محمدحسین مروج کاشانی/

محمدصادق همتیان همچنانکه در فضای خلوت صبحگاهی مجموعه فرهنگی خواجه‌ربیع قدم می‌زند شرح مبسوطی از وضعیت گذشته و حال حاضر این مجموعه می‌دهد.

این آرامگاه یکی از قدیمی‌ترین مناطق تاریخی و مذهبی موجود در مشهد و استان خراسان بزرگ است و مدیریت و اداره آن از سالیان دور با آستان قدس رضوی بوده است. یکی از مواردی که مردم، اهالی و مجاوران آرامگاه خواجه‌ربیع در طول سالیان متمادی از این مجموعه به یاد دارند، محلی برای دفن اموات بوده که تاکنون نیز مطابق رسم و رسوم موجود و مطابق ضوابط و دستورعمل آستان قدس رضوی انجام می‌شود. اما خانواده بسیار زیادی از قشر کم‌برخوردار و زحمتکش با نهایت شرافت و نجابت در این منطقه زندگی می‌کنند که با تغییر سیاست‌های سه سال اخیر در دوره تولیت سابق آستان قدس رضوی تصمیم بر این شد که آرامگاه خواجه‌ربیع از یک مکان صرف فقط برای دفن اموات خارج و تبدیل به یک مجموعه فرهنگی شود تا مجاوران و ساکنان این منطقه نیز از این خدمات فرهنگی توسط آستان قدس رضوی بهره‌مند شوند.

به همین منظور مطابق برنامه‌ریزی‌های انجام شده مدیریت و اداره آرامگاه یا بهتر بگوییم مجموعه فرهنگی خواجه‌ربیع از اوایل آبان ماه سال گذشته مطابق تصمیم مدیران و مسئولان ارشد و امریه تولیت سابق این آستان ملکوتی به مؤسسه بقاع متبرکه و اماکن مذهبی وابسته به سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی واگذار شد.

یکی از مهم‌ترین وظایف مجموعه‌های فرهنگی ارائه خدمات فرهنگی تأثیرگذار برای افراد جامعه به خصوص خانواده‌ها، نونهالان، نوجوانان، جوانان و... بوده تا تأثیرات فرهنگی در شکل‌گیری شخصیت فرزندان با همکاری خانواده‌ها انجام شود.

بسیاری از فرزندان و نوآموزان (دختر و پسر) خانواده‌ها در مجاورت این مجموعه فرهنگی (آرامگاه خواجه‌ربیع) زندگی می‌کنند که شایسته ارائه بهترین خدمات فرهنگی به عنوان مجاوران بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع) هستند.

در این اقدام پس از واگذاری مدیریت مجموعه فرهنگی خواجه‌ربیع به مؤسسه بقاع متبرکه و اماکن مذهبی مطابق برنامه‌ریزی‌های انجام شده تصمیم گرفته شد تا از حضور یک شخص روحانی و طلبه آشنا به مصادیق فعالیت‌های فرهنگی در مجموعه آرامگاه خواجه‌ربیع به عنوان مدیر این مجموعه استفاده شود.

برگزاری مراسم تبلیغی و فرهنگی مناسب با مناسبت‌های گوناگون مذهبی و دینی مانند دهه فاطمیه، شب‌های قدر در ماه مبارک رمضان، برگزاری نماز عید سعید فطر، برگزاری مراسم دعای پرفیض عرفه، برگزاری محفل شیرخوارگان حسینی در جمعه اول ماه محرم الحرام، برگزاری مراسم صلای عزا در آستانه ورود به ماه محرم الحرام، برگزاری مراسم مذهبی در دهه کرامت و ایام ولادت امام رضا(ع)، برگزاری مراسم دهه ولایت و امامت در ماه ذی‌الحجه، برگزاری مراسم غبارروبی مزار مطهر شهدای مدفون در مجموعه فرهنگی خواجه‌ربیع با دعوت از شخصیت‌ها و چهره‌های مذهبی همچون نمایندگان مجلس شورای اسلامی و... در این گونه مراسم با دعوت از سخنرانان و مبلغان مذهبی سرشناس کشور همچون حجج اسلام والمسلمین فرحزاد، دکتر رفیعی، حیدری کاشانی، فرازی‌نیا و... سعی شده تا با توجه به اهمیت کار فرهنگی، نتایج و بازخوردهای مناسبی برای بهره‌مندی اهالی محل و مجاوران این مجموعه فرهنگی حاصل شود.

همچنین گسترده شدن سفره اطعام و توزیع بسته‌های غذایی برای اهالی محل در این مجموعه نیز از دیگر اقدامات صورت گرفته در مناسبت‌های گوناگون بوده است.

