بم، یاد بوئین زهرا، طبس، رودبار، منجیل و بعدها کرمانشاه را هم در ذهن‌هامان تداعی می‌کند؛ روزهای فراموش شده‌ای را که عهد کرده بودیم باید برای گهواره ناآرام زمین و بغض‌های فروخورده‌اش کاری کرد.
اما باز، داغدار نغمه‌هایی شدیم که با لالایی زمان جان می‌گرفت.
و بعدها، زلزله بم بهانه‌ای می‌شود تا در تقویم دی ماه هر سال برگی را هم به نام «روز ملی ایمنی در برابر زلزله » ثبت کنیم تا یادمان بماند گهواره زمین هر گاه ممکن است برای تکان دادنمان، بار دیگر بی‌قرار شود.
ضرورت توجه به مخاطرات
دکتر علی بیت اللهی، مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفت‌وگو با ما نگاه خوشبینانه‌ای به درس‌هایی که از بم آموخته‌ایم دارد و می‌گوید: تا چند سال پیش در حوادث غیرمترقبه عمدتاً رویکرد غیرفعالی داشتیم به این معنا که زمان وقوع حادثه مسئولان وارد میدان می‌شدند و اقدامات امداد و نجات انجام می‌شد. رویکردی که هزینه‌های هنگفتی از بودجه و اعتبارات ملی بر جای می‌گذاشت؛ اما زلزله رودبار، بم و در ادامه آن زلزله کرمانشاه سبب تغییر تفکر مدیریتی به رویکرد فعال و اقدامات پیشگیرانه برای کاهش خسارات و افزایش ایمنی شد.
وی در پاسخ به این پرسش که با توجه به غیرقابل پیش‌بینی بودن زلزله، چقدر احتمال وقوع زمین لرزه در کشور وجود دارد، می‌گوید: به دلیل شرایط خاص اقلیمی و زمین‌شناختی، مستعد بروز حوادث و مخاطرات طبیعی مانند فرونشست زمین، زلزله، سیل و همچنین تنش‌های دائم تکتونیکی هستیم که رسیدن این تنش‌ها به حد شکنندگی منجر به شکستگی لایه‌های زمین و زلزله می‌شود، بنابراین جزو ۱۰ کشور پر مخاطره دنیا به‌شمار می‌رویم. وی ادامه می‌دهد: بررسی احتمال وقوع زلزله از روی گسل‌های مختلف شناخته شده، می‌تواند انجام گیرد به‌ویژه اینکه در کمتر جایی از کشور می‌توان مساحتی را یافت که گسل نباشد و اگر بخواهیم برای شهرسازی یا اسکان از یک گسل دور شویم یقیناً به گسلی دیگر نزدیک خواهیم شد.
بیت‌اللهی در خصوص تعداد ساختمان‌های آسیب‌پذیر می‌گوید: در این خصوص آماری وجود ندارد؛ اما براساس تجربه، در ۳۰ تا ۴۰ درصد ساختمان‌های نوساز استانداردهای ۲۸۰۰ رعایت نشده و مقاومت کافی ندارند.
وی با تأکید بر اینکه تجربه زلزله کرمانشاه نشان داد مصالح ساختمانی به کار رفته در سازه‌ها کیفیت لازم را نداشتند، اظهار می‌کند: نظارت بر ساخت‌وساز ساختمان‌های معمولی و مسکونی بر عهده سازمان نظام مهندسی است که بدون اغراق می‌توان گفت در این زمینه مشکل داریم، چراکه از دید مهندسان ناظر حق‌الزحمه ناچیزی که داده می‌شود در حد امضای اسناد و مدارک است نه نظارت میدانی و کنترل کیفیت، مگر در مواردی که وجدان کاری ناظران بالا باشد که آن هم در عرف جامعه فنی، مسئله نظارت ضعیف است؛ اما بعد دیگر قضیه رعایت نکردن انضباط کاری و وجدان کاری پیمانکاران در محیط اجراست که گاه در سازه‌های مختلف با روشی غیراستاندارد برای رسیدن سر تیرآهن به سمت دیگر دیوار، به‌وسیله جوشکاری از تکه‌ای میلگرد استفاده می‌شود و این مسئله عواقبش را در خطرات و بلایای طبیعی نشان می‌دهد.
وی تأکید می‌کند: وجود بافت‌های فرسوده در شهرها از معضلات است به‌طوری‌که از حدود بیش از یک میلیون و ۱۰۰ هزار پلاک ساختمانی در تهران نزدیک به ۲۵۰هزار پلاک در بافت فرسوده قرار دارد که البته آمارهای فعلی بیش از این‌هاست.
