البته آن‌طور که یک منبع موثق وزارت بهداشت به قدس می‌گوید: ملک‌زاده پیش از انتشار متن استعفای خود، چهارشنبه گذشته از سوی وزیر بهداشت از کار برکنار شده بود و حالا با پیش‌دستی و به قول عده‌ای فرار به جلو، پیش از رسانه‌ای شدن این حکم و دو روز پس از آن، استعفای خود را رسانه‌ای کرد تا پروژه تضعیف نظام سلامت و وابستگی هر چه تمام‌تر به غرب را اجرا کند.
تحقیقات بی‌اثر نظام سلامت
در حالی که مسئولان دلسوز نظام به‌ویژه رهبر معظم انقلاب تاکنون تمامی همت خود را برای بریدن ناف وابستگی به بیگانگان به کار گرفته‌اند؛ برخی عناصر داخلی می‌کوشند با گره زدن رشته تحریم‌ها و بحران‌های اقتصادی به طرح‌های بین‌المللی، چاره راه را در مذاکره بی قید و شرط در میدان سیاسی نشان دهند و از سویی یا تحقیقات داخلی را به بیراهه برند و یا داشته‌هایی همچون طب سنتی و ضرورت تحقیق در خصوص آن را بی‌اعتبار جلوه دهند.
سعید نمکی، وزیر بهداشت هفته گذشته با تأکید بر همین موضوع در جلسه ستاد دانشگاهی کووید19 در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با بیان اینکه 98 درصد تحقیقات در نظام سلامت، صرف انتشار مقالات در فلان مجلات می‌شود که به کار نمی‌آید، به شدت از روند تحقیقات نظام سلامت انتقاد کرد و گفت: «نامه بنده به دکتر ملک‌زاده را در روزهای اول شیوع کرونا در کشور مشاهده کنید که 10 آیتم تعیین شده، اما یکی از آن‌ها تاکنون جواب نداده است. کدام وزیر کم خرد با چنین یافته‌های شکسته‌ای می‌تواند بخش سلامت کشور را اداره کند؟ اصلاً نباید بر یافته‌هایی که بر حسب یک تخمین به وزیر داده می‌شود، کار و اعتماد کرد. این تخمین‌ها تاکنون درست نبوده و 10 مدل اپیدمیولوژیک به من دادند که هیچ کدام صحیح و برای هیچ اقدامی مناسب نبود.
متأسفانه برخی استادان برای اینکه نامشان در مقالات چاپ شود و یا اول قرار بگیرد، بحث می‌کنند. بنده یک معلم دانشگاه هستم که سابقه معاون وزیر، رئیس دانشگاه و دیگر سوابق اجرایی را داشته‌ام، اما فقط در مقالاتی که خودم کار کرده‌ام نامی از بنده وجود دارد و در مقالات دانشجویان به عنوان استاد راهنما، این اجازه را نمی‌دهم. معتقدم تحقیقات کاربردی در حوزه سلامت در کشور نداریم. تا زمانی که تحقیقات کشور، مقاله‌محور باشد و ارتقای استادان، مبتنی بر این مقالات شود، تحقیقات، راهگشای مشکلات کشور نخواهد بود و هیچ وزیر بهداشتی نمی‌تواند برای آینده کشور از این تحقیقات، بهره‌ای ببرد».
آنچه کار را در مدیریت بیماری سخت‌تر کرد
نمکی، این انتقادها و مطالبات را عصر دیروز هم با عباراتی مشابه در حکمی که برای فرید نجفی به عنوان جانشین ملک‌زاده صادر کرد، متذکر شد.
