنبال نارضایتی اهالی وارد موضوع شد و در خردادماه سال۹۵ تصمیم جدیدی اتخاذ کرد که براساس آن مقرر شد ۱۸ هکتار از وسعت ۲۳ هکتاری قلعه وکیل‌آباد آزاد شود و شهرداری در بازه زمانی یکماهه طرح تفصیلی این محدوده (۱۸ هکتار) را تهیه کند و به شورا ارائه دهد.
براساس این طرح تنها پنج هکتار از حاشیه بولوار وکیل‌آباد به منظور اجرای طرح‌های مورد نظر باید حفظ می‌شد و در مابقی منطقه، شهروندان مجاز به ساخت و ساز بودند.
پس از این تصمیم همه منتظر تصویب طرح تفصیلی شدند تا براساس آن تغییرات لازم انجام و ورودی شهر مشهد از سمت غرب و مجاورت طرقبه و شاندیز زیبا شود.
اما بر اساس آخرین اظهارنظر یکی از مدیران در سازمان بازآفرینی فضاهای شهری شهرداری مشهد هنوز دفتر توسعه یا همان تسهیلگری در قلعه وکیل‌آباد ایجاد نشده و این به معنای آن است که ساکنان این منطقه باید همچنان در قلعه اما و اگرها محصور باشند.
نظر شما