بیت‌اللهی ادامه می‌دهد: یکی از معضلات ساختمان‌های فرسوده، این است که یا ناپایدارند یا معابر تنگ و باریک با واحدهای بسیار کوچک و تراکم بالا دارند که امداد و نجات را با مشکل روبه‌رو می‌کنند. در موضوع آسیب‌پذیری روستاها، متأسفانه درصد بالایی از ساختمان‌های فاقد اسکلت و ساخته شده از خشت و گل است و مصالح بنایی در این مناطق استحکام لازم را در برابر حوادث غیرمترقبه از جمله زلزله ندارند؛ هرچند اقدامات خوبی در خصوص مقاوم‌سازی سازه‌ها انجام شده اما در مقابل وسعت ساختمان‌ها، تنوع زمین‌شناسی ایران و خطر بالای زلزله، پاسخگوی نیازها نیست و لازم است در این زمینه جهشی صورت گیرد.
زیرساخت مطمئن
دستیار رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور نیز زیرساخت‌های مطمئن از جمله آب، برق، گاز، راه و پل‌های ارتباطی را از مؤلفه‌های تاب‌آوری سازه‌ها معرفی می‌کند و به خبرنگار ما می‌گوید: اگر در ساخت پل‌هایی که در کلانشهرها پیش‌بینی شده استاندارد ۲۸۰۰ آیین‌نامه ساختمان رعایت نشده باشد در حوادثی مانند زلزله، آتش‌سوزی، شکستن لوله‌های اصلی آب و... تاب‌آوری نخواهند داشت و با هر حادثه‌ای از هم خواهند پاشید.
دکتر مرتضی اکبرپور با تأکید بر اینکه رعایت نکردن استاندارد ۲۸۰۰ در سازه‌ها، زیرساخت‌ها را حتی در برابر زلزله‌های ۵ تا ۶ ریشتری آسیب‌پذیر می‌کند، می‌گوید: سازمان‌های متولی آمادگی کافی در برابر حوادث غیرمترقبه ندارند. اینجاست که دستگاه‌های متولی باید نوک پیکان اقدامات خود را به سمت ایجاد زیرساخت‌های مطمئن در مراکز شهری و روستایی بگیرند.
استفاده از دانش روز
دکتر محمدرضا اسلامی، دانش‌آموخته رشته مهندسی سازه از دانشگاه کوبه ژاپن نیز در گفت‌وگو با ما اظهار می‌کند: با نگاهی مقایسه‌ای نسبت به ۱۵سال پیش، درخصوص وضعیت ایمنی سازه‌ها تحولات خوبی در بخش طراحی، کیفیت مصالح و اجرا اتفاق افتاده که دلیل آن ورود نسل جدید مهندسان و استفاده از دانش روز است؛ هرچند تا رسیدن به استانداردهای جهانی فاصله قابل توجهی داریم و در مقایسه با کشور زلزله‌خیز ژاپن یا مناطق غربی آمریکا هنوز باید اقدامات زیادی در بحث ارتقای کیفیت ساخت و ساز انجام گیرد. وی در خصوص چالش اصلی موضوع ایمن کردن ساختمان‌ها اظهار می‌کند: ایجاد وحدت رویه و مدیریت یکپارچه از زمان صدور پروانه ساختمان و نظارت بر روند طراحی و اجرا تا صدور پروانه پایانکار چالش اصلی این بحث است. «اسلامی» تمرکز شهرها بر سازه‌های فولادی با جوشکاری ضعیف را یکی از دلایل آسیب‌پذیری این مسئله می‌داند و تأکید می‌کند: این آسیب‌پذیری در سازه‌های بلندمرتبه بیشتر است.
این متخصص حوزه زلزله‌شناسی ادامه می‌دهد: اصلی‌ترین نگرانی درباره سازه‌هایی است که بر کیفیت ساخت آن‌ها نظارت نشده اما تجربه زلزله کرمانشاه نشان داد سازه‌هایی که در آن‌ها حداقل‌های نظارت رعایت شده باشد سر پا می‌مانند.
به گفته وی مهم‌ترین نیاز در خصوص مقاوم‌سازی، نگاه مقایسه‌ای به تجارب دیگر کشورها از جمله بهره‌گیری از دانش فنی و تجربه کشور ژاپن در زمینه استانداردسازی از صدور پروانه کار تا نظارت در حین ساخت و صدور پروانه پایانکار است.
نظر شما