وی خطاب به نجفی نوشت: «سال گذشته در نامه مهم و آنی که ضمیمه است از معاونت محترم تحقیقات و فناوری درخواست کردم با استفاده از ظرفیت بی‌بدیل دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور به جنبه‌های مختلف بیماری که در نامه مذکور قید شده بود، بپردازند و اینجانب را به‌طور مستمر در جریان قرار دهند، متأسفانه تا این لحظه به هیچ‌کدام از این موارد نپرداختند و هرگز مکتوب قابل استنادی که بتوان به‌عنوان چراغ راه آینده مدیریت بیماری به‌کار گرفت ارائه ندادند. بعضی از موارد غیرعالمانه از قبیل عدم ابتلای مجدد، گرفتاری 30 میلیون هموطن و ترویج اندیشه ایمنی دسته جمعی از تراوش‌های آن مجموعه بود که کار را در مدیریت بیماری و اوضاع مدیران ارشد سخت‌تر کرد».
وی باز هم تأکید کرده است: گرچه چاپ مقالات ارزشمند می‌تواند یکی از شاخص‌های پیشرفت کشور عزیزمان در عرصه پژوهش جهان باشد و قدردان دانشمندانی هستم که در چاپ مقالات فاخر افتخارآفرینی می‌کنند، مع‌الوصف چاپ مقاله صرفاً نمی‌تواند راهگشای مشکلات کشور در حال توسعه باشد؛ پژوهش‌های ما باید بتواند محصولات دیگری هم داشته باشد که با تولید فراورده‌ای، ارائه شیوه پیشگیری یا بیماریابی سریع‌تر و یا راهکاری برای اصلاح نظام ارائه خدمت و افزایش بهره‌وری آن بتوان گره‌ای از گرفتاری‌های کشور گشود. بدیهی است این اندیشه مانع تحقیقات بنیادین که ممکن است سال‌ها طول بکشد تا به دستاوردی بینجامد نخواهد شد.
نمکی در حکم خود به نجفی از وی خواسته ضمن توزیع عادلانه منابع پژوهش، از پژوهشگران با بضاعت علمی در دانشگاه‌های علوم پزشکی و مراکز تحقیقاتی دوردست و داشته‌های شرکت‌های دانش بنیان و ظرفیت بی‌بدیل آن‌ها استفاده شود. یعنی همان موضوعی که پیش از این و به‌ویژه در هشت سال گذشته این معاونت مغفول واقع شده و یا مورد بی‌مهری قرار گرفته است.
پیشینه بی‌مهری به توانمندی‌های داخلی
انتقادها از ملک زاده، حکایتی طولانی‌تر از روایت نمکی در اصفهان دارد؛ به عنوان مثال در مقطعی موید علویان، رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله(عج) با طرح انتقادهایی جدی به معاون تحقیقات وزارت بهداشت گفته بود: متولیان پژوهش در کشور به مسائل اخلاقی در پژوهش توجه نمی‌کنند. برنامه‌هایی که در این سال‌ها در حوزه پژوهش کشور اجرایی شده، بار منفی داشته است. در سال‌های گذشته بیشترین تعداد مقالات برگشتی از مجلات خارجی را داشته‌ایم؛ یعنی مقاله‌ای در نشریه‌ای منتشر می‌شود و بعد نشریه اعلام می‌کند این مقاله قلابی است و مقاله retract می‌شود. ایران پس از چین بیشترین تعداد مقاله retract شده را دارد و این خیلی بد است.
وی همچنین گفته بود: مسئولان اعلام کنند در 6 سال گذشته به چه کسی طرح داده‌اند و بودجه طرح‌ها چقدر بوده است؟ در سامانه «نیماد» بودجه‌های طرح‌های 6 سال گذشته مشخص نیست. حق داریم که بفهمیم بودجه‌های پژوهشی 6 سال گذشته در چه طرح‌های پژوهشی و توسط کدام محققان هزینه شده است.
سکوی نخست برای چه؟
اما انتقادات مطرح شده نسبت به ملک‌زاده و عملکرد او تنها به افرادی که در حیطه سلامت فعالیت داشتند خلاصه نمی‌شود.