همچنین در راستای برنامه‌ریزی برای انجام فعالیت‌های مذهبی و تبلیغاتی در تلاش هستیم تا با استفاده از مبلغان، استادان و کارکنان مطرح در حوزه تبلیغ و آموزش، کلاس‌های آموزش و تفسیر مفاهیم موجود در کتاب شریف نهج‌البلاغه حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب(ع) با حضور روحانیون و طلاب ساکن در مناطق مجاور این مجموعه فرهنگی به زودی برگزار شود که در این کلاس‌ها حجت‌الاسلام والمسلمین نظافت به تدریس مفاهیم می‌پردازد.

تعویض هزار و ۲۴۰ تصویر شهید و احیای باغ سوم

معاون مجموعه فرهنگی خواجه‌ربیع در ادامه، اقدامات متعدد فرهنگی را برمی‌شمرد که در این مجموعه انجام شده است.

یکی از مهم‌ترین کارهای فرهنگی که با همکاری بنیاد شهید و امور ایثارگران منطقه ۲ شهر مشهد در حال انجام است تعویض تصویر قدیم با تصاویر جدید یک هزار و ۲۴۰ شهید مدفون در مجموعه فرهنگی خواجه‌ربیع با هزینه متقبل شده از سوی مؤسسه بقاع متبرکه و اماکن مذهبی سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی است که در راستای گرامیداشت یاد و خاطره شهدا انجام می‌شود. بسیاری از تصاویر نصب شده بر مزار شهدای گرانقدر بر اثر تابش نور آفتاب، بارش باران و... از کیفیت مناسبی برخوردار نبوده که در این زمینه اقدام شده است.

یکی دیگر از اقدامات انجام شده در یک سال اخیر، دیدار صمیمی مدیران و مسئولان مؤسسه بقاع متبرکه و اماکن مذهبی سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی با اهالی و مردم این منطقه بوده تا در جریان اقدامات انجام شده برای گسترش فعالیت‌های فرهنگی در این مجموعه قرار گیرند که تأثیر بسزایی در این زمینه داشته است.

برگزاری کلاس‌های اخلاق در روزهای شنبه هر هفته برای کارکنان این مجموعه فرهنگی با حضور استادان اعزامی از سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی از دیگر برنامه‌های فرهنگی و تبلیغی در این مجموعه است.

همچنین با توجه به ارائه خدمات گوناگون به اهالی محل در راستای محرومیت‌زدایی که یکی از سیاست‌های مورد نظر آستان قدس رضوی است، قرار است مطالعات مقدماتی برای انجام طرح‌هایی همچون ساخت دارالشفا، مجتمع ورزشی، مسجد و کتابخانه، اماکن اقامتی و اداری، استخر، فضاهای آموزشی و... انجام شود که در صورت تأیید و تصویب مدیران و مسئولان مربوط در آستان قدس رضوی و انجام کارهای تحقیقاتی و پژوهشی در صورت فراهم بودن شرایط و امکانات لازم انجام خواهد شد.

راه‌اندازی آسانسور در باغ دوم مجموعه فرهنگی خواجه‌ربیع برای ارائه خدمات برای تسهیل و تسریع در تردد سالمندان، ناتوانان و توان‌یابان ارجمند برای انتقال از باغ اول به باغ دوم جهت حضور بر سر مزار درگذشتگان از دیگر اقدامات انجام شده در زمینه ارائه خدمات به مراجعه‌کنندگان بوده است.

کلاس‌های مهدالرضا(ع) هدیه‌ای برای ساکنان منطقه

معاون مجموعه به راه‌اندازی کلاس‌های مهدالرضا(ع) هم اشاره کرده و از آن به عنوان هدیه‌ای برای ساکنان منطقه یاد می‌کند:

توجه به آموزش نونهالان و نوآموزان در راستای فراگیری قرائت، تلاوت و حفظ قرآن کریم در قالب کلاس‌های مهدالرضا(ع) یکی از اقدامات انجام شده در این مجموعه است. به همین منظور با استفاده از تجارب راه‌اندازی کلاس‌های مهدالرضا(ع) در شهر مشهد توسط مرکز قرآن کریم سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی، مطابق برنامه ریزی‌های انجام شده بین مؤسسه بقاع متبرکه و اماکن مذهبی و مرکز قرآن کریم سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی تصمیم بر آن شد تا مکانی برای راه‌اندازی کلاس‌های مهدالرضا(ع) در مجموعه فرهنگی خواجه‌ربیع اختصاص یابد.

وی ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه نوآموزان قرآنی عموماً در سنین ۵ تا ۷ سال بوده و از روحیه و لطافت خاصی برخوردار هستند تصمیم بر آن شد که مکان اختصاص یافته در قسمتی از مجموعه آرامگاه خواجه‌ربیع باشد که از سکوت و آرامش بیشتر برخوردار بوده و کمترین تردد را نونهالان و خانواده‌های آنان در سطح آرامستان خواجه‌ربیع داشته باشند و کمتر با صحنه‌های تشییع و تدفین اموات روبه‌رو شوند ضمن اینکه نزدیکی به خیابان گلشاد و مهرمادر در مجاورت این مجموعه فرهنگی برای تردد سریع‌تر و آسان‌تر خانواده‌ها برای رفت و آمد نونهالان قرآن‌آموز هم مورد توجه قرار گرفته است.

