قدس آنلاین: میزگرد «حجاب در صدر اسلام» با همت مؤسسه فرهنگی قدس و دانشگاه علوم اسلامی رضوی با حضور حجت‌الاسلام سیدکاظم طباطبایی دانشیار دانشگاه علوم قرآن و حدیث قم، دکتر مهدی مجتهدی استادیار دانشگاه فردوسی مشهد و دکتر یحیی بوذری‌نژاد دانشیار دانشگاه تهران به صورت حضوری و ویدئو کنفرانسی در محل سالن همایش‌های مؤسسه فرهنگی قدس برگزار شد. در این مراسم با حضور نویسنده کتاب، دکتر محمدرضا شاه سنایی، استادیار مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی قم از کتاب «حجاب در صدر اسلام» نیز رونمایی شد.

در این جلسه دکتر یحیی بوذری‌نژاد، استادیار فلسفه دانشگاه تهران با بیان اینکه موضوع حجاب پیش و پس از انقلاب تفاوت‌های اساسی و بنیادینی دارد، عنوان کرد: این تفاوت‌ها به مسائلی برمی‌گردد که بین طیف خاصی از روشنفکران پس از انقلاب رخ داد. بعد از انقلاب، حکومتی شکل گرفت که در رأس آن ولی فقیه و فقه حاکم بود و بنا بر صحبت‌های حضرت امام، فقه برنامه زندگی را برای انسان ترسیم کرده بود. این دیدگاه و برداشت، پیامدهای خاص خود را در جامعه داشت که به این معنا بود با آنچه در غرب جدید و دنیای جدید اتفاق افتاده ناسازگار است. به تعبیر دیگر تأملات جدید غرب و آن اتفاقاتی که افتاد تفاوت بنیادینی با سنت اسلامی دارد.

کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» حاصل پروژه بازنگری در دین بود

استادیار فلسفه دانشگاه تهران با اشاره به کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» نوشته امیرحسین ترکاشوند، گفت: من می‌خواهم بگویم چرا آقای ترکاشوند وارد این پروژه شد و عقبه فکری و فرهنگی این پروژه چه بوده است. طیفی از روشنفکران پس از انقلاب متوجه شدند خیلی از داده‌های فقه با آنچه در حوزه حقوق مدنی و خانواده در غرب و زنان وجود دارد، ناسازگار است. آن‌ها مجموعه این مسائل را معاملات اسلامی تعبیر و فقه را به عبادات و معاملات تقسیم‌بندی کردند. آنچه تجدد تلقی می‌شد با بحث معاملات ارتباط داشت و از آنجایی که عقبه مردم نیز دیندار بودند، روشنفکران پروژه‌ای را با عنوان بازنگری در دین شروع کردند و درصدد قرائت مدرن از اسلام برآمدند.

وی ادامه داد: این قرائت مدرن از اسلام با عناوین مختلفی ازجمله تفکرات تئولیبرال مطرح است که اعتقاد دارد از آنجایی که بسیاری از احکام و قواعد اسلام با غرب ناسازگار است، برای سازگار کردن آن‌ها باید قرائت جدیدی از اسلام ارائه داد. در نهایت این‌ها حتی وارد مسئله وحی شدند و ماهیت وحی را به عنوان صحبت‌های پیامبر که متأثر از شرایط سیاسی اجتماعی بوده، بیان نمودند. یکی از نویسندگان این حوزه معتقد است پیامبر مبتنی بر چهار قاعده، وقایع و احکام حقوقی زمان خود را وارد دین کرده است. این نویسنده معتقد است ما باید چهار قاعده را در نظر بگیریم و مبتنی بر آن هر چه در غرب است را وارد اسلام کنیم.

روشنفکران برای انطباق اسلام با غرب قائل به اجتهاد در اصول دین شدند

یحیی بوذری نژاد اضافه کرد: آنچه پیش از انقلاب در خصوص حجاب وجود داشت با درنظر داشتن این قاعده بود که وحی پیامبر کاملاً مشخص است و همه حتی روشنفکران به آن قائل بودند و به همین دلیل سعی داشتند با روش‌های علمی، قرآن را تفسیر و مسئله حجاب را حل کنند. پس از انقلاب اما روشنفکران پروژه بازنگری در متون دینی -که آقای ترکاشوند نیز در همان پروژه آقای سروش، شبستری و کدیور وارد شدند- را وارد علوم انسانی و علوم اجتماعی کردند.

وی اضافه کرد: این کتاب از این حیث ارزشمند است که به نقد دیدگاه‌های اینچنینی که من نام آن را بازنگری در دین می‌دانم، پرداخته است. برخلاف اندیشه شهید مطهری و امام خمینی(ره) که قائل بر اجتهاد در فروع دین هستند، جریان روشنفکری پس از انقلاب معتقد است برای تسریع در انطباق با تغییرات اجتماعی باید اجتهاد در اصول دین انجام داد و با این کار می‌توانیم فروع دین را سازگار کنیم. نتیجه آن اقدام در علوم اجتماعی همین کار آقای ترکاشوند شده است.