اوایل آبان، خبرگزاری ایرنا از قول رضا ملک زاده، نوشت: «با گذشت 6 ماه از اجرای مطالعه بزرگ کارآزمایی بالینی درمان بیماری کووید19 سازمان جهانی بهداشت و اعلام نتایج آن در روزهای گذشته، ایران در بین 30 کشور همکار مطالعه، بر سکوی نخست «جلب مشارکت بیماران»(!) در این طرح قرار گرفت».
بر اساس این گزارش، در این طرح، داروهای «رمدسیویر»، «لوپیناویر»، «اینترفرون» و «هیدروکسی کلروکین» تحت کارآزمایی بالینی و آزمایش روی بیماران ایرانی قرار گرفته است و در نهایت نتیجه‌گیری شده این داروها تأثیری بر درمان، کاهش طول مدت بستری، نیاز به تهویه مکانیکی و مرگ و میر مبتلایان به کووید19 بستری در بیمارستان نشان ندادند.
این اظهارات به معنای آن است که با وجود تمامی ظرفیت‌های موجود داخلی، کشورمان به موش آزمایشگاهی سازمان بهداشت جهانی تبدیل شده و جالب اینجاست که باید بر ایستادن بر «سکوی نخست» این همکاری سؤال برانگیز نیز افتخار کرد!
در واقع، معاون تحقیقات وزارت بهداشت، ناخواسته پرده از پروژه‌ای مشکوک و امنیتی برمی‌دارد که البته باید هرچه زودتر نهادهای نظارتی بررسی کنند ارتباط این پروژه با بالا رفتن آمار مرگ و میر بیماران کرونایی در کشور چقدر بوده است؟
علاقه وافر به مطالعات بالینی
رضا ملک‌زاده، در حالی از سمت خود استعفا کرد که در سه دهه اخیر علاقه وافری به انجام مطالعات بالینی روی ایرانیان و ارائه اطلاعات آن به مجامع جهانی داشته است.او خود ضمن توضیحات مفصلی که در آن دلایل این استعفا را بیان کرده است به طرح مطالعات کوهورت اشاره کرده و درباره آن نوشته است: «در خصوص مطالعات اپیدمیولوژی کووید19 نیز در حالی توان پژوهشگران ایران در این حیطه را زیرسؤال برده‌اید که ایران سابقه مطالعات کوهورت آینده‌نگر وسیع را داشته و به مطالعات ملی اپیدمیولوژی آینده‌نگر در جهان شناخته شده است و تلاش‌های علمی ایران در این نوع مطالعات به همکاری‌های علمی بی‌شمار و دستاوردها و افتخارات ملی و بین‌المللی ماندگار انجامیده است. مطالعات اپیدمیولوژیک کووید19 به پشتوانه تجارب در چنین مطالعاتی در حال انجام است».
به گفته کارشناسان، بر اساس مطالعات ژنتیکی، در ایران حدود 18 قومیت مختلف و تنوع ژنتیکی وجود دارد با وجود این، تقریباً در تمام شهرهای ایران وضعیت قرمز کرونایی اعلام شده، پس یا مقاومت ایرانیان به این بیماری کمتر از مردم کشورهای همسایه است که در آن‌ها موارد ابتلا و مرگ بسیار کمتر از کشورمان بوده یا احتمالاً ویروس کرونا در ایران جهش غیرعادی پیدا کرده است.
این احتمال از آن جهت عقلانی به نظر می‌رسد که رضا ملک‌زاده به‌تازگی اعلام کرده بود بر اساس یک تحقیق گسترده در سازمان جهانی بهداشت که
30 کشور در آن مشارکت فعال داشته‌اند 11 هزار بیمار کرونایی مورد کارآزمایی قرار گرفته و روی آن‌ها داروهای مختلف سایر بیماری‌ها مورد آزمایش قرار گرفته است و از تعداد بیمارانی که مورد آزمایش بالینی قرار گرفته‌اند بیش از 3هزار بیمار ایرانی بوده‌اند!به عبارت ساده‌تر، دکتر ملک‌زاده اطلاعات بیش از 3هزار بیمار کرونایی را به کشورهایی داده که تجربه ثابت کرده اگر هم داروی درمان کرونا را کشف کنند قطعاً آن را در اختیار ایران قرار نخواهند داد و عجیب‌تر اینکه پس از این همه دست و دلبازی ضد امنیتی، وی اعلام کرده داروهای گرانقیمتی که روی این افراد آزمایش شده هیچ تأثیری در بهبود بیماری کرونا نداشته‌اند!
