به گزارش قدس آنلاین، در مرکز اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی بیش از ۲۰ هزار برگ سند دارالشفا از دوره صفویه تا پایان دوره پهلوی اول نگهداری می‌شود که حدود ۹۰۰ سند آن مربوط به پرستاران است که به‌عنوان بیماردار و خادم بیمار در بیمارخانه یا دارالشفا مشغول به کار بوده‌اند.
الهه محبوب، رئیس اداره اسناد رضوی، نفیس‌ترین و منحصربه‌فردترین این اسناد را به لحاظ قدمت، از دوره‌های صفویه، افشاریه و قاجاریه معرفی می‌کند که یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن کتابت با خط سیاق است.
وی به قدیم‌ترین اسناد مربوط به شغل بیمارداری به سال ۱۰۱۱ هجری قمری اشاره دارد که مربوط به پرداخت مواجب و حقوق قاسم بیماردار است.
بر مبنای این اسناد، تعداد کارکنان دارالشفا از ۵ نفر در سال ۱۰۱۱ هجری قمری دوران شاه‌عباس اول (صفوی)، به ۳۸ نفر در سال ۱۳۳۴ قمری دوران احمدشاه قاجار رسیده است.
آنچه در دارالشفا به بیمارداران محول می‌شد
برخی تصور می‌کنند شغل پرستاری از زمان بیمارستان‌های امروزی است، اما با توجه به اسناد آستان قدس رضوی، شغل بیمارداری از دوران صفوی مرسوم بوده است.
بیماردارباشی، بیماردار و خدمه بیمار بخشی از مناصب و مشاغل تشکیلات دارالشفا از دوره صفویه تا پایان دوره قاجاریه بود که تحت نظر شربت‌دارباشی اداره می‌شد.
رئیس اداره اسناد با اشاره به بررسی مشاغل و سمت‌های موجود در تشکیلات اداری دارالشفا، به نام زنانی اشاره دارد که از دوره صفویه تا قاجاریه به شغل بیمارداری، عزب و ایاغچی‌باشی (ابواب‌جمع‌دار آبدارخانه) منصوب بوده‌اند، چنانچه در سندی مربوط به سال ۱۱۲۹ ق. / ۱۷۰۸ م. سکینه بانو که ادعای خدمت بیمارداری دارد به خدمت سی‌ساله مادرش در این سمت اشاره می‌کند و می‌گوید: با توجه به اینکه مادرش «خانی‌بانو» سی سال سابقه خدمت دارد، حق موروثی اوست که به این شغل گمارده شود.
در دوره قاجاریه نیز اسناد زیادی مربوط به زنان شاغل در دارالشفا وجود دارد که سمت آن‌ها پرستاری، رخت‌شویی و کهنه‌شویی بوده است.
بر اساس اسناد موجود، مراقبت از فرزندان و کودکان همراه مریض و نگهداری از نوزادان شیرخوار به‌ویژه اطفال رهاشده در حرم مطهر و رسیدگی به آن‌ها تا مشخص شدن وضعیت‌شان یکی دیگر از وظایف بیمارداران در دوران قاجاریه بوده است.
وظایف شاغلین در دارالشفای حضرت
وی به شرح وظایف شاغلین در دارالشفای حضرت منطبق بر اسناد اشاره می‌کند و می‌گوید: بیماردارباشی مانند سرپرستار امروزی مسئول برنامه‌ریزی نوبت‌های کاری و اعلام حضور و مدت خدمت آن‌ها به سرپرست دارالشفا بوده و لازم بوده است از سواد کافی برخوردار باشد. بیماردار یا پرستار وظیفه مراقبت از بیماران را به عهده داشته و با توجه به جدا بودن بخش‌های زنانه و مردانه در بیمارخانه، بیمارداران مرد در بخش مردانه و بیمارداران زن در بخش زنانه مشغول به کار بوده‌اند.
خادمان یا بهکاران افرادی از کارکنان بوده‌اند که وظایفی از قبیل کمک پرستاری، شست‌وشوی ملحفه و لباس و رختخواب بیماران و پاکیزه نگهداشتن اتاق‌ها را بر عهده داشته‌اند. بیمارداران و خادمان بیماران در مقایسه با کارکنان دیگر، معمولا از سواد کمتری برخوردار بوده‌اند اما به لحاظ تجربه، آموزش‌های کافی می‌دیدند.
بیمارداران نیز به سبب نذر خدمت یا اعتبار پدرانشان مشغول به کار می‌شدند. با توجه به سختی کار و شیفت شب، در مقایسه با سایر مشاغل دارالشفا و رعایت موازین شرعی، ارتباط نسبی و سببی در طول تاریخ میان بیشتر کارکنان مشهود است.
محبوب ضمن اشاره به اینکه سابقه دارالشفای حرم حضرت رضا(ع) به قرن ششم برمی‌گردد، مطرح کرد: سال ۱۲۸۷ هجری قمری، میرزاجعفرخان مشیرالدوله دارالشفای حضرت را که بین درب مسجد گوهرشاد و مدرسه پریزاد بود مناسب دارالشفا نمی‌داند و ساختمان دارالشفا را در بالاخیابان ایجاد می‌کند که اکنون هم در همان محدوده است.
۵۰ سال بعد، دکتر امیر اعلم، یکی از افرادی که در تاریخ پزشکی معروف است، دارالشفا را سر و سامان می‌دهد و هسته‌های اولیه دانشکده پرستاری مشهد توسط وی ایجاد می‌شود. وی بنیان‌گذار جمعیت هلال احمر و اولین کسی است که پیشنهاد ساخت بیمارستان امام رضا(ع) را می‌دهد و مخالف شدید میسیونرهای آمریکایی و انگلیسی در مشهد بود زیرا آن‌ها به دلیل فعالیت‌های تبلیغی خود کار می‌کردند.
آنچه از لابه‌لای این اسناد مکشوف است، سپیدپوشان روزهای خاکستری در شرایط سخت نیز از حیطه انجام وظایف خود پا پس ننهاده‌اند. امروز نیز بی‌شک این جهاد و ازخودگذشتگی مدافعان سلامت همچون مدال زرینی بر سینه جامعه پزشکی در تاریخ این مرز و بوم خواهد ماند که یادآور خاطره حضور مجاهدان جامعه پزشکی در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل و کمک‌رسانی به رزمندگان دفاع مقدس است.
منبع: آستان نیوز
انتهای پیام/
نظر شما