مباحث مربوط به حجاب وارد مرحله جدیدی شده است

در این جلسه همچنین حجت‌الاسلام سیدکاظم طباطبایی، دانشیار دانشگاه علوم قرآن و حدیث قم با بیان اینکه کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» و همچنین نوشته‌ها و گفته‌های آقای قابل در مجموع، مباحث مربوط به حجاب را وارد مرحله جدیدتری کرده است، عنوان کرد: در دوران جدید با جریانی روبه‌رو شدیم که در پی اثبات شرعی بودن حجاب حداقلی بود، مانند کارهای آقای قابل که عالمانه‌تر بود و کار آقای ترکاشوند که تتبع بسیار گسترده‌ای کرده بود. اگر چه این‌ها درصدد اثبات حجاب حداقلی و نقد و نقض نظر مشهور بودند اما به نظر می‌رسد توانستند حجاب را دقت بیشتری ببخشند و باید این روند را آفرین گفت. اینجا سخن شهید مطهری جلوه‌گر می‌شود که پیش از انقلاب در دانشگاه‌ها مکرر می‌گفتند: «اشکالات و عیب‌جویی‌ها برای یک فرهنگ استوار مستقر اسلامی هیچ ضرری نخواهد داشت بلکه پاسخگویی به آن‌ها سبب مطرح و دقیق‌تر شدن آن نیز خواهد شد».

طباطبایی به اشکالات کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» نیز اشاره کرد و گفت: اشکالات روشی و دوگانگی در روش و استنادات تقطیع شده و گاه کنار گذاشتن برخی از مباحث موجود در منابع کهن در این کتاب به چشم می‌خورد ولی مجموع این مباحث از سطح یک پایان نامه دانشگاهی و حتی دکترا بالاتر است.

دانشیار دانشگاه علوم قرآن و حدیث قم در مورد کتاب «حجاب در صدر اسلام» نیز عنوان کرد: آقای شاه سنایی زحمت کشیدند و برخی از مباحث را اینجا مطرح کردند؛ به نظرم بخش اول کار ایشان که تتبع و تلاش فراوان ایشان را در منابع ادبی و اشعار جاهلی و هر چه از عصر جاهلی به جا مانده است گشته‌اند و توانسته‌اند پوشش و فرهنگ پوشش و مصادیق پوشیدگی را در عصر جاهلی مطرح کنند، نکات بسیار جالبی داشت. مباحث مربوط به فصول بعدی در کتاب‌های فقها و مفسران و برخی از عالمان دین مطرح شده ولی مباحث مربوط به فصل نخست به جز کتاب آقای یحیی جبوری که درباره لباس‌ها در شعر جاهلی است، متن جامعی در مورد این مصادیق پوشش و گونه‌های پوشش نداشتیم. به نظرم این بخش کار ایشان نشان‌دهنده تلاش و کوشش فراوانشان در پیگیری این مباحث است.

وی در پایان اظهار کرد: از منظر دیگر آقای ترکاشوند درصدد اثبات فرهنگ برهنگی در عصر جاهلی است. البته مباحثی که ایشان می‌گوید نمی‌تواند فرهنگ را اثبات کند، مثلاً نمونه‌هایی چون عریان طواف کردن که یک منبع گزارش آن در مورد خانمی که لباس نداشت یا کم داشت خیلی منفرد آمده؛ حتی در صورت وقوع نیز نشان‌دهنده عجیب بودن آن است. اینکه یک، دو و یا 10 مورد را در مورد فرهنگ جاهلی اثبات کنیم، برخلاف باور عمومی نشان می‌دهد گزارش دادن آن‌ها به‌واسطه خلاف فرهنگ تلقی شدن آن‌ها بوده و به عنوان یک خبر و حادثه مطرح می‌شده‌اند.

«حجاب در صدر اسلام» مسئله‌محور است و دغدغه روز دارد

در این جلسه دکتر مهدی مجتهدی، استادیار دانشگاه فردوسی مشهد نیز به نقد و نظر در مورد این کتاب پرداخت و گفت: از مشخصه‌های خوب این اثر، مسئله‌محور بودن کتاب است. ضمن اینکه کتاب، موضوعی با دغدغه روز دارد. امروزه در بحث علمی در فضای آکادمیک و حتی غیرآکادمیک این مبحث مورد توجه است که از این نظر، پرداختن نویسنده به این موضوع نشان می‌دهد دغدغه روز دارد. در کنار این‌ها، نویسنده دامنه مناسبی را برای کار خود انتخاب کرده و تنها به بازه صدر اسلام می‌پردازد که از این جهت نیز اهمیت دارد، چرا که در پژوهش‌ها بعضاً می‌بینیم دامنه وسیعی به طول 10 تا 20 قرن مورد بررسی قرار می‌گیرد که به‌طبع کیفیت کار را بسیار پایین می‌آورد.

وی ادامه داد: علاوه بر این‌ها انتخاب روش نویسنده و تأکید او بر اشعار جاهلی بسیار اهمیت دارد و من روی این موضوع تمرکز می‌کنم، چرا که زمانی که در دانشگاه در مورد کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» بحث می‌شد، به عنوان راه حل به این رسیدم پژوهش‌های دانشگاهی در موضوعات مختلف باید سراغ اشعار جاهلی بروند که کار نشد و شاید کار دکتر شاه سنایی جزو معدود کارها باشد.