میثم مهدیار، کارشناس اقتصاد سلامت در گفت‌وگو با ما اظهار می‌کند: نظام سلامت در چند دهه گذشته محل جولان گروه‌های رانتی متعددی بوده که در این وزارتخانه جاگرفته و رشد کرده‌اند.
در این مدت مدیریت نظام سلامت کشور همواره در دست پزشکان متخصص بوده و موجب شده این مدیریت به جای آنکه شکل حرفه‌ای داشته باشد به صورت صنفی فعالیت کند. در واقع دکتر نمکی نخستین وزیر غیرپزشک کشور است که به دلیل توجه به اقتصاد وزارت بهداشت مورد مخالفت برخی از مسئولان کهنه‌کار این وزارتخانه قرار گرفته است، چرا که تصمیمات این وزیر با منافع آن‌ها در تضاد بوده است. وی می‌افزاید: در چهار دهه گذشته فسادی در بدنه وزارت بهداشت شکل گرفته و این میراث از هر دوره به دوره بعدی منتقل شد و این موضوع تا جایی پیش رفت که طی دوره وزارت قاضی زاده هاشمی، با اجرای طرح تحول نظام سلامت و تجمیع بیمه‌های سلامت زیرنظر وزارت بهداشت به اوج رسید. بنابراین با روی کار آمدن وزیر جدید همه افرادی که از وزارت وزرای سابق و اسبق ذی نفع بودند دربرابر تصمیمات وزیر فعلی به دلیل تعارض منافع واکنش نشان می‌دادند و با مخالفت با وی، کارشکنی می‌کردند.
اتفاقی مبارک در وزارت بهداشت
با آمدن وزیر جدید، ساختار قبلی دچار بحران و اختلاف با وزیر شد و شیوع کرونا در کشور نیز بر دامنه این اختلافات افزود و تا جایی پیش رفت که منجر به علنی شدن مقاومت در برابر اصلاحات نظام سلامت و استعفای زنجیره‌ای مخالفان شد.
وی ادامه می‌دهد: دامنه مخالفت در وزارت بهداشت به بدنه دولت نیز کشیده شده است اما به دلیل اینکه شرایط استعفا و یا برکناری وزیر بهداشت در دولت فراهم نیست و بیم آن می‌رود که استعفا یا برکناری وی، کابینه دولت را با مشکل مواجه کند مخالفان در تلاش‌اند عرصه را برای فعالیت و برنامه ریزی وزیر بهداشت تنگ کنند تا دوره وزارت وی سپری شود.
به گفته مهدیار، استعفای معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت می‌تواند اتفاق مبارکی برای وزارت بهداشت باشد چون این امکان را فراهم ساخته که فرد شایسته‌ای جایگزین وی شود و در بهبود شرایط تأثیرگذار باشد.
