الهام لشکری- دکترای شهرسازی

تفریح و اوقات فراغت از جمله نیازهای ضروری هر انسانی است و شهر باید بتواند برای این دسته از نیازها پاسخ مناسب و درخوری داشته باشد. این ضرورت را می‌توان از گذشته‌های دور و حتی در دوران باستان جست‌وجو کرد، در دوران مدرن نیز وقتی صحبت از شهر کارکردی به میان آمد، تفریح و اوقات فراغت یکی از کارکردهای اصلی شهر معرفی شد. نکته دیگر اینکه امنیت (از بعد ذهنی و روانی آن و نه ایمنی) از نیازهای اصلی انسان است و از همین رو ایجاد فضاهای شهری امن به یکی از دغدغه‌های شهرسازان بدل شده است. با این مقدمه‌ای که اشاره شد باید توجه کرد که نیاز به حضور در فضاهای عمومی شهری برای همه گروه‌ها فارغ از جنسیت، سن، سطح درآمد، شغل و... امری ضروری است. بنابراین، حضور زنان به‌ عنوان گروهی اجتماعی و بهره‌مند از حقوق شهروندی در فضاهای عمومی نیز لازم و ضروری بوده و ایجاد هر گونه محدودیت در استفاده زنان از این فضاها می‌تواند مانعی بر سر راه توسعه محسوب شود؛ اما در واقعیت به دلیل عوامل متعددی حضور زنان در فضاهای عمومی محدود شده است. به این ترتیب ایجاد فضاهای جنسیتی به‌ طور عام و بوستان‌های بانوان به طور خاص یکی از متداول‌ترین راه‌حل‌هایی است که برای افزایش حضور زنان در فضاهای عمومی شهری، آزادی عمل بیشتر این گروه اجتماعی، افزایش حق انتخاب در فعالیت‌ها و رفتارها و کاهش احساس ناامنی پیشنهاد شده است.

به هر روی در ارتباط با ایجاد بوستان ویژه بانوان در شهر مشهد سه نکته حائز اهمیت است: نخست پراکنش فضایی آن‌ها که برای بسیاری از شهروندان به ‌صورت روزانه در دسترس نیستند و برای رسیدن به آن‌ها نیازمند استفاده از وسیله نقلیه هستند. البته اغلب این پارک‌ها دسترسی به نسبت خوبی به حمل ‌و نقل عمومی دارند و این نکته مثبتی است.

همچنین گرچه به لحاظ امکانات و تجهیزات غالب این پارک‌ها از شرایط مناسبی برخوردار هستند و اغلب توانسته‌اند رضایت استفاده‌کنندگان را فراهم کنند اما محدودیت‌های زمانی در استفاده از این بوستان‌ها کمی آزاردهنده است؛ چراکه مسئله امنیت معمولاً در شب‌ها اهمیت بیشتری دارد و این همان زمانی است که ساعت کاری بوستان‌ها پایان می‌یابد.

نکته دیگر اینکه این بوستان‌ها علاوه بر شاخص‌های عام کیفیت محیط نظیر دسترسی مناسب، کارایی و پاسخ‌دهندگی، سرزندگی، پویایی، فراگیری، خوانایی، امنیت و ایمنی، پاکیزگی و... نیازمند تأکید بر دو شاخص پاسخ‌دهندگی محیطی برای زنان و امنیت هستند. منظور از پاسخ‌دهندگی محیطی برای زنان توجه به وجود فضاهای باز برای کودکان با نظارت مادران و نیز تأمین خدمات مورد نیاز زنان و کودکان است. به این ترتیب کنترل و نظارت عمومی، پرهیز از ایجاد فضاها و کنج‌های تعریف ‌نشده و رها شده، تأمین روشنایی مناسب در شب از مصادیق عام امنیت در فضاهای شهری هستند که در بوستان‌های بانوان نیازمند توجه ویژه هستند.

در پایان، به نظر من اگر فضاهای زنانه در شهرها با انگیزه افزایش حضور زنان و حق انتخاب بیشتر برای آن‌ها ایجاد شود، رویکردی قابل دفاع محسوب می‌شود و زنان می‌توانند با آزادی و امنیت بیشتر از فضاهای شهری استفاده کنند؛ در واقع مناسب‌سازی فضاهای شهری برای همه گروه‌های اجتماعی از جمله زنان و افزایش امنیت و کارایی آن‌ها راه حل بهتر برای برقراری عدالت و حفظ کرامت انسانی است؛ اما با توجه به شرایط فرهنگی و اعتقادی کشور ارائه تسهیلات خاص برای گذران اوقات فراغت زنان در کنار مناسب‌سازی فضاهای شهری برای همه گروه‌های جامعه می‌تواند مفید باشد.