«علی(ع) جان خویش را به خدا فروخت، لباس پیامبر(ص) را پوشید، سپس به جای او خوابید. قریش هنگامی که صبح شد ناگهان نگاه کردند و دیدند علی(ع) است. گفتند: محمد (ص) کجاست؟ گفت: من آگاهی ندارم، گفتند: ما تعجب می‌کردیم هنگامی که سنگ به سوی تو می‌انداختیم پیچ و تاب می‌خوری و از یک پهلو به پهلوی دیگر می‌شدی در حالی که وقتی به سوی محمد(ص) سنگ می‌انداختیم تکان نمی‌خورد!»؛ این قطعه را محدثان  و مفسران  درباره لیله‌المبیت گزارش کرده‌اند.

خوابیدن علی(ع) به جای پیامبر(ص) در آن شبی که همگان بر قتل رسول گرامی اسلام(ص) هم‌داستان شده بودند؛ یک ایثار و جانفشانی شمرده می‌شود، زیرا حضرت از خطراتی که ممکن است جان خودش را تهدید کند سؤال نمی‌کند، بلکه آنچه موجب دغدغه خاطر او می‌شود سلامتی پیامبر(ص) است و هنگامی که از سلامتی آن حضرت مطمئن می‌شود، تمام خطرات را به جان می‌خرد و در بستر آن حضرت می‌خوابد. این ایثار در منظر الهی زیبا و ستودنی است آن گونه که خداوند در آیه ۲۰۷ سوره بقره می‌فرماید: برخی از مردم جان خود را برای تحصیل رضای خداوند می‌فروشند؛ خداوند به بندگان خود رئوف و مهربان است.

«شراء» در این آیه شریفه به معنای فروختن است و تنها با معامله علی(ع) در لیلة‌المبیت قابل انطباق است. در نگاه علامه طباطبایی، از این آیه فهمیده می‌شود در آن روز مردی وجود داشته که جز به پروردگار خود نمی‌بالیده و جز بدست آوردن رضای خدای تعالی هیچ هدفی را دنبال نمی‌کرده است. مردی بوده که رفتارش امر دین و دنیا را اصلاح می‌کرده و به وسیله او حق احقاق و عیش انسان‌ها پاکیزه و بشر از برکات اسلام برخوردار می‌شده است.

با این بیان ارتباط ذیل آیه با صدر آن به خوبی روشن می‌گردد و معلوم می‌شود که چرا در ذیل آیه فرموده: خدا نسبت به بندگان رئوف است؟ چون وجود چنین فردی در میان انسان‌ها خود رأفتی است از خدای سبحان به بندگانش. آری اگر مردانی دارای این صفات بین مردم و در مقابل آن دسته دیگر از مردان منافق و مفسده‌جو وجود نداشتند، ارکان دین منهدم می‌شد و در بنای صلاح و رشاد سنگی روی سنگ قرار نمی‌گرفت.

ایثار امیرمؤمنان(ع) یکی از بزرگ‌ترین فضایل ایشان است که در بیشتر منابع اسلامی آمده و به قدری چشمگیر است که معاویه، به خاطر دشمنی خاصی که با علی(ع) داشت طبق روایتی چنان از این فضیلت ناراحت بود که سمرة بن جندب را با ۴۰۰هزار درهم تطمیع کرد که در حدیث مجعولی بگوید این آیه درباره عبدالرحمن بن ملجم، قاتل علی(ع) نازل شده و آن منافق جنایت‌پیشه نیز چنین کرد، ولی همان طور که انتظار می‌رفت حتی یک نفر این حدیث مجعول را نپذیرفت.

این فضیلت در بسیاری از منابع معتبر و شاخص اهل سنت بیان شده است؛ ثعلبی (متوفی ۴۲۹ق) مفسر معروف اهل ‌سنت می‌نویسد: «پیامبر اکرم(ص) هنگامی که تصمیم به هجرت به سوی مدینه گرفت علی بن ابیطالب(ع) را در مکه، برای ادای دیون و امانت‌های مردم که نزد او بود، گذارد و آن شب که به سوی غار حرکت می‌کرد، در حالی که مشرکان اطراف خانه او را گرفته بودند دستور داد که علی(ع) در بستر او بخوابد، و به او فرمود: پارچه سبز رنگی که من دارم و به هنگام خواب روی خود می‌کشم به روی خود بینداز و در بستر من بخواب، ان‌شاءالله هیچ مکروهی به تو نمی‌رسد. علی(ع) این کار را انجام داد. در این موقع خداوند به جبرئیل و میکائیل وحی فرستاد که من در میان شما پیمان برادری ایجاد کردم و عمر یکی را طولانی‌تر از دیگری قرار دادم، کدام یک از شما دو نفر، زندگی دیگری را بر خود مقدم می‌شمرید و عمر طولانی را برای دیگری می‌خواهید؟ هر یک از آن دو حیات خویش را برگزیدند. در این هنگام خداوند به آن‌ها وحی فرستاد چرا شما همانند علی بن ابیطالب(ع) نبودید؛ من میان او و محمد(ص) برادری برقرار ساختم و او در بستر پیامبر(ص) خوابید و جان او را بر جان خویش مقدم شمرد. به زمین فرود آیید و او را از دشمنانش حفظ کنید. آن‌ها هر دو فرود آمدند. جبرئیل بالای سرش و میکائیل پایین پایش بود و جبرئیل صدا می‌زد: آفرین آفرین! چه کسی همانند توست ای علی!؟ خداوند متعال با تو نزد فرشتگان مباهات کرد. در این هنگام که پیامبر(ص) به سوی مدینه در حرکت بود این آیه در شأن علی(ع) نازل شد: «وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللهِ...».

حاکم حسکانی (متوفی ۴۸۳ق) عالم برجسته حنفی در روایتی از ابن‌عباس نیز چنین نقل می‌کند: علی(ع) نخستین کسی بود که پس از خدیجه(س) به رسول خدا(ص) ایمان آورد و لباس او را پوشید و در بستر او خوابید.

شب همان شب که سفر مبدأ دوران می‌شد

خط به خط باور تقویم مسلمان می‌شد

شب همان شب که جهانی نگران بود آن شب

صحبت از جان پیمبر به میان بود آن شب

در شب فتنه، شب فتنه، شب خنجرها

باز هم چاره علی بود نه آن دیگرها