مسئله جدی در مدیریت نظام سلامت کشور، تعارض منافع است
شرفی، دیگر کارشناس اقتصاد سلامت نیز با ابراز تأسف از اینکه بسیاری از مدیران و سیاست‌گذاران حوزه سلامت افرادی ذی‌نفع این حوزه هستند، می‌گوید: باید بررسی شود مدیرانی نظیر آقای ملک زاده چند شرکت داروسازی و یا مرکز پژوهشی دارند و چقدر از بودجه وزارت بهداشت در حوزه مطالعات پژوهشی ذی‌نفع‌اند. بنابراین مسئله جدی در مدیریت نظام سلامت کشور تعارض منافع است و تا زمانی که این تعارض منافع حل نشود نمی‌توان شاهد مدیریت انقلابی در حوزه نظام سلامت کشور بود. به گفته وی با اینکه در قانون برنامه پنجم توسعه تأکیدشده کارکنان ستادی اجازه فعالیت در بخش خصوصی را ندارند، تاکنون این مهم مورد بی‌توجهی قرا رگرفته و اجرا نشده است. بنابراین نمی‌توان از معاون وزیری که شرکت داروسازی دارد انتظار داشت دلسوز مردم باشد و در راستای منافع مردم تصمیم‌سازی و سیاست‌گذاری کند.
دکتر مجید احمدی، جانشین بسیج جامعه پزشکی کشور هم به رویکرد معاون سابق تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در مقابل بیماری کووید19 اشاره می‌کند و می‌گوید: آقای ملک زاده معتقد به ایمنی گله‌ای در مقابل ویروس کرونا بوده و آن را به ریاست جمهوری انتقال داده اما اکنون ثابت شده این رویکرد درست نبوده و به مرگ بعضی از هموطنان عزیز منجر شده است.
وی با بیان اینکه اصولاً رویکردهایی مثل ایمنی گله‌ای در برابر ویروس‌ها باید از مجرای وزیر بهداشت به ریاست جمهوری انتقال یابد، می‌افزاید: بنابراین اقداماتی این‌چنینی برای مجموعه ریاست جمهوری نقص است. یعنی وقتی وزیر داریم نباید این اطلاعات از مجاری دیگر اطلاعاتی مطرح شود.
جانشین بسیج جامعه پزشکی کشور در خصوص استفاده از حربه استعفا معتقد است: «استعفا می‌تواند ابزاری باشد تا مدیر بالاتر، فردی را متناسب با سیاست‌های خود به‌کار گیرد. بنابراین باید این اتفاق را به فال نیک گرفت و اظهار امیدواری کرد وزارت بهداشت تلاش کند افرادی دلسوز، زبده و و فاقد تعارض منافع را برای این مسئولیت‌ها به‌کار بگیرد تا در مدیریت کلان مقابله با کرونا مشکل خاصی ایجاد نشود. به نظر می‌رسد حالا یعنی درست در برهه‌ای خطیر همچون امروز که بیش از هر زمان دیگر نظام سلامت کشور به مدیریتی دلسوز و پر توان نیاز دارد، جریانی مرموز می‌کوشد از تمامی تیرهای مانده در ترکش خود برای بی‌اثر کردن محدودیت‌های
14 روزه، تلاش برای عزل وزیر بهداشت، ادامه بازی‌های مافیای دارو برای زمینگیر کردن طب سنتی در مقابله با کرونا، تلاش برای به چالش کشیدن اثر بخشی چهار داروی گیاهی مؤثر در درمان کرونا و از همه مهم‌تر حفظ وابستگی به بیگانگان استفاده کند.
اما روی دیگر سکه این استعفا، پاسخ به اتفاقاتی است که نظام سلامت را با چالش‌های متفاوت مواجه ساخته و معاون مستعفی وزارت بهداشت هنوز پاسخ روشنی به چرایی آن نداده است.
به نظر می‌رسد نخستین اتفاق پس از پذیرفتن استعفا و یا برکناری یک مسئول، وادار کردن وی برای ایستادن مقابل افکار عمومی و پاسخ در قبال اقدامات خود است.
در همین زمینه نصرالله پژمانفر، رئیس کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی در توئیتی اظهار کرد:به کمیسیون اصل 90 بیش از 40 شکایت از شخص آقای ملک زاده معاون پژوهشی مستعفی وزارت بهداشت در ماه های گذشته واصل شده است. طبق قوانین کمیسیون اصل 90، با استعفای افراد، شکایت متوقف نمی شود و فرد باید پاسخگوی عملکرد خود باشد.
نظر شما