به گزارش قدس آنلاین، در گنجینه این سازمان بیش از ۱۳ میلیون و ۵۰۰ هزار برگ سند تاریخی، ۲ میلیون نشریه ادواری، هزاران اثر موزه‌ای، ۶۵ هزار کتاب چاپ سنگی و ۱۰۶ هزار نسخه خطی نفیس و تاریخی نگهداری می‌شود. بخشی از آثار موجود در قسمت‌های مختلف این گنجینه اعم از مرکز نسخ خطی، اسناد و موزه به موضوع محرم و شهادت امام حسین (ع) پرداخته است. در گزارش ذیل با همکاری کارشناسان بخش‌های مختلف سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به معرفی این آثار می‌پردازیم.
عَلَم عزاداری سیدالشهدا
در جامعه مذهبی ایران، آیین‌های مربوط به عزاداری مذهبی برای پیشوایان شیعه خصوصا شهادت امام حسین(ع) و یاران بزرگوارشان به برجسته‌ترین نمونه میراث فرهنگی و معنوی ایران بدل شده است. اجرای مراسم آیینی‌مذهبی در قالب روضه‌خوانی، سینه‌زنی، شبیه‌خوانی و حمل وسایل و نمادهای گوناگون از ارکان باشکوه آداب و رسوم سوگواری مذهبی در ایران است که به شیوه‌های متنوعی در قرون مختلف برگزار می‌شده است. در مراسم سوگواری سیدالشهدا امام حسین(ع)، علم یا علامت نشانه هیئت‌ها و تکیه‌های عزاداری شیعیان است که در ایام خاص ماه‌های محرم و صفر، پیشاپیش هیئت توسط یک یا چند نفر حمل یا کشیده می‌شود. سابقه این سنت احتمالا به اوایل قرن ۱۰ هجری قمری و دوران فرمانروایی شاه اسماعیل اول صفوی (سلطنت: ۹۰۷ تا ۹۳۰ ق.) بازمی‌گردد. در گنجینه تاریخ حرم در موزه رضوی، ۲ علم به نمایش گذاشته شده‌اند که یکی دارای ۷ تیغه و دیگری دارای ۱۹ تیغه سرومانند از جنس فولاد است. معصومه صداقتی، کارشناس گنجینه تاریخ حرم رضوی، این علم هفت‌تیغه را یکی از آثار هنر فلزکاری اسلامی در ایران می‌داند که در قرن ۱۳ ق. در اصفهان ساخته شده است و بر تیغه‌های آن، برخی آیات قرآن، اسماءالحسنی، اسامی پنج‌تن آل‌عبا(ع) و مرثیه محتشم کاشانی، شاعرپارسی‌گوی سده ۱۰ هجری قمری، در سوگ شهدای واقعه کربلا حکاکی شده است. علم نوزده‌تیغه نیز احتمالا بزرگ‌ترین علم در ایران است که هزار کیلوگرم وزن دارد و توسط ۵ نفر پیشاپیش هیئت «منتظرین قائم آل محمد بنی‌هاشمی» در شهر مشهد مقدس حمل می‌شده است. وی سازنده و واقف این علم را مرحوم حاج غلامحسین غیور مرادی معروف به «شاه‌حسین علمدار» معرفی می‌کند که این علامت عظیم را در ۵ دی ۱۳۸۶ وقف موزه آستان قدس رضوی کرده است.
از تزیینات زرکوب روی این علم‌ها می‌توان به پیکرک‌های نمادین حیوانات گوناگونی همچون شیر، آهو و طاووس اشاره کرد. در باور عامیانه، شیر نماد حضرت علی(ع)، آهو نماد امام رضا(ع) و طاووس نشان از حضرت مهدی صاحب‌الزمان(عج) دارد. هم‌چنین روی علامت‌ها زنگوله‌هایی هم آویزان است که نماد صدای کاروان امام حسین(ع) است. اما قدیمی‌ترین علم‌های کشورمان در کاخ‌موزه توپقاپی در شهر استانبول ترکیه نگهداری می‌شوند.
