نگاهی به حیات با برکت این فقیه سیاستمدار نشان می‌دهد که بیش از ۷۰ سال عمر با برکت او در راه علم و انقلاب سپری شد و در این سالیان منشأ خدمات فراوانی به کشور و حوزه‌های علمیه بود.

شرح مختصری از زندگی‌نامه

آیت‌الله شیخ محمد یزدی در سال ۱۳۱۰ در خانواده‌ای اهل علم دیده به جهان گشود. پدر او مرحوم شیخ علی یزدی از شاگردان آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری و امام جماعت یکی از مساجد اصفهان بود. ایشان دروس ابتدایی را در محضر پدر و در حوزه علمیه اصفهان فرا گرفت. پس از حضور آیت‌الله بروجردی در قم و رونق یافتن این حوزه به قم هجرت و در مدرسه فیضیه مستقر شد و مابقی دروس سطح حوزه مانند رسائل، مکاسب و کفایه را از محضر استادان قم همچون آیت‌الله شیخ مرتضی حائری و آیت‌الله مرعشی فرا گرفت و سپس در درس خارج فقه آیات عظام بروجردی، امام خمینی، اراکی و درس تفسیر علامه طباطبایی شرف حضور پیدا کرد.

همراهی با نهضت امام خمینی(ره)

آیت‌الله یزدی جزو حلقه نخست درس خارج فقه امام خمینی(ره) در مسجد سلماسی قم به‌شمار می‌رفت. همین آشنایی موجب شد تا با شروع نهضت امام(ره) از سال ۱۳۴۳ وارد این نهضت شود. سلسله سخنرانی‌های مسجد امام حسن عسکری(ع) قم با عنوان «زندگی ما، افکار ما» و با موضوع اصلاح امور مملکت، شروعی برای این اقدام بود. در آن ایام ایشان حامل پیام امام خمینی(ره) به علمای بلاد بود. حضرت امام(ره) در نامه‌هایی با توجه به جو فرهنگی شهرها و حضور اکثر جوانان در عصرهای جمعه در سینماها و مراکز فساد، خواسته بودند تا عصرهای جمعه جلسات اخلاقی برگزار کنند. یکی از آن جلسات، جلسه معروف مسجد امام حسن عسکری(ع) واقع در قم بود که هر یک از علما ۱۰ شب در آنجا به سخنرانی می‌پرداخت و آیت‌الله یزدی به جای ۱۰ شب، ۲۰ شب در آنجا با موضوع انقلاب‌های تاریک و روشن به منبر رفت.

آیت‌الله یزدی از مبلغان مرجعیت امام خمینی(ره) بود و در منبرها اقدام به تبلیغ مرجعیت و افکار امام(ره) می‌کرد. به همین دلیل یک سال پس از تبعید سال ۱۳۴۳ امام‌خمینی(ره) ساواک از سخنرانی او در مسجد آیت‌الله بروجردی کرمانشاه که آیت‌الله اشرفی اصفهانی امام جماعت آن بود، جلوگیری کرد و در سال ۱۳۴۵ نیز ممنوع‌المنبر شد.

همکاری با جامعه مدرسین حوزه علمیه قم

جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از مراکز بسیار مهمی بود که در زمان رژیم طاغوت، خدمات شایانی را به مبارزات ملت ایران برای دست‌یابی به انقلاب اسلامی انجام داد. این مرکز که پیش از وفات آیت‌الله بروجردی به هیئت مدرسین معروف بود، پس از شروع نهضت امام(ره) از همان اوایل سال‌های ۱۳۴۰ شمسی به تدوین اساس‌نامه خود پرداخت و با حضور اعضای جدید، انسجام بیشتری به‌خود گرفت و اهداف بزرگ‌تری از جمله دفاع از اسلام و ارزش‌های اسلامی، اجرای قوانین اسلام، مبارزه با طاغوت و دفاع از حقوق مردم ستمدیده ایران را در برنامه خود گنجاند.

آیت‌الله یزدی که از اعضای جوان جامعه مدرسین بود، در آن دوران به سخنرانی و امضای بیانیه‌های جامعه مدرسین مبادرت کرد و همچون سایر اعضای جامعه تبعید شد. نخستین بار پس از تظاهرات در شهر قم، در پی مقاله توهین‌آمیز روزنامه اطلاعات علیه امام خمینی(ره) در سال ۵۶ بود که به بندر لنگه تبعید شد. فعالیت‌های افشاگرانه آیت‌الله یزدی در تبعید و تحریک مردم منطقه و ارتباط با روحانیان شهرهای اطراف و ترک تبعیدگاه در تاریخ

۱۳ اسفندماه ۱۳۵۶به قصد تهران و از آنجا به قم، موجب شد محل تبعید او را از بندرلنگه به اسلام آباد غرب تغییر دهند.

نافرمانی از ساواک و شهربانی در تبعیدگاه جدید نیز ادامه یافت. او در اسلام‌آباد غرب با جوانان منطقه به فعالیت علیه رژیم پرداخت و در نهایت، ساواک کرمانشاه بر اثر نگرانی از این فعالیت‌ها تقاضای تبعید وی به منطقه کرند غرب را داد. باوجود ممنوع‌المنبری، در تاریخ ۲۹ تیرماه ۱۳۵۷ علیه شاه سخنرانی مفصلی ایراد کرد و در پی آن در نیمه شب ۴ مرداد دستگیر شد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، جامعه مدرسین در تاریخ ۱۷ مرداد سال ۱۳۶۰ اساس‌نامه خود را به ثبت رساند که ‌در آن حضرات آیات فاضل‌لنکرانی، علی‌ مشکینی، احمد جنتی، ابوالقاسم ‌خزعلی، محمد یزدی ‌و احمد آذری‌قمی جزو هیئت مؤسس بودند. پس از رحلت آیت‌الله مشکینی در سال ۸۶ آیت‌الله یزدی ریاست شورای عالی این نهاد حوزوی را بر عهده گرفت.

