قدس آنلاین: برای تبیین بیشتر ولایت اهل بیت(ع) در بین اهل تصوف با غلامرضا جلالی، مدیر گروه انساب و مفاخر اسلامی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی به گفت‌وگو پرداختیم.   او تأکید می‌کند چیزی که تشیع، تصوف و حتی بخش اعظم اهل سنت را با هم مرتبط می‌کند و امکان تمدن سازی را برای ما فراهم می‌کند، جریان ولایت اهل بیت(ع) است.

ارادت و اعتقاد جریان‌های کلامی به ولایت اهل بیت(ع)

دکتر جلالی با بیان اینکه در ارتباط با امامت ائمه اطهار(ع) اختلاف‌های زیادی بین جریان‌های کلامی وجود دارد، اظهار کرد: ماتریدیه که امروزه حنفی‌های اهل سنت یعنی حدود نیمی از جمعیت اهل سنت را به لحاظ بحث‌های علم کلام پوشش می‌دهد، نسبت به محبت اهل بیت(ع) نظر منفی ندارند. چنان که جریان‌های مربوط به اشاعره هم که بیشتر شافعی یاحنفی یا پیرو مذاهب دیگر هستند، نسبت به اهل بیت(ع) با محبت و احترام برخورد می‌کنند. اما اختلافی که در این بین وجود دارد. بحث در این است که در ولایت اهل بیت(ع) چگونه بایدعمل کنیم.

او اضافه می‌کند: از بین اهل سنت، جریان‌های طریقتی زیادی مشرب فکری شیعه را کم و بیش پذیرفته‌اند و با همان روشی که ما نسبت به ولایت ائمه اطهار(ع) اعتقاد داریم، به اهل بیت(ع) اعتقاد دارند. قریب به اتفاق این طریقت‌ها یا معروفیه هستند و به امام رضا(ع) وصل می‌شوند و یا مانند کمیلی‌ها به حضرت علی(ع).

این پژوهشگر تاریخ اسلام تشریح می‌کند: معروفی‌ها که ۱۴ طریقت مهم را در جهان اسلام اعم از طریقت‌های شیعی و اهل سنت در بر می‌گیرد، خود را به حضرت رضا(ع) وصل کرده و در نتیجه ظهور و نفوذ امام علی بن موسی الرضا(ع) ولایت او را پذیرفته‌اند. طریقت قادریه در پاکستان و هند از موقعیت ویژه‌ای برخوردار است و در حدود ۲۰۰ کشور دنیا دفاتر نمایندگی دارند. در یکی از این دفاتر در لاهور پاکستان مرشد طریقت حضور پیدا کرده و درس‌های ارشادی خود را در کشورهای مختلف منعکس می‌کند. دکتر طاهر قادری که گرداننده این جریان است، از معروفیه بوده و هر سال حتماً به زیارت امام رضا(ع) مشرف می‌شود.

آموزه‌های امام رضا(ع) هدایتگر تصوف در مقابله با داعش

دکتر جلالی ادامه می‌دهد: زمانی که در لاهور حضور داشتم متوجه تابلو بزرگی در دفتر دکتر طاهر قادری شدم. تابلویی از نئون، منقش به درگاه مطهر امام رضا(ع) که تنها بیانگر گوشه‌ای از ولایت و تأثیر سلطان خراسان، در تعامل طریقت‌های مختلف در جهان امروز است.

او یادآور می‌شود: در رأس بیشتر طریقت‌ها سادات قرار دارند. مانند بکتاشی‌ها، قادری‌ها و رفاعی هاکه به لحاظ نسبی به اهل بیت(ع) می‌رسند. بخشی از پایگاه آن ها در کشمیر هند است و آخرین فردی که به لحاظ نسب نامه به اهل بیت(ع) انتساب دارد، آنجا حضور دارد. با چهره‌ای بسیار معنوی و تأثیر گذار و سبب ترویج اسلام و عرفان منسوب به اهل بیت(ع) در هند شده است.