نسخه‌های خطی
اولین نسخه‌های زیارت اربعین نیز از نفایس نسخ خطی گنجینه رضوی به شمار می‌رود. سید رضا صداقت حسینی دراین‌باره می‌گوید: کتاب «المزار» محمد بن محمد بن نعمان، معروف به شیخ مفید، از علمای برجسته شیعه در قرن چهارم هجری قمری، یکی از اولین آثار و نسخه‌های خطی مستقل و مهم درباره زیارت اربعین به شما می‌رود. این اثر به خط نسخ پانزده‌سطری در محرم ۹۵۷ هجری قمری در ۷۷ برگ کتابت و به دست رضا نایینی در مرداد ۱۳۱۱ وقف کتابخانه رضوی شده است.
وی در ادامه، به قدیمی‌ترین و نفیس‌ترین نسخه خطی شرح زیارت اربعین در ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: نسخه خطی «مصباح المتهجد»، تألیف شیخ ابوجعفر محمد بن حسن طوسی، از معروف‌ترین محدثان و فقهای شیعه قرن پنجم هجری قمری، از کهن‌ترین، مهم‌ترین و معتبرترین آثار مشتمل بر ادعیه و زیارات است. این نسخه به خط نسخ بیست‌وچهارسطری به قلم عبدالجبار بن علی بن منصور نقاش رازی در ۲۳ صفر سال ۵۰۲ هجری قمری در ۲۰۸ برگ کتابت شده و از سوی استاد کاظم مدیرشانه‌چی اردیبهشت ۱۳۳۹ وقف شده است.
صداقت حسینی نسخه خطی کتاب «المزار» اثر شمس الدین محمد بن مکی عاملی، معروف به شهید اول، از فقهای بزرگ شیعه در قرن هشتم هجری قمری، را که از سوی نادرشاه افشار در سال ۱۱۴۵ هجری قمری وقف کتابخانه رضوی شده است از دیگر نفایس این مجموعه برمی‌شمارد. زیارت اربعین علاوه بر منابع فوق، در کتب معروف و مختلف ادعیه و زیارات مانند «اقبال‌الاعمال» و «مصباح‌الزائر»، «ابن‌طاووس»، «المزارالکبیر» محمدبن جعفر مشهدی، «مصباح» و «البلدالامین» کفعمی، «بحارالانوار»، «تحفةالزائر» و «زادالمعاد» علامه مجلسی نیز آمده است که نسخه‌های دست‌نویس ارزشمندی از این آثار در گنجینه نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
اسناد عزاداری
زهرا فاطمی مقدم، کارشناس مسئول بخش نمایه‌سازی مرکز اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، به تاریخچه برگزاری مراسم عزاداری امام حسین(ع) در حرم مطهر رضوی اشاره می‌کند و می‌گوید: از دوره صفویه با شکل‌گیری تشکیلات اداری آستان قدس رضوی، مراسم روز عاشورا با شکوه خاصی در حرم مطهر رضوی برپا می‌شده است. آستان قدس رضوی از ابتدای شکل‌گیری تا امروز، اهتمامی جدی به برپایی آیین‌های مذهبی برای گرامیداشت یاد ائمه اطهار(ع) داشته است. اسناد مکتوبی از چگونگی برگزاری این مراسم در حرم امام رضا(ع) از دوران صفویه تا قاجار در این مرکز نگهداری می‌شود.
زهرا فاطمی مقدم با بیان اینکه روضه‌خوانی و ذکرگویی اباعبدالله(ع) از برنامه‌های این مراسم بوده است، ادامه می‌دهد: این برنامه‌ها از نخستین روز محرم تا روز عاشورا با حضور روضه‌خوان‌های حرم به صورت مستمر انجام می‌شده و گاهی با خواندن کتاب «روضة‌الشهدا» همراه بوده است.
وی سیاه‌پوشانی گلدسته‌ها و گنبد طلای حرم رضوی در ایام محرم و تعطیلی مکتب‌خانه حرم و دکان‌ها و سایر فعالیت‌های جاری و عادی در روز عاشورا را دیگر برنامه‌هایی که در اسناد به آن اشاره شده است بیان می‌کند.
ماه‌های محرم و صفر از عاشورا تا اربعین سرشار از نشانه و معنی است. همه‌چیز شکل و رنگ دیگری به خود می‌گیرد. شاید زندگی روزمره مردم تغییر چشمگیری نکند اما همه‌چیز رنگ و بوی سیاه و خاکستری به خود می‌گیرد و روایت این واقعه تا زمان ظهور منتقم خون به‌ناحق‌ریخته همچنان ادامه خواهد داشت.
منبع: آستان نیوز
انتهای خبر/
نظر شما