فعالیت‌های علمی و فرهنگی

آیت‌الله یزدی پس از تبعید امام(ره) و به توصیه ایشان به همراه آیات محمدی گیلانی، محمدتقی مصباح یزدی، حسین مظاهری و موسوی یزدی بحث‌های فقهی و تفسیری در مورد مسائلی مانند خمس، حکومت و ولایت داشت که مباحث مربوط به ولایت به صورت کتابی تحت عنوان امامت در شیعه به چاپ رسید. علاوه بر آن با نشریات مخفی حوزه همچون بعثت و انتقام همکاری داشت که محتوای آن را مقابله و مبارزه با طرح‌ها و اقدام‌های حکومت پهلوی و هیئت حاکمه کشورها و رژیم‌های استعمارگر خارجی به ویژه آمریکا، ایدئولوژی مبارزه اسلامی، مطرح کردن مبارزات انقلابی جهان اسلام، اصلاح حوزه و اخبار مرتبط با نهضت روحانیت تشکیل می‌داد.

آیت‌الله یزدی همچنین در قم و تهران جلساتی را به صورت مخفی تشکیل می‌داد و با افراد و جریان‌های گوناگون به تبادل نظر می‌پرداخت که به جلسات زیرزمینی شهرت یافته بود. در این جلسات زیرزمینی اعلامیه‌های حضرت امام(ره) را چاپ، تکثیر و به شهرستان‌ها ارسال می‌کردند.

امام خمینی(ره) اسفندماه ۱۳۵۷ هنگام حضور در قم، در منزل آیت‌الله یزدی سکونت داشتند و هماهنگی ملاقات‌ها و مسئولیت دفتر امام(ره) در قم نیز بر عهده او بود. پناه دادن به سربازان فراری که پس از دستور امام(ره) و پیش از پیروزی انقلاب از ارتش گریخته و به مردم پیوسته بودند، از دیگر فعالیت‌های برجسته آیت‌الله یزدی است. منزل او در آستانه پیروزی انقلاب مرکز تلاش‌ها و نیز حل و فصل بسیاری از امور جریان‌های انقلاب بود.

مسئولیت‌های اجرایی پس از پیروزی انقلاب اسلامی

از نخستین مسئولیت‌های آیت‌الله یزدی در جمهوری اسلامی، عضویت در هیئت سه نفره حل اختلاف قوا بود. در پی افزایش اختلاف‌های بنی‌صدر با شهید بهشتی، نخست‌وزیر و دیگر مسئولان نظام در دوران جنگ تحمیلی، امام خمینی(ره) دستور به تشکیل هیئت حل اختلاف داد که آیت الله یزدی به نمایندگی از شهید بهشتی و شهید رجایی در این هیئت حضور داشت. از دیگر مسئولیت‌های آیت‌الله یزدی در آن زمان می‌توان به عضویت در جمع فقهای شورای نگهبان و اعضای هیئت امنای مسجد جمکران اشاره کرد.

همچنین آیت‌الله یزدی بهمن ماه ۱۳۶۰ برای نخستین ‌بار در جایگاه امامت نماز جمعه تهران قرار گرفت. او بین سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۸ بیشترین حضور را در نماز جمعه تهران داشت اما سال ۸۲ به ‌دلیل کسالت از این سمت استعفا داد. آیت‌الله یزدی که در ادوار اول تا پنجم مجلس خبرگان رهبری، عضو این مجلس بود و در دوره نخست خبرگان و جلسه تاریخی سال ۱۳۶۸ که به انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای منجر شد، نیز حضور داشت.

وی در سال ۱۳۶۸ از سوی رهبر معظم انقلاب به مدت ۱۰ سال عهده‌دار ریاست دستگاه قضایی کشور شد. آیت‌الله یزدی به‌ عنوان یکی از شاگردان قدیمی امام راحل(ره) و از جمله شخصیت‌های مورد وثوق حوزه، از نخستین افرادی بود که مرجعیت آیت‌الله خامنه‌ای را مطرح کرد و فقاهت و اجتهاد ایشان را مورد تأیید قرار داد.

ریاست دادگاه انقلاب اسلامی قم، ریاست دفتر امام(ره) در قم، نمایندگی مجلس خبرگان قانون اساسی، نمایندگی مجلس شورای اسلامی در دو دوره متوالی، نایب رئیس مجلس شورای اسلامی، عضویت در شورای نگهبان پس از استعفای

آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی، عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی، نمایندگی مجلس خبرگان رهبری، نایب رئیس و قائم مقام اجرایی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و عضویت در دوره چهارم و پنجم شورای عالی حوزه‌های علمیه و رئیس دوره پنجم آن شورا و مسئولیت‌های دیگر همه حکایت از این دارد که آیت‌الله یزدی همواره در خدمت نظام و نهادینه کردن اهداف متعالی اسلام بود و در کنار این مسئولیت‌ها به تدریس دروس خارج حوزه و تربیت شاگردان مکتب اهل بیت‌(ع) نیز می‌پرداخت.

آیت‌الله محمد یزدی که با حکم امام خمینی(ره) در سال ۱۳۶۷ به عضویت شورای نگهبان درآمد، در ۱۱ آبان امسال پس از حدود ۲۲ سال نقش‌آفرینی در سنگر این نهاد انقلابی به دلیل بیماری از این سمت استعفا داد. وی بعد از وفات آیت‌الله مهدوی کنی در سال ۱۳۹۳ از سوی اعضای مجلس خبرگان به ‌ریاست این مجلس انتخاب شده بود.