مدیر گروه رجال و انساب عنوان می‌کند: یکی از بهترین نمونه‌ها برای بیان ولایت، افراد و علمایی هستند که در دشت توس حضور داشتند و نشان می‌دهد ولایت چگونه سینه به سینه از مجرای عرفای دشت توس به دنیا رخنه کرد. آن‌ بزرگواران همه به امام رضا(ع) از نسبتی معنوی برخوردار هستند. مانند ابوالقاسم گرکانی، ابوعلی فارمدی، شیخ احمد غزالی، محمد غزالی، شیخ عبدالله غرجستانی، شیخ خالد اسجیری، بهاءالدین ابردهی، شمس الدین تبادکانی و... همه از طریق سلسله‌های معنوی به هم وصل شده و با حضرت رضا(ع) ارتباط پیدا می‌کنند. یا شیخ نجم الدین کبری که مزارش در خوارزم ترکمنستان قرار دارد و مورد علاقه تمام ترکمن‌هاست، ایشان از طریق شیخ عماربن یاسر، ابوالنجیب سهروردی، احمد غزالی به امام رضا(ع) می‌رسد. این بزرگواران از قزاقستان، ترکیه، قرقیزستان و سایر کشورها به زیارت امام رضا(ع) می‌آیند.

مدیر گروه انساب و مفاخر اسلامی بنیاد پژوهش‌های اسلامی خاطرنشان می‌کند: آنچه سبب می‌شود اهل تصوف بتوانند در برابر داعش مقاومت کنند، آموزه‌های حضرت رضا(ع) است. بخشی از طریقت‌های مختلف از جمله بخشی از پیران نقشبندیه در مناطقی مانند جنوب قزاقستان و دره فرغانه ازبکستان مستقر هستند که نسب برخی از این دودمان‌ها از راه اجدادی به ائمه(ع) می‌رسد. این امر سبب شده در برابر داعش مقاومت‌های زیادی داشته باشند و برای جلوگیری از توسعه رادیکالیسم در جهان اسلام، نقش اثرگذاری ایفا کنند.

ولایت اهل بیت(ع) شرط ورود به حصن الهی

او با بیان اهمیت عرفان در اعتدال جوامع اسلامی تصریح می‌کند: باید بدانیم طریقت‌های چهارده گانه معروفیه، اعم از اینکه اهل سنت باشند یا شیعه، آموزه‌های خود را از امام رضا(ع) آموخته‌اند. امام رضا(ع) در حدیثی فرمود عدالت و احسان دو رکنی هستند که موجب استمرار و دوام نعمت‌های الهی در فرد و جامعه می‌شود. از دیدگاه فردی مانند خواجه نصیرالدین توسی که در توس حضور داشته و جریان‌های حاکم بر توس را بهتر از هر فردی می‌داند، در اخلاق ناصری ایشان برای اولین بار کلمه تمدن را به کار برده و تحت تأثیر آموزه‌های امام رضا(ع) می‌گوید: دو چیز سبب شکل‌گیری تمدن در جوامع بشری می‌شود؛ عدالت و محبت. نظریه عدالت در ایران برای تمدن نوین اسلامی مطرح شده است و لازم است نظریه احسان نیز به آن افزوده شود.

این استاد دانشگاه می‌افزاید: اهمیت محبت و احسان برای تمدن سازی از عدالت بالاتر است؛ زیرا بسیاری از انسان ها اعمال عدالت و فشارهایی که از ناحیه دولت‌های عادل می‌تواند باشد را به سختی تحمل می‌کنند. از مهم ترین شاخصه‌های انسان معنوی این است که محب خداست و خدا نیز او را دوست دارد. خدادوستی یعنی عشق نسبت به تمام انسان‌ها و حل کردن مشکلات آن ها. امری که منشأ تمدن سازی است و اساس این حرف به نقل از منابع بسیار معتبر، وامدار آموزه‌های امام رضا(ع) است.

دکتر جلالی در پایان تأکید می‌کند: ولایت اهل بیت به فرمایش حضرت رضا(ع) ورود به حصن و حصار الهی است. همان طور که در حدیث معروف سلسله الذهب آمده است، یکی از شرط‌های ورود به حصن الهی، مهرورزی نسبت به اهل بیت(ع) است؛ زیرا آن ها طبق فطرت عمل کرده‌اند. ولایت، تصوف را تحت تأثیر قرار داده و قریب به اتفاق منابع عرفانی به ولایت اذعان داشته و آن را تشریح کرده‌اند. ما با تأمل ریشه اصلی تمام گام‌های بزرگی که برای توفیقات اجتماعی و تمدن‌سازی برداشته شده است را وامدار ولایت اهل بیت(ع) هستیم؛ ولایتی که در تمام ارکان جامعه حضور و وجود دارد.