مریم احمدی شیروان/

رهبر معظم انقلاب اسلامی در خطبه‌های اخیر نماز جمعه تهران با اشاره به اخلاص سردار شهید حاج قاسم سلیمانی فرمودند: «اخلاص برکت دارد؛ هر جا اخلاص بود، خدای متعال به اخلاص بندگان مخلصش برکت می‌دهد، کار برکت پیدا می‌کند، رشد و نمو پیدا می‌کند، کار به نحوی می‌شود که اثر آن به همه می‌رسد، برکات آن در میان مردم باقی می‌ماند... نتیجه‌ آن اخلاص، همین عشق و وفاداری مردم، همین اشک و آه مردم، همین حضور مردم، همین تازه شدنِ روحیه‌ انقلابی مردم است.» به این بهانه و در گفت‌وگو با دکتر امین بابادی، پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت اسلامی به مفهوم و زوایای اخلاص در عمل پرداختیم که در ادامه می‌خوانید:

اخلاص، خالص شدن برای خداست

دکتر بابادی با اشاره به خطبه ۸۷ نهج‌البلاغه که در آن حضرت علی(ع) یکی از ویژگی‌های بندگان خوب خدا را اخلاص بیان کرده است، می‌گوید: اخلاص در عمل به معنای انجام دادن کارها فقط برای رضای خداوند است که در آن‌ها ویژگی‌های انسانی و هوای نفسانی در عمل نقشی ندارد. او اضافه می‌کند:  حضرت علی(ع) عمل خالص را می‌ستاید و می‌گوید خوشا به حال کسانی که عبادت و دعای خود را خالصانه انجام می‌دهند و قلب خود را به آنچه دیدگانشان می‌بیند، گرفتار نمی‌سازند؛ همواره به یاد خدایند و شنیدنی‌ها آنان را از یاد خدا غافل نمی‌کند و از آنچه که دیگران دارند به دل خود اندوهی راه نمی‌دهند.

این پژوهشگر در بیان مراحل اخلاص توضیح می‌دهد: اخلاص در عمل سه مرحله دارد؛ ابتدا قبل از عمل، یعنی انسان باید پیش از عمل که همان مرحله نیت است، در بافته‌ها و یافته‌های ذهنی و فعل و انفعالات روحی و درونی خود نگاه کرده و در تصمیم‌گیری‌ها انگیزه عمل خود را روشن کرده و علت آغاز عمل را ارزیابی کند. پس از آن باید هنگام عمل هم متوجه اخلاص باشد. در این مرحله ممکن است با اغراض فرومایه و پست، عمل خود را بی‌ارزش و آن را با آفت‌های ریا و شرک و مانند آن مخلوط کند که در نتیجه عمل و تلاش او بیهوده می‌شود.

بابادی یادآور می‌شود: مرحله بعدی اخلاص به پس از عمل مربوط است؛ یعنی بعد از انجام عمل نیز باید مراقب بود که زحمت و تلاش خود را به اندک چیزی از دست ندهد و همان حالت والای روحی و اخلاص در نیت را ادامه دهد. این مرحله برپایه روایت امام صادق(ع) از دو مرحله قبلی دشوارتر است و نباید آن را با منت گذاشتن، بازگو کردن و... از بین برد.

هدف نهایی، قرب الهی است

این پژوهشگر تعلیم و تربیت اسلامی تأکید می‌کند: هدف تعلیم و تربیت اسلامی که آن را متمایز می‌کند، رسیدن به عبودیت و بندگی است؛ یعنی در این نوع تعلیم و تربیت انسان تربیت می‌شود تا بنده خوب خدا باشد و از هر چه غیر خدا فارغ شود؛ در این صورت او انسانی خودساخته خواهد شد و در اعمال و کارهایش همیشه این رشد دیده می‌شود. او با انتقاد از وضعیت موجود آموزش و پرورش در کشور می‌گوید: متأسفانه این اخلاص بسیار کمرنگ شده است. نظام آموزشی ما سبب می‌شود عمل و رفتار دانش‌آموز و معلم از رفتار خالصانه فاصله بگیرد و سبب دوگانه‌انگاری، دورویی، ریاکاری و دو شخصیتی در معلم و دانش‌آموز شود.

بابادی با بیان اینکه برای رسیدن به اخلاص و درک توحید افعالی باید به یگانگی خداوند ایمان داشته باشیم، تصریح می‌کند: برای داشتن اخلاص باید مبانی توحیدی خود را در تمامی ابعاد تقویت کنیم؛ باید از مردم قطع طمع کرده و به خداوند از شر شیطان و نفس اماره پناه ببریم و عمل خود را در حد ممکن مخفی کنیم تا گرفتار ریا نشویم. او در پایان عنوان می‌کند: گاهی عملی خالصانه انجام می‌گیرد، ولی بعد از اتمام عمل، صاحب عمل، کاری می‌کند و یا سخنی می‌گوید که به دیگران بفهماند فلان عمل را انجام داده است، اما باید بدانیم اطلاع‌رسانی در مورد کار خیر ممکن است اثر سوء داشته باشد. نمونه‌های عملی افراد دارای اخلاص در عمل را در جامعه مشاهده می‌کنیم؛ به‌طور نمونه شهید سلیمانی یکی از آن‌هایی بود که خلوص در رفتار خود را با درون‌نگری و خودسازی، تقوا و پرهیزگاری حفظ کرد. مردم هم به این خلوص پی برده بودند و در مراسم بدرقه آن شهید همه پای کار آمدند.