به همین دلیل مطابق هماهنگی انجام شده با مرکز قرآن کریم آستان قدس رضوی فضایی در مجاورت تعدادی از قبور اموات تدفین شده در سال‌های دور(مربوط به سال‌های ۱۳۵۳ و ۱۳۵۴) در گوشه کناری باغ دوم مجموعه فرهنگی خواجه‌ربیع انتخاب و با رعایت حفظ حرمت سنگ قبر اموات، صرفاً آن را مسقف و مفروش کردیم. فضایی که کشته‌شدگان جنگ ظفار در آن دفن شده‌اند، صرفاً مفروش شده و کلاس‌های مهدالرضا(ع) در حاشیه آن قرار دارد. راه‌اندازی این کلاس‌ها از اوایل مهرماه سال جاری ۱۳۹۸ انجام شد.

به همین منظور تعدادی اتاق و کلاس برای استقرار نونهالان قرآن‌آموز، طراحی و ساخته شد ضمن اینکه تجهیز این مکان به سیستم‌های گرمایشی، سرویس‌های بهداشتی، مفروش کردن محل کلاس‌های مهدالرضا(ع) و... انجام گرفته است که نتایج بدست آمده حاکی از رضایت بسیاری از خانواده‌ها و اهالی محل برای راه‌اندازی این گونه کلاس‌ها و آموزش قرآن کریم به فرزندان آنان بوده است.

بنابراین نباید این گونه تصور شود که راه‌اندازی کلاس‌های مهدالرضا(ع) در این محل با تغییر یا تخریب قبور اموات مزبور که در این مکان مدفون شده‌اند همراه بوده است بلکه با رعایت مسائل شرعی و مذهبی و دستورعمل‌های مربوط این راه‌اندازی انجام شده است.

همچنین امیدواریم از برکات و ثواب آموزش قرآن برای نونهالان قرآن‌آموز نیز ارواح این درگذشتگان بهره‌مند شوند.

«نه به کشته‌شدگان جنگ ظفار بی‌احترامی کرده‌ایم و نه قبری از آن‌ها را خراب کرده‌ایم».

معاون مجموعه فرهنگی خواجه‌ربیع این را با حدت و شدت می‌گوید. محمدصادق همتیان، مدیر باحوصله‌ای است. تأکید می‌کند: از همه آن‌هایی که می‌گویند قبر کشته‌شدگان جنگ ظفار را خراب کرده‌ایم، دعوت می‌کنم یک روز بیایند اینجا و هم از قبرها بازدید کنند و هم انبوهی از فعالیت‌های فرهنگی را ببینند که در این چند سال در مجموعه فرهنگی خواجه‌ربیع انجام شده است.

اما قصه چیست؟ چند روزی است که متنی در فضای مجازی به نقل از برخی رسانه‌ها دست به دست می‌شود که خبر از تخریب قبور شماری از کشته‌شدگان جنگ ظفار می‌دهد که در مجموعه فرهنگی خواجه‌ربیع مشهد به خاک سپرده شده‌اند؛ خبری که معاون این مجموعه آن را تکذیب می‌کند.

کشته‌شدگان جنگ ظفار، شماری از نیروهای اعزامی ارتش ایران در روزگار پیش از انقلاب اسلامی هستند که به خاطر یک پیمان‌نامه نظامی، به کشور عمان اعزام شده بودند. این کشته‌ها عمدتاً از لشکر ۷۷ خراسان و تیپ ۲ قوچان بوده‌اند و با آنکه لزوماً مشهدی نبوده‌اند در سال‌های ابتدایی دهه ۵۰ در مشهد و در حاشیه گورستان تاریخی آن به خاک سپرده شده‌اند. جایی که بعدها در طرح‌های توسعه‌ای مجموعه فرهنگی خواجه‌ربیع، جزئی از آن شده است.

این تدفین به گفته افراد محلی، شبانه و مخفیانه توسط نیروهای ارتش وقت انجام شده و اجساد کشته‌شدگان هیچ گاه به خانواده‌های آن‌ها تحویل داده نشده است.

این کشته‌شدگان حالا ۴۵ سالی می‌شود که اینجا در حاشیه بنای تاریخی آرامگاه ربیع بن خثیم، از تابعین(یعنی کسانی که محضر صحابه پیامبر اکرم(ص) را درک کرده‌اند) و نیز از یاران و سرداران امام علی(ع) آرام گرفته‌اند.